Дворцовая наб., 38/ Дворцовая пл., 2 [Dworcowaja nab., 38 / Dworcowaja pl. 2 ]

Pałac Zimowy [Зимний дворец] i Państwowe Muzeum Ermitażu [Государственный Эрмитаж] – popularnie Ermitaż [Эрмитаж]. Położony na brzegu Newy barokowy Pałac Zimowy wzorowany był na pałacu wersalskim. Budowano go w latach 1754–1762 dla carycy Jelizawiety Pietrowny (1709–1762) według projektu słynnego architekta Francesca Bartolomea Rastrellego (1700–1771). Budowę ukończono jednak po śmierci carycy i jako pierwsza zamieszkała w nim rządząca Rosją od roku 1762 caryca Katarzyna II. Zanim powstał Pałac Zimowy, wzniesiono nad Newą w latach 1711–1754 cztery zimowe rezydencje na potrzeby najpierw Piotra I (pierwszy pałac na brzegu Zimowego Kanału, drugi na miejscu obecnego Teatru Ermitażu, trzeci z fasadą skierowaną na rzekę i pl. Pałacowy), a następnie Jelizawiety Pietrowny (drewniany przy prosp. Newskim).

Po wielkim pożarze z 17 grudnia 1837 r. podjęto odbudowę Pałacu Zimowego w duchu klasycyzmu pod kierunkiem Wasilija P. Stasowa (1769–1848). Na rozkaz cara Mikołaja I zrealizowano ją w ciągu jednego roku kosztem ogromnych strat w ludziach (ok. 20 tys.). Do roku 1905 Pałac Zimowy, na który składa się 1057 różnego rodzaju sal i komnat, pełnił funkcję zimowej rezydencji carów. To na pl. Pałacowym rozegrały się drastyczne sceny tzw. krwawej niedzieli, stanowiącej bezpośrednią przyczynę wybuchu rewolucji 1905 r. Po rewolucji lutowej 1917 r. część wnętrz Pałacu Zimowego zamieniono na szpital, a część stała się siedzibą Rządu Tymczasowego. Zajecie pałacu przez bolszewików 7 listopada 1917 r. stało się symbolem rewolucji październikowej uwiecznionym przez reżysera Siergieja M. Eisensteina (1898–1948) w słynnej, odbiegającej od realiów, scenie szturmu na Pałac Zimowy z jego nakręconego w 1927 r. filmu Październik (Dziesięć dni, które wstrząsnęły światem [Октябрь (Десять дней, которые потрясли мир)].

Od roku 1918 część, a od 1922 cały Pałac Zimowy wchodzi w skład Państwowego Muzeum Ermitażu, będąc jego głównym budynkiem. W galerię sztuki Pałac Zimowy przemieniła już Katarzyna II, która stworzyła zalążek kolekcji obrazów, skupowanej na jej zlecenie od roku 1766 ze zbiorów francuskich przez słynnego filozofa Denisa Diderota (1713–1784); do końca jej panowania zakupiono ok. 4 tys. dzieł, które prezentowano w skrzydle Małego Ermitażu. W 1852 r. (5 lutego) Mikołaj I udostępnił zbiory publiczności, dobudowując w tym celu ostatni pałac zespołu, zwany Nowym Ermitażem, którego projektantem był niemiecki architekt Leo von Klenze (1784–1864). Po rewolucji 1917 r. na własność Państwowego Muzeum Ermitażu przeszły też największe prywatne kolekcje: hr. Aleksandra G. Stroganowa (1795–1891), ks. Nikołaja B. Jusupowa jun. (1827–1891), Siergieja I. Szczukina (1854–1936), braci Iwana A. (1871–1921) i Michaiła A. (1870–1903) Morozowów i in. W czasie II wojny światowej mimo ogromnych zniszczeń podczas blokady Leningradu Pałac Zimowy i jego zbiory praktycznie nie ucierpiały. Obecnie Pałac Zimowy i pl. Pałacowy stanowią główną atrakcję turystyczną Petersburga, a liczące ponad 3 mln eksponatów zbiory Ermitażu należą do największych światowych kolekcji.

W zbiorach Ermitażu znajduje się również sporo polskich pamiątek i dzieł sztuki, które trafiały doń w różnych okolicznościach, najczęściej jako trofea wojenne bądź na skutek popowstaniowych konfiskat. Pochodziły one zarówno ze zbiorów publicznych, jak i prywatnych, m.in. Paców z Warszawy i Dowspudy, Radziwiłłów z Nieświeża i Sapiehów. W 1832 r. trafiło tu 37 skrzyń ze zbiorami Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Po roku 1887 w Ermitażu eksponowano też część zawartości 22 skrzyń z kolekcją broni gen. Jana Henryka Dąbrowskiego (1755–1818), wywiezionych do Rosji także w 1832 r., a przechowywanych najpierw w Carskim Siole. Po traktacie ryskim 1921 r. odrodzona Rzeczpospolita odzyskała jedynie fragment tych różnorodnych zbiorów.

Z Pałacem Zimowym jest również związana postać ks. Adama Jerzego Czartoryskiego (1770–1861), przyjaciela cara Aleksandra I (1777–1825) i ministra spraw zagranicznych Imperium Rosyjskiego w latach 1804–1806, który po powstaniu 1830/1831 r., skazany przez Mikołaja I na śmierć, stał się na emigracji jednym z największych oponentów politycznych carskiej Rosji.