Żukowski Rudolf / Жуковский Рудольф Казимирович (1814−1886), malarz, rysownik, litograf, ilustrator, karykaturzysta i pedagog.

Urodzony w 1814 r. w obw. białostockim gub. grodzieńskiej (niekiedy podawany jest Białystok) w rodzinie szlacheckiej jako syn Kazimierza. Brat malarza, rysownika i litografa Karola Żukowskiego (1816−1866). Po ukończeniu gimnazjum w Białymstoku przeprowadził się do Petersburga, gdzie w 1833 r. wstąpił wraz z bratem do Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP); wpisany został na studia 1/13 stycznia 1834 r. Uczył się w pracowni portrecisty Aleksandra G. Warneka (1782−1843). Za rysunek z natury dostał mały srebrny medal (1835), w 1838 r. uzyskał tytuł nauczyciela rysunku, rok później zaś otrzymał tytuł „niekłassnyj chudożnik”. Debiutował na wystawie akademickiej, prezentując akwarelę Inwalida Rosyjski 1812 roku (1839), pracę tę przełożył później na litografię.

W latach 1840−1844 należał do kółka literacko-artystycznego polskich i białoruskich emigrantów zrzeszonych wokół polskojęzycznego almanachu „Niezabudka” [Незабудка], którego wydawcą był pisarz i etnograf Jan Barszczewski (1780 lub 1794−1851). Wykonał też ryciny do jego książki Szlachcic Zawalnia czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach (Petersburg, 1844−1846, t. 1–4).

W 1840 r. rozpoczął cykl rysunków i autolitografii o zabarwieniu satyrycznym Rosyjskie sceny ludowe [Русские народные сцены], który przyniósł mu sławę. Stosując zbliżoną do Pawła A. Fiedotowa (1815−1852) i Aleksandra A. Agina (1817−1875) naturalistyczną manierę, kreował typowe sceny z petersburskiego życia ulicznego przedstawicieli różnych warstw społecznych i zawodów (Rodzina kupiecka na spacerze, Kasa teatralna, Niezapomniana zima w Petersburgu 1842−1843, Służąca na spacerze z psami, Spotkanie kupców na cyplu Wyspy Wasiljewskiej, Kupcy, Poczęstunek w karczmie do siódmego potu, Rozjazd przy Teatrze Aleksandryjskim, Przechadzka na kacu). Litografie te istnieją w wersji czarno-białej oraz kolorowej, zamalowanej akwarelami. Niektóre z nich mają podpisy o charakterze ironicznym. 48-stronnicowy album z litografiami pt. Scènes populaires russes [Rosyjskie sceny ludowe] został opublikowany w Petersburgu w latach 1842–1843 przez wydawnictwo Josepha Daziaro (1806–1865).

