Rzymskokatolicka Akademia Duchowna w Petersburgu/ Римско-Католическая духовная aкадемия в Петербурге, uczelnia katolicka, ściśle związana z historią polskiej społeczności w Petersburgu.

Po zamknięciu w 1832 r. w ramach represji po powstaniu listopadowym 1830/1831 r. Uniwersytetu Wileńskiego rozporządzeniem cara Mikołaja I (1796-1855) z 1 lipca 1833 r. na bazie jego Wydziału Nauk Moralnych i Seminarium Głównego utworzono Rzymskokatolicką Akademię Duchowną [Римско-католическая духовная академия] (RzAD). W 1842 r. na skutek wstawiennictwa ministra spraw wewnętrznych Lwa A. Pierowskiego (1792–1856) cesarskim rozporządzeniem uczelnia przeniesiona została do Petersburga. W ten sposób władze starały się odseparować przyszłych księży do nieprawomyślnej atmosfery politycznej panującej w Wilnie po zdławieniu powstania listopadowego.

Pod koniec września 1842 r. wileńscy studenci przenieśli się nad Newę, gdzie przez pierwsze dwa lata mieszkali i uczyli się w wynajmowanym domu kupca Łokotnikowa [дом Локотникова] usytuowanym między ul. Iwanowską [Ивановскaя ул.] (obecnie ul. Socjalisticzieskaja [Социалистическaя ул.]) 19 a ul. Griazną [Грязнaя ул.] (obecnie ul. Marata [Марата ул.]) 68; obecnie stoi w tym miejscu kamienica z początku XX w. Naukę rozpoczęli 4 listopada 1842 r., a 16 tego miesiąca odbyło się w Petersburgu pierwsze posiedzenie władz RzAD. Zajęcia prowadziło czterech profesorów duchownych, dzieląc między sobą wykłady z Pisma Świętego, teologii dogmatycznej i moralnej, historii Kościoła, prawa kanonicznego i homiletyki, śpiewu kościelnego oraz łaciny. Od stycznia 1843 r. dołączyli do nich profesorowie świeccy, uczący takich przedmiotów, jak: literatura rosyjska, historia powszechna i Rosji, logika, filozofia, literatura łacińska i grecka, oraz lektorzy jęz. hebrajskiego, francuskiego i niemieckiego. W ten sposób ukształtowało się siedem katedr RzAD: teologii dogmatycznej i fundamentalnej, Pisma Świętego, historii Kościoła i prawa kanonicznego, homiletyki patrologii, historii powszechnej i dziejów Rosji, literatury rosyjskiej oraz literatury łacińskiej i greckiej.

Wynajmowany dom nie odpowiadał jednak potrzebom naukowego zakładu, nie było tam też kaplicy. Profesorowie i studenci uczęszczali więc przez dwa lata na nabożeństwa do kościoła św. Katarzyny lub do kaplicy Maltańskiej. W 1842 r. z przeznaczeniem na stałą siedzibę uczelni nabyto za 72 tys. rub. należący do Rosyjskiej Akademii Nauk, którą rok wcześniej połączono z Petersburską Akademią Nauk, kompleks budynków na Wyspie Wasiljewskiej [Васильевский остров] przy 1. Linii [1-aя линия В.О.] 52. Klasycystyczny zespół budynków, będący dziełem architektów Andrieja A. Michajłowa II (1773–1849) i Wasilija P. Stasowa (1769–1848) powstał pomiędzy 1802 a 1812 r. i składał się centralnego korpusu, dwóch symetrycznie rozmieszczonych skrzydeł oraz przybudówek w podwórzu. Niezbędne przeróbki na potrzeby RzAD dokonane zostały według projektu architekta Christiana F. Meiera (1789–1848). Nad skrzydłami centralnego korpusu dobudowano drugie piętro, zabudowano przestrzeń pomiędzy budynkiem głównym a skrzydłami, przybudówki w podwórzu połączono z budynkiem głównym, zmieniono też wystrój zewnętrzny i wewnętrzny, a od strony podwórza dobudowano kaplicę pw. św. Jana Kantego.

