Drzewiecki Piotr / Джевецкий (Држевецкий) Петр Станиславович (1865–1943), inżynier, przedsiębiorca, ekonomista, działacz społeczny, pierwszy prezydent Warszawy w II Rzeczypospolitej (1918–1921).

Urodził się 29 maja 1865 r. w Warszawie. Pochodził z rodziny kupieckiej: kupcem bławatnym był jego ojciec Stanisław (zm. 1915), także matka Józefa (1837–1912) pochodziła z kupieckiej rodziny Hintzów. Miał trzech braci: Ludwika – ekonomistę, Józefa – inżyniera chemika i Franciszka – w latach 30. XX w. wiceministra Poczt i Telegrafów oraz siostrę Zofię, zamężną Kuleszę, pedagoga. W 1883 r. ukończył szkołę realną w Warszawie. W tym samym roku rozpoczął naukę na Wydziale Mechanicznym Petersburskiego Instytutu Technologicznego [Технологический институт] (IT). W owych czasach instytut ten miał opinię bardzo demokratycznej uczelni (w przeciwieństwie do ekskluzywnego Instytutu Inżynierów Komunikacji), o czym świadczy krążący wśród robotników Petersburga wierszyk Если барин технолог, то наверно без сапог [Jeśli pan technolog, to z pewnością bez butów]. Już podczas studiów Drzewiecki wykazywał się zdolnościami organizacyjnymi i zamiłowaniem do pracy społecznej jako przewodniczący samopomocowej kasy studentów polskich w Petersburgu oraz bibliotekarz księgozbioru polskich studentów IT. Nie odbywało się to kosztem nauki, skoro w 1888 r. uzyskał tytuł inżyniera-technologa i złoty medal za dyplomowy projekt młyna parowego. Takie wyróżnienie bardzo rzadko otrzymywali absolwenci IT, a zwłaszcza Polacy. Po ukończeniu studiów wrócił do Królestwa Polskiego.

Jako ceniony i dobrze wykształcony inżynier Drzewiecki zajmował wysokie stanowiska w przedsiębiorstwach przemysłowych. W 1893 r. do spółki z inż. Janem Jeziorańskim (1865–1933), kolegą ze studiów w petersburskim IT, założył przedsiębiorstwo, które istniało do 1939 r. i przeszło do historii pod nazwą Towarzystwo Budowy Maszyn i Urządzeń Sanitarnych Drzewiecki i Jeziorański Sp. Akc. Specjalizująca się w produkcji urządzeń wentylacyjnych, sanitarnych oraz centralnego ogrzewania firma miała przed I wojną światową sieć 10 oddziałów także na terytorium Rosji europejskiej. Dzięki kontaktom zadzierzgniętym podczas studiów w Petersburgu również inne przedsiębiorstwa przemysłowe, których Drzewiecki był współwłaścicielem, rozwijały działalność na terenie Rosji, np. Przedsiębiorstwo Urządzeń Ogniotrwałych dla Płynów Łatwopalnych Systemu Martini i Hünecke było dostosowane do zapotrzebowania rynku rosyjskiego.

W kolejnych latach wraz z innymi działaczami zajął się organizacją polskiej nauki, techniki i przemysłu, stał się głównym specjalistą w dziedzinie zarządzania. Swą wiedzę i doświadczenia przekazywał też młodzieży w latach 1898–1902 jako wykładowca budowy maszyn w Wyższej Państwowej Szkole Budowy Maszyn i Elektroniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda. W 1899 r. wybrany na prezesa Stowarzyszenia Techników Polskich (STP) pełnił tę zaszczytną funkcję przez 20 lat, przyczyniając się, organizacyjnie i materialnie, do budowy dwóch gmachów w Warszawie – siedziby STP przy ul. Czackiego 3/5 oraz gimnazjum im. Stanisława Staszica przy ul. Polnej 60. Ograniczona liberalizacja reżimu carskiego wymuszona przez rewolucję 1905 r. umożliwiła jawną działalność Towarzystwa Kursów Naukowych (w II Rzeczpospolitej – przekształconych w Wolną Wszechnicę Polską), na których czele stał przez 12 lat, do 1918 r.

