Marcinkiewicz Eugeniusz / Марцинкевич Евгений Осипович (1838–1936), lekarz chorób wewnętrznych oraz dziecięcych i kobiecych, zasłużony działacz społeczny i filantrop, związany z Petersburgiem w latach 1863–1923.

Wywodził się najprawdopodobniej z witebskiej linii Marcinkiewiczów h. Nałęcz. Urodził się w 1838 r. jako syn Józefa (6 kwietnia 1808 – 17 marca 1868), którego pochowano na rzymskokatolickim cmentarzu Wyborskim. W Petersburgu osiadł wraz z rodzicami prawdopodobnie w roku 1863. Podjął tam studia w Akademii Medyczno-Chirurgicznej [Медико-хирургическaя академия] (AM-Ch), przemianowanej w 1881 r. w Cesarską Wojskową Akademię Medyczną [Военно-медицинская академия]. Po jej ukończeniu przez dwa lata był asystentem uchodzącego wówczas za najlepszego rosyjskiego położnika lejbakuszera prof. Edwarda Antoniego Krassowskiego (1821–1898) w kierowanym przezeń w latach 1871–1898 Nadieżdyńskim Zakładzie Położniczym [Надеждинскоe родовспомогательноe заведениe] przy ul. Nadieżdinskiej 3 (obecnie ul. Majakowskiego [Маяковского ул.]) 5. Przez kolejne 9 lat był przy Krassowskim ordynatorem w Nadieżdyńskiej Klinice Położniczej [Надеждинский родильный дом] przy tej samej ulicy pod nr. 6.

Następnie, dzięki kolejnemu rodakowi, specjaliście chorób wewnętrznych i pediatrze dr. Stanisławowi Kamieńskiemu/Kamińskiemu, związał się na 17 lat z najstarszą rosyjską polikliniką – Lecznicą Maksymilianowską [Максимилиановская лечебница], założoną w 1850 r. w narożnym gmachu przy prosp. Wozniesienskim [Вознесенский пр.] 27, której Kamiński był dyrektorem. Pełnił tam różne funkcje, współpracując oprócz dyrektora z innymi znanymi lekarzami, jak interniści prof. AM-Ch lejbmedyk Nikołaj F. Zdekaner (1815–1897) i syn słynnego krzemienieckiego botanika Wilibalda (1784–1842) Ludwik Wiktor Besser, laryngolog hofmedyk dr. Piotr F. Okel (1814–1879), czy absolwent oraz wykładowca AM-Ch chirurg ortopeda prof. Roman R. Wreden (1867–1934).

Praktykę prywatną rozpoczął Marcinkiewicz prawdopodobnie w 1882 r. (w 1881 r. nie był jeszcze wzmiankowany w gronie praktykujących lekarzy Polaków) w kamienicy czynszowej Iwana W. Aniczkowa (1863–1921) przy ul. Bolszoj Sadowoj [Большая Садовая ул.] 48 (1882–1883), kontynuując ją co najmniej do 1917 r., przy czym od ok. 1894 r. przyjmował pacjentów w swoim mieszkaniu przy ul. Karawannej [Караванная ул.] 20. W kolejnych latach jako lekarz praktyk związany był także z Kancelarią petersburskiego gubernatora [Kанцелярия Петербургского градоначальника], w której zatrudniony był od 1864 r., z petersburskim zarządem czynnej od 1875 r. Kolei Władykaukaskiej [Владикавказская железная дорога], któremu prezesował Stanisław Kierbedź (1845–1910) junior, Rzymskokatolickim Seminarium Duchownym, Rzymskokatolickim Kolegium Duchownym, włościańskim bankiem ziemskim, oraz francuskim Société de Secours Mutuels des résidents français de Saint-Pétersbourg [Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych Francuskich Mieszkańców Petersburga].

