Невский пр., nr 32–34 [Niewskij pr. nr 32–34]

Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej, przez dziesięciolecia kościół matka dla katolików w całej Rosji, a przy tym główna świątynia petersburskiej wspólnoty rzymskokatolickiej, która do połowy XIX w. składała się przede wszystkim z Włochów, Francuzów i Niemców. Polacy zaczęli w niej dominować w późniejszym okresie.

Została zbudowana na działce podarowanej w 1738 r. przez carycę Annę Iwanownę (1693–1740). Wznoszono ją w latach 1763–1783, a największe piętno na jej kształcie architektonicznym odcisnął francuski architekt Jean-Baptiste Vallin de la Mothe (1729–1800). Początkowo w kościele posługiwali franciszkanie, następnie jezuici (1800), po ich kasacie dominikanie, a od 1892 r. księża diecezjalni. Ważną rolę w życiu petersburskiej Polonii kościół św. Katarzyny odgrywał od lat 80. XIX w. Działały tu szkoły, od 1884 r. wspierane m.in. przez rodzinę Kierbedziów Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności, od 1901 r. pierwsza żeńska apteka założona przez polską farmaceutkę i działaczkę społeczną Antoninę Leśniewską (1866–1937). Z kościołem i parafią św. Katarzyny związani byli polscy święci: bp Zygmunt Szczęsny Feliński (1822–1895), o. Rafał Kalinowski (1835–1907) i s. Urszula Ledóchowska (1865–1939), a jej ostatni przed I wojną światową proboszcz, ks. prałat Konstanty Budkiewicz (1867–1923), został rozstrzelany w podziemiach moskiewskiej Łubianki w 1923 r.

Bogaty wystrój wnętrza świątyni był dziełem m.in. związanych z petersburską ASP polskich malarzy – Tadeusza Goreckiego (1825–1868) i Wojciecha Gersona (1831–1901). W 1938 r. kościół zamknięto, a jego majątek zniszczono i rozgrabiono. Zamieniony na magazyn spłonął w 1947 r.

Pod koniec lat 70. XX w. podjęto prace rekonstrukcyjne w celu urządzenia w nim sali koncertowej, jednak ich efekty unicestwił kolejny pożar z 1984 r. Parafię św. Katarzyny zarejestrowano ponownie w 1991 r., a rok później zrujnowaną świątynię zwrócono Kościołowi. Od tego czasu trwają w niej prace restauracyjne. 23 lipca 2013 r. świątynia otrzymała godność bazyliki mniejszej.

Podziemia kościoła św. Katarzyny przez 140 lat (do 1938) były miejscem pochówku króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1732–1798). Podczas jego pogrzebu 8 marca 1798 r. po raz pierwszy odegrano Requiem es-moll op. 14 Józefa Kozłowskiego (1757–1831). W 1807 r. pochowano w podziemiach mistyka i wolnomularza Tadeusza Grabiankę (1740–1807), a w latach 1857–1824 były one także miejscem spoczynku odzyskanych przez Polonię z Rosyjskiej Biblioteki Narodowej pozostałości szczątków króla Stanisława Leszczyńskiego (1677–1766).

Krypta królewska została wyremontowana w latach 90. XX w. pod kierunkiem dr Romualdy Hankowskiej (1933–1999), historyka sztuki i muzealnika przez wiele lat działającej nad Newą, autorki wydanej po polsku (1997) i rosyjsku (2001) monografii dziejów tej świątyni. W krypcie eksponowane są: fragment płyty inskrypcyjnej pierwotnie mieszczącej się w posadzce świątyni oraz poświęcona królowi niewielka wystawa. We wnętrzu kościoła znajduje się również tablica upamiętniająca pochówek Poniatowskiego.