Pieriejasławski-Jałowiecki [Jałowiecki] Bolesław / Яловецкий Болеслав Антонович (1846–1918), h. Bożeniec, inż. wojskowy i komunikacji, konstruktor taboru i budowniczy kolei, twórca Pierwszego Towarzystwa Kolei Podjazdowych w Rosji, działacz gospodarczy i polityczny.

Urodził się 10 sierpnia 1846 r. w katolickiej rodzinie, powołującej się na mityczne pochodzenie od Rurykowiczów (kniaziowie Perejasławscy-Jełowieccy), zapewne w rodowym majątku Syłgudyszki (pow. święcański gub. wileńskiej, obecnie lit. Saldutiškis) na Litwie. Był synem Antoniego (1819–1994), powstańca 1863 r., i Anny z Burych (1829–1888). Matka wywodziła się z asymilowanych litewskich Szkotów z klanu MacDonaldów, używających przydomka MacBury (spolszczonego na Bury). Uczył się w gimnazjum w Wilnie, a następnie w latach 1861–1865 w Mikołajewskiej Szkole Inżynieryjnej. Jego nazwisko, jako jednego z najlepszych absolwentów, zostało tam wykute na marmurowej tablicy pamiątkowej. W 1870 r. ukończył z wyróżnieniem Mikołajewską Akademię Inżynieryjną [Николаевская инженерная академия] i odbył staż w Czechach i Austrii. W tymże roku otrzymał tytuł inżyniera wojskowego i rozpoczął służbę w Głównym Zarządzie Inżynierii, szybko awansując do stopnia sztabskapitana. W 1872 r. wstąpił na służbę w Petersburskim Inżynieryjnym Zarządzie Fortyfikacyjnym, skąd po miesiącu delegowano go na budowę Kolei Libawo-Romeńskiej (Wilno–Mińsk–Homel).

Do Petersburga powrócił w 1873 r. i objął kierownictwo budowy granitowego nab. Admiralicji [Адмиралтейскaя наб.]. Za szybką i pomyślną realizację tej inwestycji otrzymał w 1874 r. osobiste podziękowanie cara Aleksandra II (1818–1881), rok później zaś awans do stopnia kapitana. W latach 1875–1878 uczestniczył w budowie Kolei Władykaukaskiej (Rostów–Władykaukaz). W 1877 r. na łamach czasopisma „Zapiski Inżynieryjne” [Инженерныя Записки] (t. 4, s. 387–535) opublikował artykuł Вода для паровозовъ [Woda dla parowozów], który był związany z jego badaniami dotyczącymi oddziaływania wody na stan techniczny kotłów parowozowych, a także wodociągów kolejowych. Była to pierwsza część obszernej, wydanej w latach 1878–1879 dwutomowej pracy pt. Вода, топливо и паровозные котлы [Woda, paliwo i kotły parowozowe], będącej jedną z pierwszych w rosyjskim piśmiennictwie technicznym prac na temat gospodarki cieplnej i trakcyjnej.

W 1885 r. wystąpił ze względów zdrowotnych na własną prośbę ze służby wojskowej. Przeszedł wówczas do służby cywilnej jako nieetatowy inżynier komunikacji Ministerstwa Komunikacji i otrzymał cywilną rangę radcy kolegialnego (odpowiadającą stopniowi pułkownika), a następnie radcy stanu. Został dyrektorem zakładów Aleksandrowskich prywatnej Kolei Mikołajewskiej w Petersburgu, które zatrudniały wielu Polaków oraz Szkotów, i pracował na tym stanowisku piętnaście lat. Kierował projektowaniem i budową, a także utrzymaniem carskiego pociągu salonowego, był także autorem innych konstrukcji taboru kolejowego, m.in. wagonów sypialnych 2 kl. i wagonów do przewozu łatwo psujących się towarów. Pełnił też funkcję generalnego inspektora podróży cesarskich.