18 grudnia 1844 r. Akademię wizytował Mikołaj I. Mocą jego rozporządzenia uczelni nadano wówczas nazwę Cesarskiej Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej oraz zatwierdzono jej statut oraz wymienione wyżej katedry i roczny budżet w wysokości 40 tys. 150 rub., który w 1842 r. wynosił 25 tys. 155 rub. Wyznaczono też siedmiu profesorów, czterech adiunktów i trzech lektorów. Językami wykładowymi były łacina i rosyjski. Nauka trwała cztery lata. Przedmioty duchowne mogli wykładać wyłącznie księża, pozostałe prowadzili wykładowcy świeccy, głównie innowiercy – prawosławni i protestanci.

Przenosiny RzAD do Petersburga nastąpiły jednak bez uzgodnienia ze Stolicą Apostolską, stąd też jej status unormowany został dopiero w 1847 r. po zawarciu konkordatu, nadającego biskupowi ordynariuszowi prawo decydującego głosu we wszystkich kwestiach związanych z funkcjonowaniem uczelni. W zgodzie z ustaleniami konkordatu RzAD podporządkowane też zostały wszystkie katolickie seminaria duchowne w Imperium Rosyjskim. Bezpośrednie kierownictwo uczelni sprawowała rada (zarząd) podporządkowana Rzymskokatolickiemu Kolegium i ministrowi spraw wewnętrznych, w której skład wchodzili: zatwierdzany przez ministra rektor (przewodniczący rady), dwóch sufraganów lub prałatów proponowanych przez Kolegium a zatwierdzanych przez ministra, wybierany przez Kolegium i także zatwierdzany przez ministra inspektor, dwóch świeckich profesorów wybieranych przez radę, a zatwierdzanych przez Kolegium oraz duchowny prokurator (ekonom), dysponujący głosem doradczym w sprawach gospodarczych. Przy radzie funkcjonowała kancelaria, w której zatrudnieni byli urzędnicy państwowi, głównie innowiercy.

Podstawowym zadaniem RzAD było przygotowanie kandydatów na wyższe godności w hierarchii katolickiej Imperium Rosyjskiego. W początkowym okresie w mury uczelni przyjmowano corocznie 40 studentów. Po 9 stypendiów rządowych przyznano diecezjom mohylewskiej i wileńskiej, po 6 przeznaczono dla diecezji mińskiej i żmudzkiej oraz po 5 dla łucko-żytomierskiej i kamienieckiej. Jednakże po kasacie diecezji mińskiej (1869) i kamienieckiej (1866) liczba stypendiów spadła do 32. Po likwidacji w 1867 r. Akademii Duchownej Rzymskokatolickiej w Warszawie (1835–1867) diecezjom położonym w Królestwie Polskim przyznano w sumie 20 stypendiów: cztery kujawsko-kaliskiej, po trzy warszawskiej, lubelskiej, płockiej, kieleckiej i po dwa sandomierskiej i sejneńskiej. Ich podziału pomiędzy diecezje dokonał osobiście minister spraw wewnętrznych w uzgodnieniu z namiestnikiem Królestwa Polskiego, którym w latach 1863–1874 był hr. Fiodor F. Berg (1794–1874). Ogólnie więc od 1867 r., to jest po likwidacji warszawskiej Akademii, przyznawano 60 stypendiów dla wychowanków seminariów, których do Petersburga kierowali hierarchowie. Oprócz stypendystów na studia przyjmowano także kandydatów samodzielnie pokrywających swój pobyt w uczelni [своекоштных]. Pod koniec XIX w. zaczęła wzrastać liczba studentów utrzymujących się na własny koszt. Ponieważ rząd nie zgadzał się na poszerzenie puli stypendialnej, rektor Franciszek Albin Symon (1841–1918) zezwolił na wysyłanie do RzAD takiej liczby kleryków, jaką biskupi poszczególnych diecezji uznawali za konieczną. O ile do 1885 r. na uczelni było najwyżej dwóch kleryków nadetatowych, to w 1887 r. ich liczba wzrosła do ośmiu, w 1891 r. czternastu, dochodząc w 1898 r. do osiemnastu. Oznaczało to, że liczba studentów wzrosła do 80 rocznie.

