Szkiłłądź (Szkiłądź) w zakonie Jakub / Шкилондзь Якуб (1809–1894), duchowny rzymskokatolicki, przeor stołecznego klasztoru oo., proboszcz parafii kościoła św. Katarzyny oraz dziekan petersburski, nauczyciel i działacz społeczny, związany z Petersburgiem w latach 1839–1878 i 1883–1894.

Urodził się w kwietniu 1809 r. w rodzinie szlacheckiej w pow. sokólskim gub. grodzieńskiej. O rodzicach brak informacji. Dzieciństwo spędził w Białymstoku, uczył się w miejscowej szkole średniej. W roku 1828 wstąpił do klasztoru w Poporciach (lit. Paparčiai), a rok później złożył tam pierwsze śluby zakonne. Studia filozoficzno-teologiczne odbył w studium dominikańskim, działającym w Wilnie, Grodnie i Poporciach, a następnie w Zabiałach. Święcenia kapłańskie otrzymał z rąk bp. Mateusza Lipskiego (1770?–1839) w Mińsku w 1834 r. Jeszcze jako kleryk był nauczycielem jęz. rosyjskiego w prowadzonych przez zakon szkołach średnich w Zabiałach (obecnie Валынцы, Wołyńce, obwód witebski) i w Nieświeżu. W ostatniej z tych szkół kształcił się m.in. późniejszy poeta Władysław Syrokomla (właśc. Ludwik Kondratowicz, 1823–1862), który przywołał kleryka Szkiłłądzia we wspomnieniach oraz w utworze Urodzony Jan Dęboróg z 1854 r. W tym ostatnim utworze jego sylwetka stała się pierwowzorem nauczyciela konwiktu ks. Rusaka.

W 1839 r. przyjechał do Petersburga i był związany z tym miastem przez 55 lat. Od początku swego pobytu w stolicy Rosji pracował w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej przy prosp. Newskim [Невский пр.] 32–34, pełniąc tam obowiązki skarbnika oraz nauczyciela w szkołach żeńskiej i męskiej. Uczył geografii (1838–1840) i arytmetyki (1840–1849), a następnie także religii (1849–1864) i krótko historii. Ponadto w latach 1849–1865 był prefektem szkoły męskiej. Jak piszą ks. Erazm Kluczewski (1831–1915) i absolwent szkoły Stanisław Szaniawski, za jego prefektury aż 14 absolwentów szkoły podjęło nad Newą studia w Wojskowej Akademii Medycznej, co świadczyło o wzroście poziomu nauczania tej placówki. Ten ostatni wymienia także nazwiska innych jej wybitnych uczniów. Od roku 1849 do 1865 r. Szkiłłądź pełnił obowiązki wikarego parafii i kaznodziei dla społeczności polskiej. W tym czasie wydał podręcznik do nauczania religii Historyja święta (Wilno, 1852) oraz ceremoniarz obrzędowy poświęcenia obiektów kultu z wyjaśnieniami dla wiernych (Obrzędy poświęcenia cmentarza, węgielnego kamienia, kościoła, ołtarza i dzwonów, z dołączonym ich wykładem, dla pożytku duchownego katolików, Wilno 1859). Ta druga publikacja związana była z otwarciem w Petersburgu katolickiego cmentarza Wyborskiego. W latach 1849–1852 wykładał również religię w Cesarskiej Szkole Prawoznawstwa [Императорское училище правоведения przy nab. Fontanki [наб. р. Фонтанки] 6, w Michajłowskiej Akademii Artyleryjskiej [Михайловская артиллерийская академия] i w innych uczelniach, w tym w słynnym założonym w 1811 r. w Carskim Siole Imperatorskim Liceum Aleksandrowskim. Dobrze znał jęz. polski, rosyjski, litewski, francuski, angielski, włoski, niemiecki i łacinę.