Co najmniej od 1900 r. (nie ma go jeszcze w spisie z 1897 r.) był członkiem rzeczywistym Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny. Należał też do grona założycieli funkcjonującego od 1900 r. przy tym towarzystwie Koła Lekarzy Polskich (KLP). Było ono nieformalnym stowarzyszeniem naukowym polskich lekarzy, świadczącym od marca 1901 r. charytatywnie pomoc medyczną jako Opieka Lekarska. W 1900 r. Marcinkiewicz wszedł w skład jego pierwszego zarządu pod prezesurą położnika i ginekologa dr. Mikołaja Strawińskiego (1846–1907), w latach zaś 1900–1904 figurował, obok m.in. swego wieloletniego szefa prof. L. Krassowskiego, na liście jego członków. W maju 1907 r. koło otrzymało własny statut (ustawę) i przekształcone zostało w Związek Polski Lekarzy i Przyrodników (ZPLiP). Jego zebranie organizacyjne odbyło się 18/31 stycznia 1908 r. Marcinkiewicza wybrano wówczas na kandydata do Rady związku, którego przewodniczącym został profesor uniwersytetów tomskiego i petersburskiego Stanisław Zaleski (1858–1923). Ten ostatni uważał go za uosobienie „wszechstronnie ukształconego lekarza starej szkoły, w idealnym pojęciu tego słowa, nie ześrodkującego się tylko i zasklepiającego w swej specjalności, lecz [będącego] encyklopedystą swego fachu” („Dziennik Petersburski” [„DP”], nr 927, s. 5).

W 1904 r. Marcinkiewicz odnotowany został jako jeden z kuratorów utworzonej w 1898 r. przez katolickich robotników zakładów Putiłowskich, a funkcjonującej przy kościele św. Kazimierza za rogatką Narwską Ochronki dla dzieci obojga płci wyznania rzymskokatolickiego. Oprócz nadzoru nad ochronką udzielał się tam jako jeden z lekarzy dbających o zdrowie jej podopiecznych. Przez kilka lat pełnił również funkcję prezesa, zawiązanego przy ZPiLP stałego „Komitetu budowy szpitala polskiego”. Po wybuchu I wojny światowej zaangażował się intensywnie w realizację owej idei. Został bowiem skarbnikiem utworzonego 8 sierpnia 1914 r. Komitetu Organizacyjnego Szpitala Polskiego, który rozpoczął działalność 7 września tego roku. Leczył głównie wojskowych Polaków, funkcjonował zaś do końca I wojny światowej, ciesząc się opinią jednego z lepszych stołecznych lazaretów.

Obok pracy zawodowej Marcinkiewicz interesował się botaniką, a zwłaszcza uprawą roślin ozdobnych, pastewnych i drzew owocowych. Przez niemal 20 lat organizował corocznie popularne wśród mieszkańców stolicy „święto sadzenia drzew”. W 1913 r. uczestniczył w wystawie ogrodniczej z okazji 300-lecia dynastii Romanowych [Всероссийскaя выставкa плодоводства, виноградарства и огородничества], zorganizowanej przy placu Maneżowym [Манежная площадь] przez założone w 1858 r. Cesarskie Rosyjskie Towarzystwo Sadowników [Императорское российскoe общество садоводов] (CRTS), którego był członkiem zarządu i członkiem honorowym. Prezydentem tego stowarzyszenia był w latach 1894–1914 gen. Siergiej I. Sperański (1845–1914), naczelnik petersburskiego zarządu pałaców [Петербургскоe дворцовоe управлениe] oraz zarządca peterhofskich parków i pałaców.

Wobec licznych zasług dla stołecznej polskiej społeczności w marcu 1913 r. ZPLiP wystąpił z inicjatywą zorganizowania jubileuszu 50-lecia pracy zawodowej i społecznej Marcinkiewicza, powołując w tym celu komisję na czele z członkiem honorowym i byłym prezesem St. Zaleskim oraz wieloletnim sekretarzem administracyjnym, a ówczesnym skarbnikiem związku dr. Konradem Ulińskim (1872 – po 1917). Tekst wzywający do uczczenia zasług jubilata opublikował na łamach „DP” (nr 889, s. 4) St. Zaleski. W kwietniu ukazała się tamże odezwa działaczy ZPLiP (nr 913, s. 2), wzywająca rodaków do uczczenia Marcinkiewicza w trakcie uroczystego posiedzenia organizowanego 21 kwietnia/4 maja 1913 r. w lokalu „Ogniska Polskiego” przy ul. Troickiej [Троицкая ул.] (obecnie ul. Rubinsteina [Рубинштейна ул.]) 13. Po zakończeniu ceremonii przewidziano uroczystą składkową kolację (7 rub. od osoby) z udziałem pań w administrowanym przez Polaków hotelu Regina przy nab. Mojki [Мойки р. наб.] 61. Jednocześnie z inicjatywą zbiórki na stworzenie w przyszłym SP łóżka imienia dr. Marcinkiewicza wystąpiła („DP”, nr 923, s. 4) małżonka prawnika i posła do Dumy Państwowej Lubomira Dymszy (1860–1915) Zofia z Kierbedziów (1871–1963), która złożyła w redakcji „DP” na ten cel 100 rub.

