Oleszczyński Antoni (Paweł Piotr Antoni) / Олещинский, Антоний Казимирович (1794–1879), rytownik, kolekcjoner.

Urodził się 16 stycznia 1794 r. w Krasnymstawie w niezamożnej rodzinie szlacheckiej jako syn Kazimierza, sędziego pokoju, i Salomei z Kosińskich; jego brat Seweryn (1801–1876) był litografem, a Władysław (1807–1866) – rzeźbiarzem i grafikiem, miał też trzy siostry. Uczył się najpierw u ks. Stanisława Piramowicza, potem w szkole pijarów w Opolu Lubelskim, którą ukończył w 1809 r. Jako utalentowany plastycznie, wypatrzony przez sekretarza kancelarii Rady Stanu Księstwa Warszawskiego Stanisława Grabowskiego (1780–1845), pracował w latach 1810–1816 jako podsekretarz w tejże kancelarii. W 1816 r., po ustanowieniu Królestwa Polskiego, przedstawiony wraz z innymi urzędnikami do nagrody, poprosił o możliwość studiowania rytownictwa w petersburskiej ASP. Na podróż otrzymał 100 dukatów z osobistej szkatuły cesarza Aleksandra I (1777–1825), któremu – jak informował ASP w piśmie z 21 grudnia 1816 r. członek Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego Nikołaj N. Nowosilcow (1761–1838) – ofiarować miał próbki kaligrafii.

Decyzją Senatu ASP z 25 stycznia 1817 r. został przyjęty jako stypendysta Ministerstwa Oświaty Królestwa Polskiego. Nad Newę przybył w lutym tegoż roku. Studiował w pracowni rytownika Nikołaja I. Utkina (1780–1863). W 1819 r. otrzymał mały srebrny medal, rok później wielki medal srebrny za rysunek z natury. 21 sierpnia 1821 r. Aleksiej Olenin (1763–1843), ówczesny prezydent ASP, pisał do przewodniczącego Kolegium do Spraw Duchownych i Oświecenia Publicznego, że Oleszczyński to artysta, „którego talent przyczyni sławy jego ojczyźnie, jeżeli tylko rozwinie się prawidłowo”. W 1823 r. wyróżniono go dyplomem I stopnia za osiągnięcia w nauce i zachowanie. W 1824 r. wykonał jako pracę końcową rycinę z malowanego przez Dmitrija G. Lewickiego (1735–1822) portretu architekta Aleksandra F. Kokorinowa (1726–1772), za którą otrzymał mały złoty medal, uprawniający do zagranicznego stypendium.

Zapewne latem 1824 r. opuścił Petersburg i przez Rygę i Kowno powrócił do Warszawy, gdzie zyskał renomę utalentowanego rytownika. Swe prace akademickie prezentował na warszawskich wystawach sztuk pięknych w latach 1821, 1823, 1825 i 1828. Zaproponowanej katedry sztycharstwa na Uniwersytecie Warszawskim nie objął z powodu oporu władz uniwersyteckich, popierających kierującego nią Jana F. Krethlowa (1767–1842). Nominacja została odłożona do 1830 r., a Oleszczyński latem 1825 r. (wraz z bratem Władysławem) wyjechał na zagraniczne stypendium. W Paryżu kształcił się u malarza Jeana-Baptiste’a Regnaulta (1754–1829) i rytownika Théodore’a Richomme’a (1785–1849). Pod jego kierunkiem wykonał w 1828 r. miedzioryt przedstawiający nagiego mężczyznę piłującego drewno, prezentowany w Warszawie i we Florencji (1828), który zadedykował swemu petersburskiemu nauczycielowi – Utkinowi. Po wybuchu powstania listopadowego 1830 r. Oleszczyński pozostał w Paryżu, co pociągnęło za sobą cofnięcie stypendium. Mimo to w 1832 r. petersburska ASP zaproponowała artyście posadę profesora z pensją 3 tys. rubli rocznie. Propozycję tę odrzucił, za co został ostatecznie usunięty ze służby carskiej. Od 1825 r. mieszkał za granicą. Rytował portrety, pejzaże, sceny historyczne i rodzajowe. Swoje prace początkowo wydawał w oddzielnych odbitkach, później zbierał je w albumy: Rozmaitości polskie (Paryż, 1832–1833) oraz Wspomnienia o Polakach, co słynęli w obcych i odległych krajach (Paryż, 1843).

