Mazurowski Wiktor / Мазуровский Виктор Викентьевич (1859–1944), malarz batalista i społecznik.

Urodził się w 1859 r. w Warszawie. Był synem strażnika więziennego Wincentego Mazurowskiego i aktorki komediowo-charakterystycznej Józefy z Pogorzelskich (4 kwietnia 1824 – 4 listopada 1907), którzy pobrali się w 1849 r. w kościele św. Andrzeja. Związana z warszawskim Teatrem Rozmaitości matka malarza debiutowała w 1845 r. a zakończyła karierę wkrótce po jubileuszu 50-lecia pracy, pochowana została na cmentarzu Powązkowskim (kw. 13, rz. 3, m. 5). Mazurowski rozpoczął edukację artystyczną w warszawskiej Klasie Rysunkowej w pracowni Wojciecha Gersona (1831–1901). Utrzymywał kontakty z absolwentami tej szkoły, portrecistą i pejzażystą Kazimierzem Mordasewiczem (1859–1923) oraz Stefanem Bakałowiczem (1857–1947), z którymi spotkał się następnie w Petersburgu na tamtejszej Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP). W 1878 r. przyjechał nad Newę i jako wolny słuchacz dostał się na ASP, w 1879 r. został jej studentem. Uczył się w pracowni malarstwa batalistycznego Bogdana P. Willewaldego (1819–1903), nauczyciela wielu uznanych rosyjskich batalistów oraz wspomnianego W. Gersona, w którego klasie wolnym słuchaczem był także historyk wojskowości Bronisław Gembarzewski (1872–1841). W 1888 r. otrzymał wielki złoty medal i tytuł artysty 1 st. [классный художник 1-й степени] za obraz Атака кавалерийским разъездом черкесов у деревни Бела в 1877 году [Atak oddziału kawalerii na dom Czerkiesów we wsi Bela podczas wojny rosyjsko-tureckiej w 1877 roku] oraz roczne stypendium na wyjazd zagranicę. Zwiedził Paryż, Monachium, Włochy, Hiszpanię i kraje skandynawskie.

W latach 1890–1893, będąc stypendystą armii rosyjskiej, pracował jako malarz w różnych oddziałach armii rosyjskiej, w 1894 r. mieszkał już w Petersburgu i pracował nad płótnem Parada przed pałacem Zimowym („Kraj” 1894, nr 22). Zdobył sławę jako twórca scen batalistycznych z wojny rosyjsko-tureckiej 1877–1878 oraz bitew z epoki piotrowskiej i napoleońskiej (tj. Siemionowcy pod Lesną, Bohaterski czyn lejbgwardii pod Borodino w 1812 roku, Pożar Moskwy w 1812 roku). W latach 1904–1905 w czasie wojny rosyjsko-japońskiej został przydzielony do dywizjonu konnych zwiadowców Sztabu Naczelnego Dowódcy i stworzył obszerny cykl szkiców, obrazujących działania wojenne i życie codzienne wojska w Mandżurii. Seria ta składała się z ok. 70 prac (m.in. Atak Dagestańców pod Lindungou, Odwrót spod Mukdenu i Wilczy dół) i była zaprezentowana na wystawie w Petersburgu, a następnie, na życzenie Mikołaja II (1868–1918), który zakupił część prac, w Carskim Siole. Niektóre obrazy zostały na żądanie cara odtworzone w 1907 r. w „serwisie historycznym” petersburskiej Carskiej Fabryki Porcelany.

Mazurowski malował również sceny myśliwskie i widoki Petersburga. Od lat 80. XIX w. do początku XX w. uczestniczył w wystawach organizowanych przez petersburską ASP (1887–1890 [w 1897 r. pokazał obraz Epizod z bitwy pod Ostrołęką w r. 1831], 1894), grupę Независимые [Niezależni] oraz przez Petersburskie Stowarzyszenie Malarzy (PSM) (1895–1899, 1918). Miał indywidualne wystawy w warszawskiej Narodowej Galerii Sztuki Zachęta (1885 – obraz Dżokej, 1895, 1901, 1913, 1914, 1924), we Lwowie (1894), w Krakowie (1896) i Rydze (1988). Jego prace były reprodukowane na pocztówkach. W 1907 r. został jednym z założycieli petersburskiego Polskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. W tym samym roku namalował wiele obrazów poświęconych zamieszkom rewolucyjnym w Petersburgu i Warszawie, w tym pracę Очистка площади [Czystka na placu]. Obraz ten zwrócił uwagę cenzury i został skonfiskowany przez policję podczas wystawy PSM w Pasażu [Пассаж] na prosp. Newskim [Невский пр.] 48. Mazurowski należał również do działającego w latach 1908–1922 Petersburskiego/Piotrogrodzkiego Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, które miało na celu inwentaryzację i ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego w Rosji. Będąc jego aktywnym działaczem, zapisał kołu kolekcję polskich ubiorów historycznych. Zapewne ten właśnie zbiór w postaci 67 skrzyń z historycznymi mundurami, bronią i porcelaną przekazany został następnie do odrodzonej Polski. Udzielał się również na rzecz innych polskich organizacji. Udziałem w aukcji obrazów wspomógł m.in. wypoczynek wakacyjny dzieci robotników organizowany przez Klub robotniczy „Promień”. Wraz z małżonką działali na rzecz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Polski”. Oboje odpowiadali za bogaty program artystyczno-oświatowy organizowanych pod egidą „Sokoła” petersburskich uroczystości narodowych z udziałem wszystkich polonijnych organizacji. Były to 500-lecie bitwy pod Grunwaldem w 1910 r., a następnie 100-lecie śmierci Tadeusza Kościuszki (1746–1817). Te pierwsze obchody odbyły się 10 grudnia 1910 r. w wielkiej sali Konserwatorium przy pl. Teatralnym [Театральная пл.] 3, drugie zaś miały miejsce 1/14 października 1917 r. w wielkiej sali otwartego tamże w 1912 r. Teatru Dramatu Muzycznego [Театр музыкальной драмы]. Oprócz koncertów żony artysty uświetniły je ustawione według jego kompozycji popularne wówczas ruchome obrazy m.in. „Apoteoza bitwy pod Grunwaldem”.