Zainicjowane przez ZPLiP uroczystości otworzyło wspomniane 26. posiedzenie tej organizacji. „Ognisko Polskie” udostępniło nie tylko salę spotkań, ale cały swój lokal, gdyż liczba osób pragnących uhonorować jubilata przekroczyła oczekiwania organizatorów. Oprócz członków związku w gronie tym znajdowało się bardzo wielu Rosjan. Licznie przybyli także reprezentanci innych stołecznych mniejszości narodowych, zwłaszcza kolonii francuskiej. Jubilat zasiadł za stołem prezydialnym w otoczeniu członków Rady ZPLiP, w tym prezesa, chirurga i ginekologa prof. dr. Józefa Kazimierza Ziemackiego (1856–1925) oraz członków honorowych: wspomnianego St. Zaleskiego i psychiatry prof. dr. Ottona Czeczotta (1842–1924), byłego ordynatora szpitala im. św. Mikołaja Cudotwórcy. Z okolicznościowymi adresami wystąpili kolejno przedstawiciele ZPLiP (Czeczott i Zaleski) oraz prezes „Ogniska Polskiego”, były poseł do Dumy Państwowej gen. Aleksander Babiański (1853–1931), który podkreślił zaangażowanie Marcinkiewicza w pracę na rzecz wszystkich stołecznych wspólnot narodowościowych i religijnych. W imieniu Kliniki Dermatologicznej Cesarskiego Instytutu Klinicznego im. wielkiej księżnej Heleny Pawłowny (1806–1873) [Императорский Клинический институт Великой княгини Елены Павловны] przy ul. Kirocznoj [Кирочная ул.] 41 głos zabrał jego dyrektor dermatolog prof. dr O. W. Petersen (1849–1919), nazywając Marcinkiewicza swoim nauczycielem.

Deputacja Konserwatorium na czele z inspektorem śpiewakiem operowym i kompozytorem prof. Stanisławem Gabelem (1849–1924) wręczyła jubilatowi oprawiony w srebro receptariusz z podpisami kilkunastu profesorów Konserwatorium, w tym jego dyrektora kompozytora Aleksandra K. Głazunowa (1865–1936). Hołd złożyli jubilatowi także reprezentanci innych profesji artystycznych. Następnie wystąpiły deputacje miejskie i branżowe. Od jednej z nich bohater uroczystości otrzymał adres w ozdobnej tece oraz bukiet rzadkich róż, stanowiących przedmiot jego szczególnej troski. Hołdy ze strony organizacji zakończyły wystąpienia prezesów historyka-archiwisty prof. Stanisława Ptaszyckiego (1853–1933) w imieniu Polskiej Macierzy Szkolnej, dr. Jana Hattowskiego (1860–1926) w imieniu „Sokoła Polskiego” oraz mecenasa Konrada Niedźwieckiego (1855–1944) z ramienia Koła Adwokatów Polskich.

W imieniu pacjentów z płomienną mową po rosyjsku wystąpił prawosławny duchowny o. Piotr I. Azimow, nauczyciel religii w Aleksandrowskim Instytucie [Александровский институт] (Smolny). Podkreślił uosabiane przez jubilata: nieposzlakowaną uczciwość, pełną dostępność, bezinteresowność, a wreszcie serdeczny stosunek do pacjenta. W ślad za nim w podobnym tonie przemówił m.in. ówczesny proboszcz kościoła św. Katarzyny dziekan i kanonik Konstanty Budkiewicz (1867–1923), reprezentant RzTD Leopold Czechowicz oraz wiceprezes „Ogniska Polskiego” inż. Stefan Jabłoński. Okolicznościowymi życzeniami uczcili wreszcie Marcinkiewicza przedstawiciele innych instytucji i prywatnych przedsiębiorstw.