W 1858 r. Oleszczyński uzyskał tytuł akademika petersburskiej ASP. W rosyjskiej stolicy nie tylko zdobył podstawy swej sztuki, lecz także nawiązał kontakty z wybitnymi artystami, m.in. malarzem Aleksandrem A. Iwanowem (1806–1858), rytownikiem Fiodorem I. Jordanem (1800–1883) oraz medalierem, rysownikiem i malarzem Fiodorem P. Tołstojem (1783–1873): z jego rysunków wykonał ilustrację do książki Johna Gregory’ego Father's Legacy to his Daughters, wydanej jako Завещание дочерям (1822), ryciny dla almanachu „Полярная звезда” [Gwiazda Polarna] (1824), a także do Душеньки [Duszka] Ippolita F. Bogdanowicza (1744–1803). W 1845 r. dedykował Tołstojowi odbitkę wizerunku Mikołaja Kopernika. Szczególną sympatią darzył Utkina, którego zasługi dla rozwoju swej twórczości podkreślał w mowie wygłoszonej na otwartym zebraniu ASP w 1824 r.: „Jestem po stokroć szczęśliwy, że w obranej przeze mnie sztuce tyś był moim mentorem i przewodnikiem”. Oceniając jego sztukę, autor hasła w rosyjskiej encyklopedii Brockhausa i Efrona Andriej I. Somow stwierdził, że pod względem oryginalności i umiejętności nie ustępował Utkinowi, a nawet niekiedy go przewyższał. Obszerną biografię oraz wykaz prac Oleszczyńskiego umieścił z kolei autor słowników artystycznych Dmitrij A. Rowinskij (1824–1895) w dziele Подробный словарь русских граверов XVI–XIX вв. [Szczegółowy słownik rytowników rosyjskich XVI–XIX w.] (Sankt Petersburg 1895).

Oprócz działalności artystycznej Oleszczyński sporo też pisał, pozostawił m.in. Wspomnienia („Biblioteka Warszawska” 1872), niepublikowaną „Historię sztuk pięknych w Polsce” oraz rękopis „Rodowodu Prawdziców”, swego rodzaju zarys historii Polski, o którym pochlebnie wypowiadał się słuchacz jego fragmentów emigracyjny literat Władysław Chodźkiewicz (1820–1898). Ilustrował też wiele wydawnictw historycznych, tj. La Pologne historique, littéraire, monumentale et illustrée Leonarda Chodźki (1800–1871) czy Dzieje narodu polskiego Lucjana Siemieńskiego (1807–1877). Zainteresowany historią Polski, już podczas studiów w Petersburgu sporządzał odrysy i kalki z iluminowanych rękopisów i inkunabułów m.in. w Bibliotece Cesarskiej z byłych zbiorów Biblioteki Załuskich. Poszukiwania poloników prowadził zresztą niemal we wszystkich odwiedzanych zagranicznych muzeach i bibliotekach. Był też kolekcjonerem dawnych dzieł sztuki, zwłaszcza polskiej – posiadał ok. 1 tys. jednostek skatalogowanych rycin, autografów, faksymiliów i przerysów.
Oleszczyński był żonaty od 15 czerwca 1835 r. z pochodzącą z Szampanii Melanią Girault, z którą miał troje dzieci – zmarłego w dzieciństwie najstarszego syna Antoniego, córkę Jadwigę, domową nauczycielkę, i syna Alberta, architekta. Zmarł w Paryżu 28 lutego 1879 r., pochowany został na cmentarzu w Montmorency pod Paryżem.

Jego ryciny posiadają m.in. Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, muzea w Polsce, Francji oraz na Litwie i Ukrainie.



Bibliografia:
J. Polanowska, Oleszczyński Antoni, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, Warszawa 1998, t. 6, s. 242–250 (pełna bibliografia); Д. А. Ровинский, Подробный словарь русских граверов XVI–XIX вв. Составил…, Санкт-Петербург 1895, t. 2, szp. 712–720; J. Wiercińska, Oleszczyński Antoni, w: Polski słownik biograficzny, Warszawa–Wrocław–Kraków–Gdańsk 1978, t. 23, s. 751–753 (bibliografia); Олещинский Антоний Яковлевич, http://slovari.belnovosti.by/content_bigbioenc/oleshhinskij-antonij-jakovlevich-184507.html [dostęp: 11.02.2016]; „Gwiazda” Kalendarz petersburski premiowy, illustrowany, literacki, społeczny i informacyjny na rok zwyczajny 1881 (rok pierwszy), red. H. Galiński, St. Petersburg [1881], s. 104 (wspomnienie pośmiertne).