W latach 1840−1860 Żukowski wykazał się jako ilustrator i karykaturzysta. Współpracował z czasopismami „Репертуар и Пантеон” [Repertuar i Panteon], „Заноза” [Drzazga], „Иллюстрация” [Ilustracja], „Всемирная иллюстрация” [Ilustracja światowa], pracował przy wydanych przez poetę i wydawcę Nikołaja A. Niekrasowa (1821−1878) almanachach Физиология Петербурга [Fizjologia Petersburga] (7 rysunków do szkicu Niekrasowa Петербургские углы [Zakątki Petersburga, 1845] i Петербургский Сборник [Zbiór Petersburski, 1846]). Wykonał ilustracje do książek Nikołaja A. Polewoja (1796¬–1846) Historia księcia Italii, hrabi Suworowa-Rymnickiego, generalissimusa wojsk rosyjskich (1843, wspólnie z Tarasem G. Szewczenką [1814–1861] i Aleksandrem E. Kocebu [1815–1889]), Powieść o wielkiej bitwie pod Borodino, stoczonej 26 sierpnia 1812 roku (1844) oraz do utworów Iwana N. Skobielewa (1778 lub 1782–1849) Korespondencja i opowiadania inwalidy rosyjskiego (wyd. 4, 1844), do powieści historycznych dla dzieci Piotra R. Furmana (1816–1856) Bojarzyn Artamon Matwiejew (1848), Grigorij Aleksandrowicz Potiomkin (1848), Aleksandr Wasiljewicz Suworow-Rymnicki (1848) i Syn rybaka. Michaił Wasiljewicz Łomonosow (1851), do powieści Nikołaja M. Siemientowskiego (1819–1879) Potiomkin jako kozak wojska zaporoskiego (1851), do książki Historie z życia sławnych rodaków (1849), wykonał również 8 rysunków do moralizatorskich opowiadań Contes et histoires pour les enfants [Bajki i opowiadania dla dzieci] Marc-Antoine’a Blancharda (1849, wyd. ros. 1858), 36 rysunków do bajek Iwana A. Kryłowa (1769–1844), wydanych w 1867 r. przez Ksenofonta A. Polewoja (1801–1867). W 1840 i 1856 r. wykonał ilustracje do bajki Konik Garbusek Piotra P. Jerszowa (1815–1869), a w 1875 r. do bajki Hansa Christiana Andersena (1805–1875) Choinka oraz do własnego utworu dla dzieci Przygody Barboski. Niektóre ilustracje, np. rysunki do powieści Aleksandra I. Hercena (1812–1870) Czyja wina? oraz do drugiego tomu Martwych dusz Nikołaja W. Gogola (1809–1852), nie zostały opublikowane. W 1856 r. stworzył album szkiców z natury Widoki parku obok wsi Szabłykino guberni orłowskiej na posesji Nikołaja Wasiljewicza Kiriejewskiego [Виды парка при селе Шаблыкино Орловской губернии в имении Николая Васильевича Киреевского] (15 litografii dwutonowych). W latach 1856–1858 brał udział w tworzeniu albumu karykatur Znajomi, a w 1867 i 1868 r. wykonał karykatury dla kalendarza „Iskry”. Podpisywał swoje prace jako Rudolf Zukowski (litografie Młodzieniec i Rodzina kupiecka na spacerze), „Ż-i” [Ж–ий] lub inicjałami „R.K.”.

W latach 50. XIX w. malował sceny z życia rosyjskiej prowincji, życia Romów, portrety (Portret poety N. W. Kukolnika z żoną, akwarela, 1847, Państwowe Muzeum Rosyjskie; Portret generała G. E. Schwarza i inne), w tym litografie portretowe przedstawicieli polskiej kolonii nad Newą, m.in. młodej skrzypaczki Bogumiły Józefowicz w 1842 r., kompozytora i dyrygenta Wiktora Każyńskiego (1812–1867), zapewne po 1842 r., oraz aktywnego w Petersburgu w latach 30. i 40. XIX w. wileńskiego historyka i prawnika Ignacego Daniłowicza (1788–1843) z 1846 r. Malował także sceny batalistyczne – był jednym z pierwszych artystów, którzy udokumentowali początkowe stadium wojny krymskiej (1853–1856). Jesienią 1853 r. zwrócił się do ASP z prośbą o wyznaczenie zadania malarskiego na temat „jednej ze scen narodowych jakiegoś narodu zamieszkującego Rosję” celem zdobycia tytułu akademika. W tym samym roku przyznano mu status „mianowanego”, poprzedzający przyznanie tytułu akademika za obrazy Zejście na ląd II brygady 13 dywizji piechoty 22 lipca 1852 w porcie Odesskim [Высадка 2-й бригады 13-й пехотной дивизии в Одесском порту] oraz projekt budynku łączącego funkcje policyjne i pożarnicze [Проект съезжего дома]. Obie prace oraz obraz Joc – cygańskie tańce w okolicy Kiszyniowa [Жок, цыганская пляска в окрестностях Кишинева] były wystawione podczas następnej wystawy akademickiej. W 1854 r. w tym samym miejscu wyeksponowano dzieła Rosyjska fregata „Flora” zmusza do ucieczki trzy tureckie parowce 9 listopada 1853 r., Urząd pocztowy w stolicy i inne.