Wybuch I wojny światowej (1914) postawił także przed Drzewieckim nowe wyzwania. Powołany został na członka i wiceprezesa Komitetu Obywatelskiego m. Warszawy, udzielającego pomocy jej mieszkańcom, którzy ucierpieli wskutek działań wojennych. Po zajęciu Warszawy przez Niemców w sierpniu 1915 r. został zastępcą prezydenta miasta, księcia Zdzisława Lubomirskiego (1865–1943) i pierwszym burmistrzem w ustanowionym przez władze okupacyjne 6 sierpnia 1916 r. zarządzie miasta na prawach magistratu. Umiał dość skutecznie przeciwstawiać się nadmiernym żądaniom niemieckim. Jego zasługą było też przyłączenie do miasta obszarów podmiejskich, co stworzyło solidne podstawy rozwoju miasta w dobie II Rzeczypospolitej. Gdy Lubomirski wszedł w skład Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego, Drzewiecki został 22 marca 1918 r. wybrany przez Radę Miejską prezydentem stolicy (wcześniej od 2 października 1917 r. był jego zastępcą) i sprawował tę funkcję także w pierwszych, nadzwyczaj trudnych latach Niepodległej Polski aż do 28 listopada 1921 r. Był prezydentem bardzo pracowitym, obowiązkowym i ofiarnym; z własnych dochodów wypłacał nagrody pracownikom miejskim za dokonane przez nich usprawnienia w pracy. Gdy już nie był prezydentem stolicy, nadal interesował się jej problemami; w latach 1930–1937 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Planowania Regionalnego Warszawy.

W niepodległej już Polsce w 1919 r. założył i stanął na czele Ligi Pracy. W 1923 r. zainicjował powstanie Komitetu Technicznego dla normalizacji wyrobów przemysłowych (od 1924 r.  Polski Komitet Normalizacyjny), gdzie pełnił funkcję prezesa do wybuchu II wojny światowej. W 1935 r. został prezesem powołanego z inicjatywy Ligi Pracy Instytutu Naukowej Organizacji Pracy. Na przestrzeni lat był założycielem, członkiem zarządu i współpracownikiem wielu firm handlowych. Był prezesem Spółki Akcyjnej Polskie Towarzystwo Elektryczne i Polskiego Związku Przemysłu Metalurgicznego oraz aktywnym członkiem Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów „Lewiatan”.

Będąc honorowym filistrem założonej w 1922 r. korporacji Helania, zrzeszającej polskich studentów Politechniki Gdańskiej, wspierał finansowo młodzież studiującą w Gdańsku. Został przyjęty w poczet członków Masarykowej Akademii w Pradze. Wiele publikował, m.in. w „Przeglądzie Technicznym”, głosząc idee postępu technicznego, popularyzując doświadczenia krajów, które mimo mniejszych zasobów naturalnych osiągnęły znacznie wyższy poziom rozwoju społeczno-gospodarczego niż Polska.

W grudniu 1928 r. jubileusz 100-lecia IT ożywił pamięć o tej kuźni kadr nie tylko rosyjskiej, ale i polskiej gospodarki. Odbył się wtedy zjazd jego absolwentów. Drzewiecki wchodził w skład Komitetu Wykonawczego Obchodów 100-lecia IT oraz zasiadał w prezydium okolicznościowej akademii, podczas której m.in. uchwalono wysłanie depesz gratulacyjnych do komitetu organizacyjnego obchodów jubileuszu w Leningradzie i do stowarzyszenia absolwentów tej uczelni przebywających na emigracji w Paryżu.