W latach 1864–1874 Szkiłłądź był jednocześnie przeorem konwentu dominikanów przy kościele św. Katarzyny – po serwilistycznym wobec władz carskich o. Dominiku Stacewiczu (1809–1876), oraz proboszczem tegoż kościoła. W tym okresie kierował również dekanatem petersburskim. Był znany ze swojej działalności oświatowej. Za jego kadencji żeńska szkoła przy kościele św. Katarzyny została przekształcona w 1873 r. z 6-letniej w 7-letnią (nie licząc klas przygotowawczych). Na jej kierowniczkę powołał doświadczoną nauczycielkę Teklę Ciemiężyńską, która pozostała na tym stanowisku do 1883 r. Jak wspominała przyszła kierowniczka szkoły Jadwiga Kuźmicka, Szkiłłądź zaproponował jej oraz kilku innym absolwentkom szkoły posady nauczycielek. Zadbał także o ich lepsze uposażenie, ustanowił stałego lekarza szkolnego. Kształcenie w szkole odbywało się według programu rosyjskich żeńskich progimnazjów, dzięki czemu jej absolwentki miały możliwość przystępowania do egzaminów rządowych i uzyskiwania dyplomów uprawniających do nauczania domowego. W 1874 r. przy udziale Szkiłłądzia żeńska szkoła wraz z internatem przeprowadziła się do specjalnie zbudowanej w tym celu trzypiętrowej oficyny na tyłach kościoła przy ul. Italianskiej [Итальянская ул.] 3. W 1881 r. w obu szkołach kształciło się bez opłat 150 chłopców i 40 dziewcząt. Dziesięć lat później obie placówki stanowiły najważniejsze pozycje w budżecie parafii, a wydatki wynosiły odpowiednio 40 tys. rub. na szkołę żeńską i 20,6 tys. rub. na męską („Kraj” 1891, nr 42).

Według historyka Jana M. Giżyckiego (1844–1925) i nekrologu w „Kraju” (1894, nr 7) powodem przenosin Szkiłłądzia w 1879 r. do klasztoru agłońskiego w pow. dyneburskim gub. witebskiej, gdzie spędził pięć lat, były nieścisłości w rachunkach kościelnych, w sprawie których szukał wsparcia u „czynników świeckich”, co uznane zostało przez władze klasztorne za złamanie posłuszeństwa (tenże, Wiadomości o dominikanach prowincyi litewskiej, cz. 1, Kraków 1917, s. 164). Tłem tych, jak się okazało niesłusznych zarzutów, było dopuszczenie parafian do zarządu majątkiem kościelnym, który za rządów dominikanów systematycznie się powiększał, z 31,8 tys. rub. w 1853 do 98,8 tys. w roku 1881 („Gazeta Warszawska” 1882, nr 227). Prof. Stanisław Ptaszycki (1853–1933) twierdzi z kolei, że Szkiłłądź padł ofiarą promowanej przez ówczesne władze archidiecezji mohylewskiej akcji „odpolszczenia” Kościoła katolickiego w Rosji, której architektem miał być benedyktyn o. Beda Dudík (1815–1890). Przedstawił on rządowi rosyjskiemu i Stolicy Apostolskiej projekt mianowania w archidiecezjach sufraganów Słowian oraz reorganizacji petersburskiego klasztoru dominikanów poprzez sprowadzenie tam współbraci z Austrii. Stolica Apostolska wyraziła zgodę jedynie na zmiany w zdominowanym przez Polaków klasztorze dominikanów, gdzie pojawili się wybrani przez Dudíka o. Constantin Flöss (1842–1910), o. Jan Schumpp (1847–1910) oraz Morawianin o. Bruno Wollinger, który pełnił później obowiązki prefekta szkoły żeńskiej. Oni to właśnie mieli przyczynić się do usunięcia Szkiłłądzia, którego zastąpił na stanowisku Flöss. Zmiany te wywołały konflikt wewnątrz parafii. Szczególną aktywnością wykazał się w tym sporze Hipolit Derewojed (1845 lub 1851?–1892), który namawiał miejscową Polonię do liczniejszego udziału w wyborach do rady parafialnej, składającej się wówczas z proboszcza, wiceproboszcza i obieralnych przez parafian dwóch syndyków. Około 1882 r. spowodował on „wyzwolenie administracji kościelnej od rządów i wpływów niemieckich” („Kraj” 1892, nr 3), które to rządy, jak świadczy artykuł w „Gazecie Warszawskiej” (1882, nr 227), nie miały jednoznacznie antypolskiego wydźwięku. W 1882 r. rząd rosyjski podpisał z Watykanem umowę regulującą stosunki kanoniczne w rosyjskim Kościele katolickim, jej skutkiem było m.in. przywrócenie praworządności w zarządzie kościoła i parafii św. Katarzyny.