Kolacja w hotelu Regina odbyła się w jego reprezentacyjnej sali (dawny Teatr Kononowa). Oprócz rodziny Marcinkiewicza udział w niej wzięło 130 osób, w tym poza wcześniej wymienionymi: kurator ochronki przy kościele św. Kazimierza L. Pułjanowski; Bronisław Barylski, członek Polskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych; literat Nikołaj N. Bereszko-Bereszkowski (1874–1943); „działacz ziemski na polu medycyny z okolic Petersburga” lekarz psychiatra Aleksander Ossendowski (1860–1928), który poświęcił jubilatowi także okolicznościowy wiersz („DP”, nr 928, s. 3); mecenasi Niedźwiecki, Józef Chrzanowski i Henryk Lewestam (1879–1939); psychiatra doc. dr Stanisław Władyczko (1878–1936); wiecekonsul francuski Theremin oraz prof. O. Petersen. Szczególnie oklaskiwano słowianofilskie przemówienie pisarza i przyrodnika, byłego redaktora „DzP” oraz redaktora rosyjskich „Birżewych Wiedomostiej” [Биржевые ведомости] i „Dziennika Petersburskiego” Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego (1878–1945). W części artystycznej wystąpili m.in. bracia Wiśniewscy – 10-letni Aleksander (ur. 1903), pianista, i 14-letni Henryk (ur. 1899), wiolonczelista, synowie Sylwestra, skrzypka orkiestry cesarskiej i nauczyciela muzyki, oraz śpiewaczki operowe p. Kaplan i związana z Teatrem Maryjskim Marta Walicka.

Pisząc o jubileuszu, jedna z rosyjskich gazet nazwała Marcinkiewicza „lekarzem całego Petersburga”. Jak donosił „DP” (nr 923, s. 4): „Znają go artyści wszelkich barw i kierunków, bo jest nie tylko melomanem, lecz i ich szczerym, a troskliwym przyjacielem, a niekiedy i doradcą-opiekunem. Znają go ogrodnicy, bo gra niepoślednią rolę w ogrodnictwie, zna duchowieństwo, wolne profesje, dygnitarze państwowi, pracownicy pióra i w ogóle inteligencja, bo wszędzie leczy i wszędzie ma rozległe stosunki, zna wreszcie i wszelką biedotę, bo wspiera ją zawsze chętnie, jak może i czem może”. Z kolei St. Szczepanowski, relacjonując przebieg uroczystości, podkreślał, że: „Nawet starsze osoby nie pamiętają, aby tak różnorodne żywioły i tak rozmaite sfery” poczuwały się do wyrażenia wdzięczności przedstawicielowi polskiej kolonii.

Nad Newą Marcinkiewicz mieszkał w latach 1894–1917 w kamienicy ks. M. M. Ogińskiego przy ul. Karawannej 20 m. 6. Organizował tam cieszące się wielkim powodzeniem przyjęcia wielkanocne. Prof. St. Ptaszycki wspominał: „Poza balami polskimi ściślejsze zebrania o charakterze bardziej międzynarodowym pod nazwą święconego bywały u dra Eugenjusza Marcinkiewicza, gdzie raz do roku gromadził się bardzo liczny świat literacki i artystyczny, a poniekąd i polityczny” (tenże, Z moich wspomnień znad Newy, w: Z murów św. Katarzyny…, s. 57). Marcinkiewicz posiadał także rodzinny majątek ziemski Tułowo w okolicach Rzeżycy (gub. witebska, obecnie łot. Rēzekne).

Do odrodzonej Polski wyjechał z Rosji dopiero w 1923 r. wraz z córką i zięciem, z którymi osiadł w Warszawie. 19 kwietnia 1931 r. uczestniczył w siedzibie Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego w posiedzeniu likwidacyjnym ZPLiP jako jego wiceprezes.

Brak bliższych informacji na temat jego rodziny. Wiadomo, że miał córki, w tym Eugenię (30 maja 1872 – 3 lutego 1958), od 1899 r. żonę inż. komunikacji Józefa Nowokuńskiego (1868–1952), zatrudnionego od 1905 r. w Towarzystwie Moskiewsko-Windawo-Rybińskiej Kolei Żelaznej, z którym miała trójkę dzieci: Henryka (ur. 1900), Eugenię (ur. 1901) i Stanisława (1903–1936; zginął w Tatrach), konstruktora silników lotniczych.