Jeszcze w 1839 r. RzAD otrzymała prawo przyznawania wychowankom stopni naukowych: kandydata, studenta, magistra i doktora teologii lub prawa kanonicznego, dwa ostatnie wymagały zatwierdzenia ministra. Zgodnie z ustaleniami porozumienia zawartego w 1882 r. pomiędzy Stolicą Apostolską a władzami rosyjskimi metropolita mohylewski otrzymał pełnomocnictwo do dokonania wspólnie z innymi biskupami przeglądu dotychczasowych przepisów regulujących działalność Akademii. Z upoważnienia metropolity rektor RzAD F. A. Symon zrewidował obowiązujące przepisy, zachowując w większości statut z 1839 r., a zaostrzając jedynie wymagania dotyczące przyznawania stopni naukowych. Stopień doktora teologii był odtąd nadawany na postawie nie jednej, lecz dwóch dysertacji teologicznych w jęz. łacińskim i rosyjskim, a także publicznego egzaminu, obejmującego 50 pytań. W 1886 r. Watykan zgodził się na zatwierdzanie stopni naukowych uczelni przez metropolitę mohylewskiego. Od roku 1914 prace doktorskie należało obowiązkowo opublikować przed obroną.

Organizacja katedr RzAD była stopniowo modyfikowana, a ich liczba zwiększana. W 1890 r. było ich osiem, powstały osobne katedry teologii dogmatycznej, fundamentalnej, homiletyki, historii Kościoła, prawa kanonicznego. Ponadto prowadzone były wykłady z filozofii i logiki, liturgiki i śpiewu kościelnego, lektoraty z jęz. hebrajskiego, rosyjskiego, francuskiego i niemieckiego. W 1905 r. utworzono katedrę socjologii i podzielono również katedrę Pisma Świętego, tworząc odrębne katedry Pisma Świętego Starego Testamentu i Pisma Świętego Nowego Testamentu. Liczba przedmiotów wykładanych w ramach poszczególnych katedr także uległa zwiększeniu, pojawiały się nowe, jak psychologia wychowawcza czy prawo społeczne. Po reformie uczelni od 1915 r. do jej zamknięcia funkcjonowało 15 katedr, w tym teologii pastoralnej, psychologii i prawa państwowego.

Rektorzy dokładali wszelkich starań, by liczba godzin przy katedrach teologicznych ciągle wzrastała. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) zwracało zaś w programie naukowym szczególną uwagę na zaznajomienie alumnów z prawodawstwem państwowym oraz opanowanie jęz. rosyjskiego i historii Rosji. Wielokrotnie więc czynniki oficjalne interesowały się tym, czy i w jakim zakresie wykładano w RzAD prawo cywilne, a o osiągnięciach studentów w zakresie znajomości jęz. rosyjskiego informowano nawet cara. W 1915 r. Akademię zreorganizowano na wzór Katolickiego Uniwersytetu Lowańskiego (Louvain w Szwajcarii), obok sekcji teologicznej utworzono moralno-prawny, wprowadzono seminaria naukowe, otwarto katedrę prawa cywilnego i inne. W latach 1885‒1917 RzAD wydawała własny rocznik Academia Caesarea Romano-Catholica Ecclesiastica Petropolitana, w którym publikowano prace naukowe wykładowców.

W ciągu 76 lat swego istnienia (1842–1918) kierowało uczelnią 10 rektorów, różniących się formacją intelektualną, stylem pracy i definicją swych obowiązków. Do najwybitniejszych zaliczyć należy Ignacego Hołowińskiego (1807–1855), rektora z lat 1842–1855, Aleksandra Bereśniewicza (1823–1902) z lat 1860–1864, Szymona Kozłowskiego (1819–1899) – stojącego na czele Akademii w latach 1877–1884, F. A. Symona w latach 1884–1897, Longina Żarnowieckiego (1842–1915) w okresie 1901–1910 oraz Idziego Radziszewskiego (1871–1922) – w latach 1914–1918. Wszyscy oni próbowali dokonać zmian w programie studiów – zwiększyć kadrę profesorów, utworzyć specjalizacje, wprowadzić nowe wykłady, zwiększyć bibliotekę itp. Zdecydowana większość opuszczała Akademię po nominacji biskupiej, obejmując rządy w swych diecezjach.