W lipcu 1883 r. Szkiłłądź został ułaskawiony i wrócił do Petersburga, gdzie dążąc do pacyfikacji zaognionej w ostatnich latach sytuacji, wybrano go na dożywotniego, a zarazem ostatniego przeora klasztoru dominikańskiego oraz na proboszcza (1883–1892). Jego nominację podpisał 17/29 grudnia 1882 r. metropolita mohylewski Aleksander Gintowt-Dziewałtowski (1821–1889) („Kraj” 1882, nr 51). Znowu pracował w kościele św. Katarzyny, utrzymywał bliskie kontakty z profesorami Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD), m.in. namówił jej rektora ks. Franciszka Albina Symona (1841–1918) do organizacji przez RzAD rekolekcji wielkopostnych w kościele św. Katarzyny. Dążąc do uspokojenia nastrojów w parafii, ściśle współpracował z jej świecką społecznością i brał udział w organizacji funkcjonującego od 1884 r. Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny (RzTD). Jego zasługi w tym zakresie doceniono 18 października 1891 r., kiedy podczas wyboru syndyków parafianie owacyjnie podziękowali nie tylko ustępującym syndykom rzeczywistemu radcy stanu Łukaszowi Łukawskiemu i prof. Aleksandrowi Rudzkiemu (1838–1901), ale również „przewielebnemu ks. przeorowi, który wzruszony tymi objawami powszechnej czci i uznania, wzywa po krótkiej przemowie do jedności i zgody” („Kraj” 1891, nr 42). Do początku lat 90. XIX w. Szkiłłądź głosił też kazania dla polskiej części parafian. 14 stycznia 1887 r. wygłosił na cmentarzu Wyborskim mowę pogrzebową nad mogiłą społecznika i filantropa gen. Oktawiana Augustynowicza (ok. 1817–1886/1887), który pozostawił RzTD znaczny zapis. Według Józefa Czopowskiego (1847–1951) Szkiłłądź działał, „odznaczając się na każdem stanowisku ruchliwością i energią, które tak dla kościoła, jak dla parafii pomyślne wydały skutki” („Charitas”. Księga zbiorowa…, St. Petersburg 1894, s. 579).

Schorowany od 1892 r. nie pełnił już funkcji przeora i proboszcza, w tej drugiej roli zastępował go ks. kanonik i dziekan petersburski Wincenty Świderski (1838–1913). Zmarł 9/21 lutego 1894 r. w 85. roku życia w Petersburgu. Mszę żałobną w jego intencji odprawił 11 lutego w kościele św. Katarzyny bp pomocniczy mohylewski F. Symon. Został pochowany 12/24 lutego na rzymskokatolickim cmentarzu Wyborskim, a „ubogiemu pogrzebowi towarzyszyły tysiące wiernych i długi szereg karet” („Kraj” 1894, nr 7).

Odznaczony był Orderem św. Stanisława III (1858) i II kl. (1859).