W 1888 r., po katastrofie carskiego pociągu pod Borkami na Ukrainie (gub. charkowska, ukr. Бірки, obecnie obw. charkowski) 17 października, car Aleksander III (1845–1894) wyraził zadowolenie z mocnej konstrukcji zbudowanych pod jego kierunkiem wagonów. W drodze wyjątku – jako Polakowi i katolikowi – zezwolono mu na wykup skonfiskowanych po powstaniu ziem na Litwie i w 1890 r. odznaczono Orderem św. Stanisława II kl. Za kierownictwa Jałowickiego zakłady Aleksandrowskie zostały zmodernizowane, stając się jednymi z najnowocześniejszych i największych warsztatów kolejowych w Imperium Rosyjskim. Jałowicki blisko współpracował i przyjaźnił się z wybitnym konstruktorem prof. Nikołajem L. Szczukinem (1848–1924), który był doradcą i organizatorem biura konstrukcyjnego zakładów.

Obserwując znaczne opóźnienie w rozwoju systemu kolei wąskotorowych w Rosji, Jałowiecki postanowił założyć prywatne towarzystwo do ich budowy, z prośbą o zgodę na jego utworzenie wystąpił do Ministerstwa Komunikacji w marcu 1890 r. 26 marca 1892 r. Aleksander III zatwierdził statut utworzonego jego staraniem Pierwszego Towarzystwa Kolei Podjazdowych w Rosji [Первое общество подъездных железных путей России] (PTKPwR). Przyznanie koncesji było możliwe dzięki pozytywnej opinii ministra finansów Siergieja J. Wittego (1849–1915), który znał i cenił Jałowieckiego. W 1893 r. powstało towarzystwo akcyjne z kapitałem założycielskim 3 mln rub.; przed 1914 r. PTKPwR dysponowało już kapitałem wysokości 27 mln rub. Swą siedzibę miało w Petersburgu przy ul. Małej Morskiej [Малая Морская ул.] 5, a następnie przy prosp. Newskim [Невский пр.] 11. Jałowiecki był jego dyrektorem, a na początku XX w. objął również stanowisko prezesa zarządu. PTKPwR prowadziło budowę i eksploatację prywatnych kolei wąskotorowych, a także produkcję i sprzedaż taboru oraz urządzeń kolejowych. W 1895 r. zbudowało kolej wąskotorową Nowe Święciany–Postawy o szerokości toru 750 mm, a trzy lata później odcinek z Poniewieża (nieopodal tej miejscowości jedną ze stacji zaprojektował w stylu zakopiańskim Stanisław Witkiewicz) do Postaw. Linia ta była pierwszą w Rosji koleją wąskotorową użytku publicznego z trakcją parową. Towarzystwo intensywnie rozbudowywało koleje wąskotorowe w całym Imperium Rosyjskim, na Litwie (Syłgudyszki z folwarkami), Ukrainie i w prowincjach nadbałtyckich. W 1913 r. eksploatowało już sieć długości 1149 wiorst, co stanowiło połowę długości wszystkich rosyjskich linii wąskotorowych użytku publicznego. Zajmowało się również budową wąskotorowych kolei przemysłowych, leśnych i torfowych. Produkowało nawierzchnię i tabor kolei przenośnych, urządzenia do wydobycia torfu, a także traki polowe.

Jałowiecki zmodyfikował w tym czasie opatentowaną w 1885 r. konstrukcję niemiecką i austriacką przenośnych kolei wąskotorowych Dolberga. W ten sposób powstał system Dolberg-Jałowiecki (szerokość toru 700 mm), który dzięki własnej produkcji rozprzestrzenił się w rosyjskim przemyśle i leśnictwie. Był on też stosowany przez rosyjską armię jako jeden z podstawowych typów przenośnych kolei fortecznych i polowych, co skutkowało intratnymi zamówieniami. Rozwiązanie swe Jałowiecki oparł na wcześniejszym francuskim systemie wąskotorowego toru patentowego inż. Decavillea. Rozwój przemysłowych i patentowych kolei wąskotorowych przypadł na okres industrializacji Imperium Rosyjskiego. Koleje te stały się nieodłącznym elementem ciągów technologicznych, stanowiąc jeden z głównych systemów transportowych w przemyśle. Wszystko to sprzyjało intensywnemu rozwojowi PTKPwR, które w 1914 r. posiadało kapitał 27 mln rub.