Pierwszym rektorem Akademii był w latach 1842‒1855 I. Hołowiński, od 1848 r. biskup tytularny Karistos i koadiutor metropolity mohylewskiego, autor znanych prac z zakresu historii Kościoła katolickiego i teologii, a także przekładów na jęz. polski sztuk Williama Szekspira (1564–1616). Ustalił on rytm pracy naukowej i procesu wychowawczego w dłuższej perspektywie czasowej, kładąc fundament pod rozwój uczelni. Rozwój ten został jednak wstrzymany w czasach rektoratu Dominika Stacewicza (1809–1876), zwolennika pełnego podporządkowania Kościoła państwu. Okres zastoju udało się pokonać za rektorowania Sz. Kozłowskiego, a w szczególności F. A. Symona. Nowe ustalenia pomiędzy Watykanem a Rosją dały temu ostatniemu możliwości nawiązania ściślejszej współpracy z biskupami diecezjalnymi, którzy wysyłali kapłanów na studia w RzAD. Symon oddalił wykładowców nieszanujących zasad obowiązujących w procesie kształcenia kadr duchowieństwa, wprowadził nowe pomoce naukowe, ograniczył ilość przedmiotów świeckich w programie nauczania, a w 1885 r. założył wspomniany wyżej akademicki periodyk. Ostatnimi rektorami byli Aleksander Kakowski (1862–1938) w latach 1910‒1913 i I. Radziszewski w latach 1914‒1918. Radziszewski zredagował nowy statut uczelni, powołał sekcję moralno-prawną i biblijno-dogmatyczną w programie studiów, zwiększył zakres wykładów, wprowadził m.in. katolicką naukę społeczną. Za jego kadencji ponownie też zaostrzono tryb nadawania stopni naukowych. Jako rektor współpracował także po rewolucji październikowej 1917 r. ze Specjalną Komisją ds. Kościoła katolickiego, pod przewodnictwem prof. Siergieja A. Kotlarewskiego (1873–1940). Opracowano wówczas nowe zasady funkcjonowania uczelni, wyjmując ją spod nadzoru MSW i nadając jej pełną autonomię w kształtowaniu programu nauczania. Dalszy rozwój wydarzeń politycznych pokrzyżował wprowadzenie tych ustaleń w życie.

Wykładowcy RzAD stale podnosili swoje kwalifikacje. Pomimo starań kolejnych rektorów władze rosyjskie zezwoliły tylko trzem osobom na wyjazd na koszt uczelni na dalsze studia na uniwersytetach Europy Zachodniej. Byli to: Adam Akko (d'Accault, 1863–1914), Antoni Baranowski (1835–1902) i F. A. Symon. Dzięki staraniom biskupów diecezjalnych w Akademii pracowało 14 profesorów, którzy ukończyli studia zagraniczne i uzyskali dyplomy uniwersytetów w Monachium, Innsbrucku, Rzymie, Louvain i Fryburgu szwajcarskim. M.in. Michał Godlewski (1872–1956) uczył się w Szwajcarii, Jerzy Matulewicz (Jurgis Matulevičius, 1871–1927) w Rzymie i Szwajcarii, Czesław Falkowski (1887–1969) w Innsbrucku, Аleksander Wójcicki (Wóycicki, 1878–1954) i I. Radziszewski w Louvain, a Stanisław Trzeciak (1873–1944) we Fryburgu szwajcarskim. Spośród nich Wójcicki zasłynął jako znawca katolickiej nauki społecznej, Мatulewicz jako specjalista w dziedzinie dogmatyki i działacz społeczny, a Radziszewski jako gorliwy propagator filozofii neopozytywistycznej.