Bibliografia:
В. В. Антонов, А. В. Кобак, Святыни Санкт-Петербурга: Энциклопедия христианских храмов, Санкт-Петербург 2010, s. 407; A. Kijas, Szkiłłądź Jakub, w: Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 343; M. Miławicki, Szkiłłądź (Szkiłądź) w zakonie Jakub, w: Polski słownik biograficzny, Warszawa–Kraków 2012–2013, t. 48, s. 317–318 (bibliografia); L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Warszawa 1984, s. 235, 244 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003; R. Hankowska, Kościół św. Katarzyny Panny i Męczenniczki Aleksandryjskiej w Sankt-Petersburgu: Historia. Architektura. Wystrój wnętrza. Problemy rekonstrukcji i konserwacji, Warszawa 1997, s. 92, 97–98, 232–233, 251 i wyd. ros. P. Ханковская, Храм святой Екатерины в Санкт-Петербурге, Санкт-Петербург 2001; Материалы к истории римско-католического прихода во имя Посещения Пресв. Девой Марией св. Елисаветы и к истории католического кладбища Выборгской стороны в Санкт-Петербурге. Сбoрник, cост. С. Г. Козлов-Струтинский, ред. И. М. Шейнман, Гатчина 2010, s. 22–23; J. Czopowski, Rz.-katolickie Towarzystwo Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, w: „Charitas”. Księga zbiorowa wydana na rzecz r.-k. Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, Petersburg 1894, s. 578–579; E. Kluczewski, Parafia i Kościół św. Katarzyny w Petersburgu, w: „Charitas”. Księga zbiorowa…, Petersburg 1894, s. 141; L. Kosiński, Dzieje kościoła św. Katarzyny, w: Z murów św. Katarzyny. Księga pamiątkowa B. Wychowanek i Wychowanków Gimnazjum przy kościele św. Katarzyny, Warszawa 1933, t. 1, s. 19; J. Kuźmicka, Wspomnienia, w: Z murów św. Katarzyny…, t. 1, s. 172; M. Miławicki, The Dominicains in Saint Petersburg, 1816–1892: a Prosopographical Study, w: I Domenicani a la Russia, red. V. Doci, H. Destivelle, Roma 2019, s. 204, 226, 233–234, 238, 241; ks. K. Pożarski, Rzymskokatolicki Cmentarz Wyborski w Sankt Petersburgu (1856–1950). Księga Pamięci, Sankt Petersburg 2003, s. 82–83; St. Ptaszycki, Z moich wspomnień z nad Newy, w: Z murów św. Katarzyny…, t. 1, 55, 56, 58, 60, 61, 63; St. Szaniawski, Szkoła męska przy kościele św. Katarzyny. Okres do r. 1907, w: Z murów św. Katarzyny…, t. 1, s. 211; С. С. Шульц, Храмы Санкт-Петербурга: история и современность. Справочное издание, Санкт-Петербург 1994, s. 237; Wołyniak [J. Giżycki], Wiadomości o dominikanach prowincyi litewskiej, cz. 1, Kraków 1917, s. 14, 162–164, 166; „Gazeta Warszawska” 1882, nr 227, 29 września/ 11 października, dodatek: s. 1 (O majątek kościelny); „Kraj” 1882, nr 51, 21 grudnia/ 2 stycznia 1883, s. 13 (Mianowanie przeora), 1891, nr 42, 18/30 października, s. 19 (Wybory syndyków parafji św. Katarzny), 1894, „Kraj” 1894, nr 6, 11/23 lutego (nekrolog), nr 7, 18 lutego/ 2 marca, s. 23 (pogrzeb); Biblioteka Uniwersytecka KUL (BKUL) w Lublinie, Oddział Zbiorów Specjalnych, Sekcja rękopisów: Zbiór B. Ussasa, rps 777, k. 1-4 (wizytacja), k. 30-30v (życiorys, 1852 r.); Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Petersburgu: F. 821 (Департамент духовных дел иностранных исповеданий), op. 10 (1825–1917 гг.), spr. 1077-б. Autorki składają podziękowania o. Markowi Miławickiemu z Wrocławia za konsultację tekstu.