Sam Jałowiecki nazywany był potocznie „królem kolei wąskotorowych”, a swój kapitał inwestował w majątki ziemskie w gub. połtawskiej i wołogodzkiej; w rodowych Syłgudyszkach wakacje w 1901 r. spędził Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885–1939). Był również współzałożycielem, członkiem zarządu, a później dyrektorem Rosyjsko-Belgijskiego Towarzystwa Metalurgicznego. Do tego wielkiego koncernu należały Pietrowskie Zakłady Hutnicze i Odlewnicze, a także kopalnie jekaterynosławskie i donieckie. W latach 1904–1913 Jałowiecki należał też do zarządu Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Budowy Wagonów „Dwigatiel” w Rewlu (późniejszy Tallin). W 1915 r. otrzymał tytuł rzeczywisty radcy stanu, odpowiadający stopniowi wojskowemu generała majora. W 1917 r. był jednym z założycieli Koła Inżynierów i Techników Polskich. 10 września tegoż roku w sali gimnazjum męskiego przy kościele św. Katarzyny na prosp. Newskim [Невский пр.] 32–34 przewodniczył zebraniu inauguracyjnemu tego gremium, które w 1918 r. zostało zarejestrowane jako Polskie Towarzystwo Naukowo-Techniczne.

Oprócz pracy zawodowej Jałowiecki poświęcił się też polityce. Był zwolennikiem odrodzenia Wielkiego Księstwa Litewskiego, stronnikiem frakcji „Krajowców”. W 1905 r. opublikował w Wilnie pracę Litwa i jej potrzeby. Narodowy katechizm Litwy. Rok później został wybrany posłem z gub. wileńskiej do I Dumy Państwowej, w której był członkiem Komisji Finansowej. W tym samym roku wspólnie z biskupem Edwardem Roppem (1851–1939) zainicjował powstanie Konstytucyjno-Katolickiej Partii Litwy i Białorusi. Starał się o autonomię Polski w ramach Imperium Rosyjskiego z oddzielnym prawodawstwem i parlamentem. W 1906 r. także w Wilnie ukazała się jego kolejna publikacja Do zacnych współziemian moich z Litwy i Rusi.

Udzielał się też społecznie, był członkiem zarządu Rzymsko-Katolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu; w gronie jego dożywotnich i honorowych członków figurował już w 1898 r. Jako członek Imperatorskiego Rosyjskiego Towarzystwa Technicznego wygłaszał wiele wykładów i odczytów, których tematem była technika kolejowa. Wspierał też materialnie podczas nauki w Akademii Sztuk Pięknych rosyjskiego badacza polarnego i malarza Aleksandra A. Borysowa (1866–1934), który podczas ekspedycji 1901 r. nazwał jego nazwiskiem przylądek na Nowej Ziemi. Po wybuchu I wojny światowej wszedł w skład powołanego do życia 29 sierpnia 1914 r. komitetu Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny (PTPOW) W 1915 r. przy Komitecie Głównym PTPOW powstała samodzielna komisja sanitarno-żywnościowa, której został prezesem. Zadaniem tej komórki było zakładanie punktów sanitarno-żywieniowych na terenach podlegających ewakuacji, głównie na stacjach kolejowych oraz w dużych skupiskach przesiedleńców.

W Petersburgu mieszkał przy prosp. Zagorodnym [Загородный пр.] 17, a w latach 1904–1917 przy ul. Nadjeżdyńskiej [Надеждинская yл.] (obecnie ul. Majakowskiego [Маяковского yл.]) 3, niedaleko zakładów Aleksandrowskich, tu też odbywały się zebrania kierownictwa Konstytucyjno-Katolickiej Partii Litwy i Białorusi.