Profesorowie RzAD drukowali skrypty wykładów, podręczniki lub kompendia teologiczne. Przykładowo, podręczniki z homiletyki wydali m.in.: rektor I. Hołowiński, Aleksander Ważyński (1812–1872) i Andrzej Retke (1851–1907), z teologii fundamentalnej – Ignacy Bałtruszys (1864–1919), teologii dogmatycznej – Błażej Czesnys (1884–1944), teologii pastoralnej – Karol Dębiński (1858–1943), kompendia z Pisma Świętego – Adolf Bagieński (1811–1873), A. Akko, rektor F. A. Symon, historii Kościoła – Bolesław Kłopotowski (1848–1903). Poza tym specjaliści w określonych dziedzinach drukowali wyniki swych badań w osobnych artykułach czy monografiach. M. Godlewski, wykładowca historii kościelnej, był jednym z nielicznych badaczy, który uzyskał pozwolenie na pracę w archiwach rosyjskich, a wyniki swych kwerend drukował m.in. na łamach akademickiego rocznika. Miano „znakomitego hebraisty wśród rosyjskich sfer naukowych” zyskał ks. Justyn Pranajtis (1861–1917). Rektor A. Kakowski, pierwszy kanonista z wykształcenia na katedrze w Akademii, wydrukował wiele opracowań dotyczących synodów i ustawodawstwa. Z kolei rektor Longin Żarnowiecki (1842–1915) znany jest w historii liturgiki jako autor obszernych opracowań dotyczących historii wystroju kościołów oraz rozwoju historycznego paramentów liturgicznych. Chociaż dorobek duchownych profesorów RzAD nie był zbyt znaczący w dziejach teologii, to ich publikacje świadczą o dobrym wykształceniu i przygotowaniu dydaktycznym.

Poza pracą naukową wykładowcy Akademii prowadzili też szeroką działalność opiekuńczo-charytatywną na terenie rosyjskiej stolicy i w jej pobliżu. Profesorowie (metropolita warszawski św. Zygmunt Szczęsny Feliński [1822–1895], J. Pranajtis, F. A. Symon) zakładali ochronki, byli kapelanami różnych instytucji, prefektami petersburskich oraz okolicznych szkół państwowych i prywatnych, spowiednikami i rekolekcjonistami m.in. w Rzymskokatolickim Seminarium Duchownym, na Wyższych Kursach Polskich, czy w gimnazjach polskich przy kościele św. Katarzyny. Pełnili też funkcje proboszczów oraz inicjowali budowy kościołów i kaplic, m.in. w Olginie, Gatczynie i Kołpinie. Byli pomysłodawcami i współzałożycielami różnych towarzystw charytatywnych, naukowych i narodowych. W to szerokie spectrum ich działań włączali się aktywnie studenci.

Z przeanalizowanych archiwaliów wynika, że w ciągu 76 lat istnienia RzAD studiowało tam ponad 1,3 tys. duchownych. Większość alumnów ukończyła pełne 4-letnie studia ze stopniem magistra teologii lub uzyskała stopnie kandydata i studenta po trzech latach nauki. Według niepełnych danych Akademii nie ukończyło 337 osób. Studenci rezygnowali ze studiów najczęściej z powodów złego stanu zdrowia (129 osób), rzadziej z braku dostatecznej wiedzy czy powołania. Trzydziestu dziewięciu z nich musiało opuścić uczelnię w chwili jej zamknięcia w 1918 r. po roku lub dwóch latach nauki. Pod względem narodowościowym rekrutowali się głównie z rodzin polskich, a także litewskich, łotewskich, białoruskich, rzadziej rosyjskich, niemieckich, francuskich czy ukraińskich. W pierwszym okresie działalności Akademii pochodzili najczęściej z rodzin szlacheckich i mieszczańskich. Od lat 70. XIX w. zwiększała się stopniowo liczba alumnów ze środowiska chłopskiego. Pod koniec XIX w. stanowili oni już połowę studentów.

Spośród absolwentów RzAD 65 zostało biskupami lub administratorami apostolskimi diecezji. Z jej murów wyszli m.in.: rektor, późniejszy kardynał warszawski A. Kakowski, abp. ryski Antoni Springowicz (Springovičs, 1920–1958), bp. lubelski Marian Fulman (1864–1945), bp. łucko-żytomierski Karol Niedziałkowski (1846–1911). Wielu z nich zostało biskupami diecezji utworzonych w latach 1925–1926 i musieli od początków zorganizować życie i pracę duszpasterską, jak np. Kazimierz Połtarokas (Kazimieras Poltarokas, 1875–1958) – Poniewież, Romuald Jałbrzykowski (1876–1955) – Łomża, K. Śliwowski (1855–1933) – Władywostok, Zygmunt Łoziński (1870–1932) – Pińsk, czy Józef Kukta (Juozapas Kukta, 1873–1942) – Koszedary.