Mieszkał na Wyspie Wasiljewskiej [Васильевский остров]. W latach 1896–1903 w książkach adresowych podawana jest 1. linia [1-я линия В.О.] 22, w latach zaś 1894, 1906–1913 w zaułek Sołowiewski [Соловьевский рер.] (obecnie ul. Riepina [Репина ул.]) 23, chodzi jednak o ten sam adres.

W 1911 r. ożenił się z pianistką Jadwigą Iwanowską (21 lutego 1869 – 6 sierpnia 1944 Warszawa), córką Feliksa (1867–1944) i Amelii z Witanowskich. Po ślubie Mazurowscy zamieszkali na prosp. Kronwierskim [Кронверкский пр.] 67. Jadwiga ukończyła Warszawski Instytut Muzyczny i jako uznana interpretatorka Chopina dużo koncertowała w Rosji i za granicą, grała w 208 miastach Chin, Indii oraz w Azji Południowo-Wschodniej. Wcześniej, od roku 1888 była żoną lekarza biochemika Stanisława Szczepana Zaleskiego (1858–1923), profesora zwyczajnego chemii ogólnej i lekarskiej na Uniwersytecie w Tomsku (1888–1894), a w latach 1897-1901 profesora zwyczajnego chemii ogólnej, analitycznej i fizjologicznej na Wyższych Kusach Żeńskich, z którym miała między innymi córkę Janinę. Jej siostrą była Zofia (1887–1943), żona 1. v. lekarza Adama Płoszko, 2. v. podróżnika i literata Ferdynanda Ossendowskiego (1876–1945), asystenta S. Zaleskiego. Z oboma mężami udzielała się społecznie, wspierając wielokrotnie organizacyjnie i artystycznie polonijne organizacje i inicjatywy, najpierw w Tomsku, potem w Petersburgu. M.in. była w kwietniu 1913 r. organizatorką i jedną z wykonawczyń koncertu na rzecz lecznicy psychiatrycznej dr. Albina Konosewicza („Dziennik Petersburski” 1913, nr 927, s. 5), zaś jesienią 1914 r. cyklu koncertów na rzecz nowo utworzonego Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny (PTPOW) (tamże, 1914, nr 1315, s. 1)

Podczas I wojny światowej (1914–1917) Mazurowski był na froncie w charakterze malarza, stworzył wówczas ekspresyjne obrazy rosyjskiej kawalerii i piechoty, takie jak: Русская пехота в 1914 году [Piechota rosyjska w 1914 roku], Атака текинского полка австрийской пехоты в 1915 году [Atak dzikiej dywizji na piechotę austriacką w 1915 roku].

W 1916 r. wrócił do Piotrogrodu, gdzie do 1924 r. pracował jako kustosz i malarz w Muzeum Wojska (obecnie Wojskowo-Historyczne Muzeum Artylerii, Wojsk Inżynieryjnych i Łączności [Военно-исторический музей артиллерии, инженерных войск и войск связи]). Udzielał się nadal w PSM, któremu w 1917 r. sekretarzował. W 1916 r. pełnił rolę jednego z trzech kuratorów działu polskiego wystawy dzieł sztuki na rzecz Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny. Był to zorganizowany od 7/20 lutego do 31 marca/13 kwietnia w apartamencie nr 4 domu Biełozierskich przy nab. Fontanki [Фонтанки p. наб.] 24 pokaz prywatnych kolekcji, z którego dochód przeznaczono na rzecz pozostających pod opieką towarzystwa Polaków – inwalidów. W dniach od 7 maja do 15 czerwca 1918 r. uczestniczył w charytatywnej Wystawie Dzieł Sztuki Artystów Polskich na rzecz stołecznych placówek edukacyjnych Polskiej Macierzy Szkolnej, zorganizowanej w pałacu Aniczkowskim [Аничков дворец] przy prosp. Newskim 39 przez Radę Zjazdów Polskich Organizacji Pomocy Ofiarom Wojny. Wystawiał tam wybór scen batalistycznych od czasów napoleońskich po toczącą się wojnę. W 1919 r. wziął udział w grupie ok. 300 artystów w Pierwszej Państwowej Wystawie Dzieł Sztuki zorganizowanej w Pałacu Zimowym.