Z zawartego w 1870 r. małżeństwa z Anielą Witkiewicz (1854–1918), córką zesłanego do Tobolska Ignacego (1814 lub 1817–1868) i Elwiry z Szemiotów (1822–1995), a siostrą Stanisława Ignacego (1851–1915), znanego malarza, architekta i teoretyka sztuki, miał syna Mieczysława (1876–1962), dyplomatę i autora barwnych wspomnień, oraz córki: Jadwigę (1875–1951), zamężną za przemysłowcem i posłem do III Dumy Władysławem Żukowskim (1868–1916) i Anielę (ur. 1880), żonę Tadeusza Byliny (1886–1958).
Według syna „nie znosił zarozumiałych półinteligentów i miał wrodzoną niechęć do sfery urzędniczej i szlacheckich półpanków” (Na skraju imperium, s. 38).

Zmarł najprawdopodobniej na cholerę w lipcu 1918 r. w Piotrogrodzie; 18 lipca tego roku w stołecznym piśmie „Nasz Wiek” [Наш век] ukazał się nekrolog. Prawdopodobnie został pochowany na zlikwidowanym w latach 30. XX w. cmentarzu Mitrofanowskim [Митрофаньевское кладбище].

Był odznaczony: Orderem św. Anny III kl. (1883), Orderem św. Stanisława II kl. (1890). 1 lipca 2007 na stacji kolejowej Łyntupy [białorus. Лынтупы] na Białorusi odsłonięto jego popiersie.



Bibliografia:
Fot. płyty nagrobnej rodziny Jałowickich w Syłgudyszkach, http://www.podbrodzie.info.pl/foto.php?type=gallery&name=28-DSC_0011A.JPGА [dostęp: 27 VII 2015]; A. Кiштымаў, Беларусь на вузкай каляіне, „Спадчына” 2002, nr 4; A. Kупцов, Яловецкий Болеслав Антонович – король российской узкоколейки, http://enakievets.info/publ/enakievo_kak_na_ladoni/zhiteli_enakievo/koroli_rossijskoj_uzkokolejki/5-1-0-1112 [dostęp: 20 VI 2016]; М. М. Боиович, Члены Государственной думы (Портреты и биографии). Первый созыв, Москва 1906; Б. А. Яловецкий, Багонъ дла перевозки свежаго мяса построeнный в вагонныхъ мастерскихъ Александровскаго завода Главнаго Обшества Россiйскихъ жел. Дорогъ, „Технический Сборникъ” 1880, nr 12, s. 309–313; tenże, Характеристика работы и экономического влияния железных дорог Либаво-Роменской и Риго-Орловской. К ходатайству А. Н. Никитина, М. А. Стаховича и Б. А. Яловецкого о даровании им концессии на сооружение и эксплоатацию Донецко-Балтийской железной дороги, Санкт Петербург 1911; tenże, Пояснительная записка о дополнительном обследовании восточной части Донецко-Балтийской ж. д. К ходатайству А. Н. Никитина, М. А. Стаховича и Б. А. Яловецкого о даровании им концессии на сооружение и эксплуатацию Донецко-Балтийск. ж. д., Санкт Петербург 1912; tenże, Примеси въ ней, влiянiе ихъ на прочность котловъ, средства устранять вредное ихъ влiяние, „Инженерныя Записки” 1877, t. 4, vol. 2, s. 387–535; tenże, Пояснительная записка к проекту Устава „Общества подъездных железных дорог в России”, Санкт-Петербург 1890; tenże, Вода, топливо и паровозные котлы, w: Сочинения Инж. Б. Яловецкого, Санкт Петербург 1878–1879, t. 1–2; tenże, Записка инженера Б. А. Яловецкого по предмету доклада В. Ф. Вигуры и беседы, состоявшихся 12 марта 1898 года в VIII Отделе русского технического общества, Санкт-Петербург [1898]; M. Jałowiecki, i Warszawa 2000; Polskie Towarzystwo Pomocy ofiarom Wojny w Piotrogrodzie, w: Polski Kalendarz Piotrogrodzki na rok przestępny 1916. Rocznik ilustrowany…, red. S. Lisowski, Piotrogród [1915], s. 145, 147; Список личного состава Министерства путей сообщения на 1896 год, Санкт Петербург 1896.