Wśród wykładowców RzAD byli także arcybiskupi mohylewscy – I. Hołowiński, B. Kłopotowski, Sz. Kozłowski, Jerzy Iwaszkiewicz (1819–1876), abp. warszawski Z. Sz. Feliński, biskupi: żmudzki Maciej Wołonczewski (1801–1875), łucko-żytomierscy: Kasper Borowski (1802–1885), Longin Żarnowiecki (1842–1915) i M. Godlewski, tyraspolski Wincenty Lipski (1795–1875) i inni.

W Akademii kształcili się też przyszli święci i męczennicy. Spośród wykładowców i absolwentów do chwały ołtarzy wyniesiono do dziś 11 osób. Są wśród nich: wspomniany już przyszły arcybiskup warszawski Z. Sz. Feliński, profesor Аkademii; błogosławieni: bp. wileński J. Matulewicz, teolog Roman Archutowski (1882–1943), Henryk Kaczorowski (1888–1942), Ignacy Kłopotowski (1866–1931), Antoni Nowowiejski (1858–1941), Michał Piaseczyński (1885–1940), Antoni Rewera (1869–1942), Kazimierz Sykulski (1882–1941), Leon Wetmański (1886–1941) i Antoni Zawistowski (1882–1942). Trwają procesy beatyfikacyjne wykładowcy Akademii bp. mińskiego i pińskiego Z. Łozińskiego, a także wychowanków-męczenników: bp. władywostockiego Karola Śliwowskiego (1855–1933), prałata Konstantego Budkiewicza (1867–1923), egzarchy Fabiana Abrantowicza (1884–1946), bp. włocławskiego Wojciecha Owczarka (1875–1938), Jana Trojgo (1880–1932), Pawła Chomicza (1893–1942), Andrzeja Cikoto (1891–1952), Antoniego Czerwińskiego (1881–1938) i profesora abp. Jana Cieplaka (1857–1926).

RzAD zakończyła działalność w kwietniu 1918 r. Zawieszono wykłady z nadzieją, że sytuacja polityczna ulegnie zmianie i uczelnia będzie w stanie kontynuować pracę. Na wniosek rektora Radziszewskiego podjęto uchwałę o powołaniu w niepodległej Polsce Katolickiego Uniwersytetu w Lublinie (KUL). W lutym 1918 r. w Piotrogrodzie utworzono Komitet Organizacyjny Uniwersytetu, a 23 października 1918 r. metropolita mohylewski Edward Ropp (1851–1939) przekazał tworzącej się uczelni prawo piotrogrodzkiej Akademii do otwarcia pierwszego roku akademickiego dla Wydz. Teologicznego. Wiosną 1918 r. zajęcia w RzAD przerwano, a w czerwcu część studentów, wykładowców oraz rektor wyjechali do Lublina, gdzie w grudniu 1918 r. otwarto KUL. Ostatecznie dzięki wsparciu Polskiej Komisji Reewakuacyjnej w Moskwie trafiły tam również zakupione w Piotrogrodzie przez Karola Jaroszyńskiego (1878–1929) prywatne księgozbiory części wykładowców RzAD (26 tys. tomów).

W 1919 r. władze radzieckie zarekwirowały i wywiozły archiwum i część biblioteki RzAD, a jej siedzibę przekazały Estońskiemu Proletariackiemu Uniwersytetowi. Kaplicę zamknięto w 1918 r., ale w 1919 r. na skutek zabiegów parafian została ponownie otwarta jako kaplica parafialna pw. św. Jana Kantego. Ostatecznie zaś cały budynek przekazano instytucjom naukowym.