W 1856 r., starając się o tytuł akademika, Żukowski przedstawił komisji obraz Klęska głównego 36-tysięcznego korpusu tureckiego pod dowództwem seraskera Abdu-Paszy pod Baszkadyklarem 19 listopada 1853 r., jednak Rada Cesarskiej ASP uznała go za niesatysfakcjonujący (obecnie jest przechowywany w Muzeum Wojskowo-Historycznym Floty Czarnomorskiej w Sewastopolu wraz z obrazem Bitwa pod Synopą 18 listopada 1853 r. [Синопский бой в 1853 году]). W 1860 r. ponownie złożył podanie o przyznanie tytułu akademika, proponując tym razem dzieła Chrzciny w wiejskiej cerkwi guberni orłowskiej (obecnie w Państwowym Muzeum Rosyjskim), Umierający Zbawiciel i Matka Boska Bolejąca, jednak jego wniosek znów został odrzucony. W 1867 r. ubiegał się o stanowisko „malarza ds. wytwarzania dyplomów i herbów” w Departamencie Heroldii Senatu, lecz i tu nie odniósł sukcesu.

W latach 1861¬–1881 uczył w szkole rysunku Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, gdzie jednym z uczniów był Ilja Je. Repin (1844–1930), który wymienił Żukowskiego we wspomnieniach. Od roku 1872 wykładał też rysunek w Instytucie Technologicznym.

Malarz opiekował się od 1864 r. wdową po bracie, Marią, i dwójką małoletnich bratanków. Mieszkał w zaułku Powarskim [Поварской пер.] 15. Ostatnie lata życia spędził w ubóstwie i zapomnieniu. Popełnił samobójstwo 5 listopada 1886 r., topiąc się w Newie. Brak informacji o miejscu pochówku.

Prace Żukowskiego znajdują się w Państwowym Muzeum Rosyjskim, Państwowym Muzeum Ermitażu – m.in. wydany w Petersburgu album z 1861 r. z litografiami M. Bergmana 300 рисунков архитектурных украшений, в различных стилях, выполненных Рудольфом Жуковским [300 rysunków ozdób architektonicznych w różnych stylach, wykonanych przez Rudolfa Żukowskiego] (nr inw. ЭрГ-26754, wym. 48 × 64 сm), Państwowym Muzeum Historycznym, Państwowym Muzeum Literatury, Państwowej Galerii Tretiakowskiej i Państwowym Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina w Moskwie (grawiura Разъезд из Александринскогo театрa [Rozjeżdżanie się widzów Teatru Aleksandryjskiego], 1843), Państwowym Muzeum Sztuki w Kiszyniowie (Autoportret, 1839) oraz w kolekcjach prywatnych. Miejsce przechowywania wielu jego dzieł jest nieznane.


(przekł. oryginalnego hasła Margarita Vladimirova)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru

Bibliografia:
Художники народов СССР. Биобиблиографический словарь, gł. red. О. Э. Вольценбург, Москва 1983, t. 4, z. 1, s. 148–149; Л. А. Кольцова, Художественная иллюстрация в России середины XIX века. М. С. Башилов и его современники, Москва 2008; Ю. А. Письмак, Рудольф Казимирович Жуковский и его одесские следы, „Oдеський художній вісник” 2019, nr 1, s. 3–6; Г. Ю. Стернин, Рудольф Казимирович Жуковский. 1814– 1886. Москва 1954; tenże, Очерки русской сатирической графики, Москва 1964, s. 105–114; tenże, Рудольф Казимирович Жуковский. 1814–1886, w: Русское искусство. Очерки о жизни и творчестве художников середины XIX века. Москва 1958, s. 63–78; Р. Л. Варшавский, Русская карикатура 40–50-х годов XIX века, Ленинград 1937, s. 35, 36, 53–54, 81, 94, 100; Список русских художников к юбилейному спра-вочнику Императорской академии художеств, Санкт-Петербург, сост. С. Н. Кондаков, Петроград 1914, t. 3, s. 70, t. 4, s. 148, 149; И. Е. Репин, Далекое и близкое, red. К. И. Чуковский, wyd. 4, Москва 1953; Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Petersburgu: F. 789, op. 1 cz. 2, spr. 1686, 2433, 2465, F. 789 (Академия художеств Министерства императорского двора), op. 14 (Личные дела), spr. 12 «Ж» (Жуковский Рудольф Казимирович).