Od 1889 r. był żonaty z Marią Feliksą Kapuścińską. Miał córki: Wandę, żonę Władysława Borawskiego, Grażynę, zamężną Ilińską, i Halinę Rozwadowską oraz syna Janusza.

W 1942 r. został aresztowany przez niemieckie władze okupacyjne. Zmarł rok później – 8 grudnia 1943 r. w berlińskim więzieniu Moabit. W 1949 r. jego prochy przewieziono do Polski i złożono w grobowcu na cmentarzu Powązkowskim (kw. 65, rz. 3, m. 15).

Odznaczony był Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1922), francuską Legią Honorową i szwedzkim Orderem Wazów. W Warszawie jest aleja jego imienia.


(przekł. wersji ros.: Margarita Vladimirova)
Hasło po redakcji MCK, wersja rosyjska patrz: www.polskipetersburg.ru


Bibliografia:
A. Szczypiorski, Od Piotra Drzewieckiego do Stefana Starzyńskiego. Gospodarka komunalna m.st. Warszawy w latach 1915–1939, Warszawa 1968 (tu fot. Drzewieckiego jako prezydenta Warszawy); J. Samójłło, Drzewiecki Piotr Stanisław, w: Polski słownik biograficzny, Kraków 1939–1946, t. 5, s. 417–421 (błędna data śmierci; bibliografia); Z. Landau, Jeziorański Jan, w: tamże, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, t. 11, s. 218–219 (bibliografia); M. M. Drozdowski, Książę Zdzisław Lubomirski i Piotr Drzewiecki, pierwsi prezydenci Warszawy drugiej Niepodległości, w: Warszawa w pierwszych latach niepodległości, red. M. M. Drozdowski i H. Szwankowska, Warszawa 1998, s. 7–16; A. Górecki, Sylwetka pierwszego Prezesa PKN Piotra Drzewieckiego, „Normalizacja. Organ Polskiego Komitetu Normalizacyjnego” 2004, R. LXXII, nr 11, s. 3–8; C. Klarner, Na pięćdziesięciolecie Piotra Drzewieckiego, Warszawa 1938; R. Pacanowska, Piotr Drzewiecki (1865–1944), „Samorząd Terytorialny” 2007, R. 17, nr 10, s. 72–78; Inżynier Piotr Drzewiecki (1865–1943) pierwszy prezydent Warszawy w Polsce Niepodległej. Spotkanie Komisji Historycznej TPW 19 lutego 2016 roku, PDF, s. 1–7 [dostęp: 11 VII 2017]; J. Piłatowicz, Stowarzyszenie Techników Polskich w Warszawie 1898–1939, Warszawa 1993, cz. 1 (1898–1918), cz. 2. (1918–1939); R. Szwed, Prezesi Związku Miast Polskich, „Prace Naukowe WSP w Częstochowie. Zeszyty Historyczne” 1994 [druk 1995], z. 2, s. 239–254; Технологический институт имени Ленинградского совета рабочих, крестьянских и красноармейских депутатов: 1828–1928. Сто лет. Лeнинград, 1928, t. 1; А. Н. Боханов, Деловая элита России: 1914 г., Мocква 1994; [P. Drzewiecki], Odpowiedź Piotra Drzewieckiego na podaną do publicznej wiadomości odezwę Zarządu Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich z dnia 23 września 1911 r., Warszawa; S. Dzierzbicki, Pamiętnik z lat wojny 1915–1918, wstęp J. Pajewski, przypisy D. Płygawko, przyg. do druku T. Jodełka-Burzecki, Warszawa 1983; A. Kakowski, Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, wyd. T. Krawczak i R. Świętek, Kraków 2000; Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu (w rocznicę stulecia uczelni), Warszawa 1933, s. 7, 12, 65–67, 73–75, 82, 88; A. Wierzbicki, Wspomnienia i dokumenty: 1877–1920, Warszawa 1957, t. 1; tenże, Żywy Lewiatan, Warszawa 2001, s. 151, 499.