Marcinkiewicz zmarł 6 marca 1936 r. w Warszawie po ciężkiej chorobie. W jego pogrzebie udział wzięli m.in. dawni petersburżanie: arcybiskup mohylewski Edward von Ropp (1851–1939), księża Antoni Około-Kułak (1883–1940), były proboszcz kościoła św. Kazimierza, i Bronisław Ussas, medycy prof. Władyczko, prof. Ossendowski, dr Szymanowski, dr Offenberg oraz panie: Zaleska, Jadwiga z Iwanowskich (ur. 1889) Wiktorowa Mazurowska (1859–1944), pianistka, jej siostra Zofia (1887–1943), żona F. A. Ossendowskiego i Regina Rouck (1880–1939) Ferdynandowa Ruszczycowa (1870–1936). Pochowany został 9 marca na cmentarzu Powązkowskim (kw. 196, rz. 4, m. 23) w grobowcu rodziny Nowokuńskich, obok zięcia, córki i wnuka Stanisława.


Bibliografia:
Budowniczy Linii Kolejowych inż. Józef Nowokuński, w: Sala Tradycji Magistrali Węglowej Śląsk – Porty, http://www.izbatradycji.pl/Budowniczy-Linii-Kolejowych/ [dostęp: 19 II 2020]; Ks. K. Pożarski, Rzymskokatolicki Cmentarz Wyborski w Sankt Petersburgu (1856–1950). Księga pamięci, Sankt Petersburg 2003, s. 123 (Józef, Jan i Adela); dr. S. Rudzki, Kartka z życia społecznego lekarzy petersburskich, Warszawa 1928, s. 4 (odbitka z „Lekarza Wojskowego” 1928, t. 11, nr 3–4); Т. М. Смирнова, Польские общества в Санкт-Петербурге конец XIX – начало XX века, Санкт-Петербург 2013, s. 70, 71, 111, 112, 115; Z. Sowiński, Rzut historyczny na powstanie i działalność „Związku Polskiego Lekarzy i Przyrodników” (przedtem w Petersburgu), Poznań 1931, s. 3, 5 (odbitka z „Archiwum Historji i Filozofji Medycyny oraz Historji Nauk Przyrodniczych” 1931, t. 11, z. 1–2); St. Ptaszycki, Z moich wspomnień znad Newy, w: Z murów św. Katarzyny. Księga pamiątkowa b. wychowanek i wychowanków gimnazjów przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, Warszawa 1933, t. 1, s. 57; Kalendarz Lekarski, 1936, 1. półrocze, https://polona.pl/item/kalendarz-lekarski-1936-1-polrocze,ODg4ODQxNjA/ [dostęp: 1 VI 2020]; „Dziennik Petersburski” 1913, nr 889, 10/23 marca, s. 4 (St. Zaleski, Dr. Eugenjusz Marcinkiewicz i blizkie 50-lecie jego pracy zawodowo-obywatelskiej i społecznej), nr 913, s. 2 (W sprawie jubileuszu d-ra E. Marcinkiewicza), nr 923, s. 4 il. (Redakcja, Dzisiejszemu jubilatowi d-owi Eugenjuszowi Marcinkiewiczowi), nr 925, s. 2 (St. Szczepanowski, Ze Związku Polskiego Lekarzy i Przyrodników. Jubileusz d-ra Eugenjusza Marcinkiewicza), nr 926, s. 3 (Jubileusz d-ra Eugenjusza Marcinkiewicza [adres ZPLiP]), nr 927, s. 4–5 (Dr. Huro, Bankiet jubileuszowy na cześć d-ra Marcinkiewicza), nr 928, s. 3 (Jubileusz d-ra Eugenjusza Marcinkiewicza oraz Okolicznościowy (Wiersz d-ra A.[leksandra] Ossendowskiego). Dr. Eugenjuszowi Marcinkiewiczowi); „Kurjer Warszawski” 1936, nr 66 (wyd. wieczorne), 7 marca, s. 9 (nekrolog), nr 67, 8 marca, s. 11 (nekrolog), nr 74, 15 marca, s. 19 (nekrolog – podziękowanie); Petersburskie/Piotrogrodzkie kalendarze i księgi adresowe z lat 1894–1917.