Bibliografia:

В. В. Антонов, А. В. Кобак, Святыни Санкт-Петербурга. Энциклопедия христианских храмов, Санкт-Петербург 2010, s. 415, 416 (bibliografia); B. Ussas, Akademia Duchowna w Petersburgu, w: Encyklopedia Katolicka, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1995, t. 1, s. 212–214; Санкт-Петербургская католическая духовная академия, w: Католическая энциклопедия, Мocква 2011, t. 4, s. 522–525; A. Fajęcki, Biskupi z naszej Almy. Katalog biskupów spośród b wychowanków Rz-katolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu od 1842 do 1918, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy” 1939, nr 27, z. 2, s. 91–105; С. С. Шульц, Храмы Санкт-Петербурга (история и современность). Справочное издание, Санкт-Петербург 1994, s. 245; Е. К. Блинова, В. А. Кузмичев, Герценовский университет. Архитектурно-ландшафтный комплекс, Санкт-Петербург 2007, s. 167–169; Т. И. Буткевич, Устройство и управление римско-католической церкви вообще и в России в частности, Харьков 1916, s. 113–118; M. Godlewski, Z dziejów Rzymsko-katolickiej Akademii Petersburskiej, Warszawa 1938, http://www.kpc.ukw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=32361 [dostęp: 20 VIII 2017]; J. Lewski, Początek i rozwój Akademii Wileńskiej, obecnie Petersburskiej, „Wiadomości Kościelne” 1913, nr 8, s. 108–113; Памятники архитектуры Ленинграда, Лeнинград 1972, s. 357–359; М. Радван, Римско-католические духовные заведения Санкт-Петербурга в веке (1842–1917 гг.), Санкт-Петербург 1995, s. 1–13; М. В. Шкаровский, Н. Ю. Черепенина, А. К. Шикер, Римско-Католическая Церковь на Северо-Западе России в 1917–1945 гг., Санкт-Петербург 1998, s. 79, 80; I. Wodzianowska, Rzymskokatolicka Akademia Duchowna w Petersburgu. 1842–1928, Lublin 2007; J. Wołczański, Z dziejów Akademii Duchownej w Petersburgu, „Premislia Christiana” 1988/1989, nr 2, s. 213–224; Notaty x. prałata Jakobielskiego, członka Kolegium rzymsko-katolickiego w Petersburgu, w: E. Heleniusz [E. Iwanowski], Wspomnienia z polskich czasów dawnych i późniejszych, Lwów 1894, t. 2, s. 75–107; ks. M. Godlewski, Bibljoteka R.-K. Akademii Duchownej w Piotrogrodzie, w: Polski Kalendarz Piotrogrodzki na rok przestępny 1916, Piotrogród [1915], s. 63–73; ks. A. Wójcicki, Akademia duchowna Rz-Katolicka w Petersburgu, w: Kalendarz Rz. Katolicki „Pod Znakiem Krzyża” na Rok Pański 1912, Petersburg [1911], s. 95–99; tenże, Katolicka Akademia Duchowna w Piotrogradzie, w: Polski Kalendarz Piotrogrodzki na rok przestępny 1916, Piotrogród [1915], s. 55–62; Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Petersburgu: F. 821 (Departament Spraw Duchownych Wyznań Obcych MSW), op. 11, spr. 11, 16–18, F. 821, op. 125, spr. 383–387, 392, 393, 395, 397–402, 420–422 (sprawy organizacyjne RzAD, rozporządzenia, statuty, nominacje), F. 822 (Kolegium Duchowne Rzymskokatolickie), оp. 2, spr. 8601 (zakup i remont budynku), F. 826 (Kancelaria metropolitów rzymskokatolickich), оp. 3, spr. 78, 79, 82, 83, 88–90 (sprawy organizacyjne RzAD, nominacje); Центральный государственный исторический архив Санкт-Петербурга (CGIA StP) w Sankt Petersburgu: F. 46 (RzAD), op. 1, spr. 452, 985, F. 75, op. 1, spr. 115, F. 513, op. 102, spr. 1483, F. 892, op. 65, spr. 260, 261, F. 1001, op. 7, spr. 23, F. 2551, op. 1, spr. 139, F. 2574, op. 1, spr. 8, 9, F. 4302, op. 17, spr. 24, F. 7374, op. 33, spr. 60.