Szlisselburg, Orzeszek
Шлиссельбург, Орешек
Usytuowana na niewielkiej wysepce u ujścia Newy z jeziora Ładoga (70 km wschód od Petersburga) Twierdza Szlisselburska, zwana Orzeszkiem od średniowiecza broniła północno-zachodnich rubieży Rosji. Fot. z 2014 r. © MCK (fot. S. Yonov).
10.03.2016
Шлиссельбург [Szlisselburg], Орешек [Orzeszek] (wyspa na Newie u ujścia do jeziora Ładoga)
Usytuowana na niewielkiej wysepce u ujścia Newy z jeziora Ładoga (70 km na wschód od Petersburga) Twierdza Szlisselburska [Шлиссельбургская kрепость], zwana Orzeszkiem [Орешек], od średniowiecza broniła północno-zachodnich rubieży Rosji. W latach 1612–1702 pozostawała w rękach Szwedów. Zdobyta przez cara Piotra I (1672–1725) przekształcona została w więzienie stanu – jedno z głównych więzień politycznych Imperium Rosyjskiego, działające od roku 1907 jako tzw. centralne więzienie katorżnicze. W roku 1798 zbudowano na jej terenie tzw. sekretny dom [Секретный дом], którego więźniami od roku 1826 stali się rosyjscy dekabryści – uczestnicy nieudanego zrywu z grudnia 1825 r. przeciwko carowi Mikołajowi I (1796–1855).
Więźniami Szlisselburga było wielu Polaków. Najsłynniejszym spośród nich był bez wątpienia mjr Walerian Łukasiński (1786–1868), który od grudnia 1830 r. przeżył tu w całkowitym odosobnieniu 37 lat z 46 spędzonych w niewoli. Zmarł, pozostawiając wyjątkowe świadectwo w postaci napisanego w Szlisselburgu po złagodzeniu w roku 1862 reżimu odbywania kary, Pamiętnika. Liczne grono Polaków znalazło się tu na przełomie XIX i XX w., co miało związek z ich zaangażowaniem w działalność o charakterze narodowym i rewolucyjnym. W gronie tym byli m.in.: Bronisław Szwarce (1834–1904), Ludwik Waryński (1856–1889), Ludwik Kobylański (1857–1986), Ludwik Janowicz (1858–1902), Józef Łukaszewicz (1863–1928) oraz 16 działaczy założonej w roku 1892 Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), więzionych tu w latach 1907–1917. W gronie tych ostatnich znaleźli się m.in. Wincenty Jastrzębski (1885–1977) i Kazimierz Pużak (1883–1950). Ten ostatni został w roku 1945 aresztowany przez NKWD i skazany w moskiewskim procesie przywódców polskiego państwa podziemnego, tzw. procesie szesnastu. Swoistą pamiątką ich pobytu w twierdzy są polskie książki z więziennej biblioteki przechowywane obecnie w Państwowym Muzeum Historii Politycznej Rosji w Petersburgu. Twierdza jest obecnie jedną z filii Państwowego Muzeum Historii Sankt Petersburga.
Polaków upamiętniają w niej: pomnik za murami obronnymi, na którym uwzględniono nazwiska Ludwika Kobylańskiego i Ludwika Waryńskiego, oraz czarna granitowa tablica naprzeciw „sekretnego domu”. Ufundowana w roku 1998 przez Radę Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa w Warszawie, a poświęcona przez abp. Tadeusza Kondrusiewicza, składa się z dwóch tablic z czarnego granitu przedzielonych wizerunkiem krzyża z orłem na przecięciu ramion. Tablice w dwóch wersjach językowych wypełniają nazwiska najbardziej znanych polskich więźniów: W. Łukasińskiego, B. Szwarcego, L. Kobylańskiego, L. Waryńskiego, L. Janowicza, J. Łukaszewicza, K. Pużaka i W. Jastrzębskiego oraz dwa teksty: „Przed tronem Wszechmogącego prosić będę nie kary, nie zemsty tylko poprawy dla winnych, pocieszenia i ulgi dla cierpiących i zgody i pokoju i błogosławieństwa dla obydwóch narodów. Walerian Łukasiński” oraz „Polakom, więźniom Szlisselburga, bojownikom narodowej sprawy, działaczom skazanym przez carat na katorgę, prześladowanym, zmarłym, pochowanym w bezimiennych mogiłach. Rodacy”.
Usytuowana na niewielkiej wysepce u ujścia Newy z jeziora Ładoga (70 km na wschód od Petersburga) Twierdza Szlisselburska [Шлиссельбургская kрепость], zwana Orzeszkiem [Орешек], od średniowiecza broniła północno-zachodnich rubieży Rosji. W latach 1612–1702 pozostawała w rękach Szwedów. Zdobyta przez cara Piotra I (1672–1725) przekształcona została w więzienie stanu – jedno z głównych więzień politycznych Imperium Rosyjskiego, działające od roku 1907 jako tzw. centralne więzienie katorżnicze. W roku 1798 zbudowano na jej terenie tzw. sekretny dom [Секретный дом], którego więźniami od roku 1826 stali się rosyjscy dekabryści – uczestnicy nieudanego zrywu z grudnia 1825 r. przeciwko carowi Mikołajowi I (1796–1855).