W 1924 r. powrócił jako repatriant do Polski. W tym samym roku odbyła się jego indywidualna wystawa w Zachęcie, na której przedstawiono m.in. obrazy związane z wojną polsko-sowiecką 1919–1920.

W 1927 r. wyjechał do Włoch i do 1939 r. mieszkał w Rzymie, gdzie w budynku hospicjum św. Stanisława przy Via della Botteghe Oscure 15 miał pracownię. Od 1936 r. należał tam do Związku Artystów Polskich Kapitol, w którym działał również osiadły nad Tybrem S. Bakałowicz, w tym samym roku miał w Wiecznym Mieście wystawę indywidualną. Nadal malował historyczne obrazy batalistyczne, parady wojenne, jak również portrety i sceny rodzajowe. Wykonał też cykl pejzaży Tunisu.

W 1939 r. powrócił do Polski. Podczas powstania warszawskiego w czasie tzw. rzezi Ochoty został wraz z żoną zastrzelony 7 sierpnia 1944 r. przez żołnierzy 29. Dywizji SS Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii Ludowej (29. Waffen-Grenadier-Division der SS „RONA“). On sam zginął przy ul. Filtrowej 83, gdzie Mazurowscy mieszkali pod nr. 12, żona parę ulic dalej.

Prace Mazurowskiego znajdują się w kolekcjach wielu muzeów, w tym w petersburskich Państwowym Muzeum Rosyjskim i Wojskowo-Historycznym Muzeum Artylerii oraz Galerii Trietiakowskiej w Moskwie. W Polsce jego nieliczne obrazy znajdują się w zbiorach prywatnych.


(przekł. oryginalnego hasła Margarita Vladimirova)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru 

Galeria prac Mazurowskiego: http://www.zdravrussia.ru/nnews_desc_info_full.php?info=4911&ffiltr=&img=18282&ids=122&way=/galereja/#images/foto_isk/fool/18287.jpg

Bibliografia:
Д. Я. Северюхин, МАЗУРОВСКИЙ Виктор Викентьевич/ Mazurowski Wiktor, w: Искусство и архитектура Русского зарубежья, http://www.artrz.ru/menu/1804645939/1805312241.html [dostęp: 22 VIII 2017]; В. Ханевич. Залесская Ядвига, „Rodacy na Syberii” 2006, nr 1 (34), http://www.rodacynasyberii.pl/rodacy_numery/2006/42/118/ [dostęp 9 VIII 2021]; Z. Wilski, Mazurowska Józefa, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1975, t. 20, s. 321, 322 (bibliografia); U. Leszczyńska, Mazurowski Wiktor, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, Warszawa 1993, t. 5, s. 457, 458 (bibliografia); Юбилейный справочник Императорской Академии художеств, 1764–1914. В 2-х ч., oprac. С. Н. Кондаков, Санкт-Петербург 1915, cz. 2, s. 118; K. Trawkowski, Zapoznana pianistka i batalista, „Ochotnik. Pismo Ośrodka Kultury Ochoty” 2008, nr 45 (12), s. 4; „Dziennik Narodowy” 1918, nr 189, 11 maja, s. 3 (Wystawa i Kiermasz na rzecz Polskiej Macierzy Szkolnej w pałacu Aniczkowskim); „Dziennik Petersburski” 1913, nr 927, s. 5 (Lekarz-Muzyk, Koncert w lecznicy dr-a Albina Konosewicza), 1914, nr 1315, 15/28 października, s. 1 (reklama); „Kraj” 1894, nr 22, 3/15 czerwca, s. 23; „Kuryer Literacko-Naukowy” (dodatek do „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”) 1928 nr 13, s. III–IV (G.L., Wiktor Mazurowski, fot.); „Świat” 1907, nr 46, 16 listopada, s. 26 (Ś. p. Józefa Mazurowska), 1910, nr 53, 31 grudnia, s. 4–5 (J. G., Obchód grunwaldzki w Petersburgu, il.); „Tygodnik Illustrowany” 1908, nr 26, 27 czerwca, s. 518 (J. Obst, Batalista polski).



Galeria