Więźniami Szlisselburga było wielu Polaków. Najsłynniejszym spośród nich był bez wątpienia mjr Walerian Łukasiński (1786–1868), który od grudnia 1830 r. przeżył tu w całkowitym odosobnieniu 37 lat z 46 spędzonych w niewoli. Zmarł, pozostawiając wyjątkowe świadectwo w postaci napisanego w Szlisselburgu po złagodzeniu w roku 1862 reżimu odbywania kary, Pamiętnika. Liczne grono Polaków znalazło się tu na przełomie XIX i XX w., co miało związek z ich zaangażowaniem w działalność o charakterze narodowym i rewolucyjnym. W gronie tym byli m.in.: Bronisław Szwarce (1834–1904), Ludwik Waryński (1856–1889), Ludwik Kobylański (1857–1986), Ludwik Janowicz (1858–1902), Józef Łukaszewicz (1863–1928) oraz 16 działaczy założonej w roku 1892 Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), więzionych tu w latach 1907–1917. W gronie tych ostatnich znaleźli się m.in. Wincenty Jastrzębski (1885–1977) i Kazimierz Pużak (1883–1950). Ten ostatni został w roku 1945 aresztowany przez NKWD i skazany w moskiewskim procesie przywódców polskiego państwa podziemnego, tzw. procesie szesnastu. Swoistą pamiątką ich pobytu w twierdzy są polskie książki z więziennej biblioteki przechowywane obecnie w Państwowym Muzeum Historii Politycznej Rosji w Petersburgu. Twierdza jest obecnie jedną z filii Państwowego Muzeum Historii Sankt Petersburga.
Polaków upamiętniają w niej: pomnik za murami obronnymi, na którym uwzględniono nazwiska Ludwika Kobylańskiego i Ludwika Waryńskiego, oraz czarna granitowa tablica naprzeciw „sekretnego domu”. Ufundowana w roku 1998 przez Radę Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa w Warszawie, a poświęcona przez abp. Tadeusza Kondrusiewicza, składa się z dwóch tablic z czarnego granitu przedzielonych wizerunkiem krzyża z orłem na przecięciu ramion. Tablice w dwóch wersjach językowych wypełniają nazwiska najbardziej znanych polskich więźniów: W. Łukasińskiego, B. Szwarcego, L. Kobylańskiego, L. Waryńskiego, L. Janowicza, J. Łukaszewicza, K. Pużaka i W. Jastrzębskiego oraz dwa teksty: „Przed tronem Wszechmogącego prosić będę nie kary, nie zemsty tylko poprawy dla winnych, pocieszenia i ulgi dla cierpiących i zgody i pokoju i błogosławieństwa dla obydwóch narodów. Walerian Łukasiński” oraz „Polakom, więźniom Szlisselburga, bojownikom narodowej sprawy, działaczom skazanym przez carat na katorgę, prześladowanym, zmarłym, pochowanym w bezimiennych mogiłach. Rodacy”.
Materiały związane z hasłem
Hasła powiązane:
Łukasiński Walerian
Waryński Ludwik Tadeusz
Szwarce Bronisław Antoni
Indeks adresowy:
Szlisselburg, Orzeszek
ostatnio dodane
Hasła:
Kochański Paweł
Polacy w Zakładach Putiłowskich (1868–1937)
Związek Młodzieży Polskiej „Zet” w Petersburgu / Piotrogrodzie
Niżyńska Bronisława
Więckowski Aleksander Józef
Słonimski Siergiej
Czarnomska Izabella
Walentynowiczówna Wanda
Skąpski Franciszek Salezy
Słonimski Ludwik
Walentynowicz Marian
Krajowski-Kukiel Feliks
Walentynowicz Rafał Antoni Władysław
Ogiński Ignacy
Szemioth Piotr
Szemioth Stanisław
Szemioth Włodzimierz
Szemioth Aleksander Edward
Żukowska Jadwiga Aniela Tekla
Liniewicz Leon
Filipkowski Stefan Julian
Rawicz-Szczerbo Władysław
Rzymskokatolickie parafie i kaplice Petersburga/Piotrogrodu oraz dekanatu petersburskiego
Mickiewicz Stefan
Kakowski Aleksander
Spasowicz Włodzimierz
Parafia i kościół św. Stanisława w Petersburgu
Żenkiewicz Józef
„Promień Poranny” / „Promień”
Dąbrowski Jarosław
Klub Robotniczy „Promień”
Polska Szkoła Przygotowawcza i Pierwsze Polskie Gimnazjum Żeńskie Stanisławy Ćwierdzińskiej
Barchwic Maria Ludwika
Petersburskie edycje utworów Adama Mickiewicza
Barchwic (Barchwitz) Jan Stanisław
Łukaszewicz Dominik
Szkiłłądź (Szkiłądź) w zakonie Jakub
Jocher Adam Teofil
Biblioteka:
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Polski” w Petersburgu
Ferdynand Ruszczyc w Petersburgu
Teatr Polski i Polskie Studio Teatralne
Polonica Petropolitana
Piotrogrodzkie inicjatywy charytatywno-oświatowe fundatora KUL Karola Jaroszyńskiego (Prezentacja)
Życie Teatralne Wielonarodowego Piotrogrodu-Leningradu w latach 1917-1941
Inwentarz rękopisów Biblioteki Załuskich w Cesarskiej Bibliotece Publicznej