Zaleski Stanisław Szczepan / Залесский Станислав Стефан Иосафатович/ Осипович (1858–1923), lekarz biochemik, specjalista w zakresie balneologii i hydrologii, pionier rosyjskiej balneologii, działacz społeczny i literat, z Petersburgiem związany w latach 1894–1920.

Urodził się 22 lipca/3 sierpnia 1858 r. w Warszawie jako syn Jozafata (Józefa) (1826–15 lipca 1880), głównego ekspedytora drogi żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej na stacji Granica, i Wandy z Eggerów (1838–19 [nekrolog] 22 września [nagrobek] 1911), córki przebywającego w latach 1832–1834 i 1838–1839 w Warszawie wojskowego Artura Eggera (1811–25 stycznia 1877), generała lejtnanta (1868), która co najmniej od 1904 r. udzielała się społecznie w środowisku polskim nad Newą, a pochowana została obok męża w Warszawie. Miał liczne rodzeństwo, w tym braci: Zygmunta, inż. technologa (1889), Aleksandra (zm. 1911 Ryga), zaangażowanego w życie tamtejszej Polonii adwokata przysięgłego w Rydze, właściciela nabytego w 1911 r. od Kossaków majątku Kośmin w gub. lubelskiej. Być może jego krewnym był wzmiankowany na liście petersburskich lekarzy w roku 1896 Józef Zaleski.

Początkowo Zaleski uczył się w domu. W 1872 r. przyjęty został do 5. klasy warszawskiego VI Gimnazjum, które ukończył w roku 1876. Następnie wstąpił na Wydz. Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego (UW), gdzie był wyróżniającym się studentem, dwukrotnie otrzymując wyróżnienia naukowe za swoje prace. Na piątym roku studiów otrzymał nagrodę Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego przeznaczoną dla studentów piątego roku oraz pełnił obowiązki asystenta w klinice chirurgicznej. W 1880 r. otrzymał złoty medal za pracę konkursową Sprawdzenie doświadczeń Bonneta na stawach biodrowym i kolanowym, opublikowaną następnie po rosyjsku (Результаты проверки Боннэтовских опытов на суставах тазо-беднынном и коленном [„Варшавские университетские известия”, 1882]), rok później zaś ukończył Wydz. Lekarski UW cum eximia laude. W roku 1882 pod kierunkiem prof. UW chirurga i anatoma Michaiła D. Czausowa (1839–1903) odbył staż jako prosektor. W tym czasie otrzymał dwie propozycje: jedną z Krakowa, gdzie prof. Ludwik Tejchman (1823–1895) chciał go zatrudnić w katedrze anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego, drugą od absolwenta petersburskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej (AM-Ch) chirurga prof. Iwana A. Jefremowskiego (1837–1892) z UW, który widział go jako asystenta w tamtejszej klinice chirurgicznej. Obie propozycje odrzucił, gdyż coraz bardziej pasjonowała go chemia.

Wybrał Uniwersytet w Dorpacie (est. Tartu), gdzie latach 1882–1886 zgłębiał tajniki chemii pod okiem bałtyckich Niemców chemików prof. Carla Ernsta Schmidta (1822–1894), specjalisty w zakresie chemii ogólnej i biologicznej, i I. T. Lemberga, wykładającego chemię minerałów, chemię analityczną i geologię chemiczną. Uczęszczał też na zajęcia fizjologa prof. Gustava von Bunge (1844–1920) z chemii fizjologicznej i patologicznej, fizyka i fizjologa prof. Arthura Joachima von Oettingena (1836–1920) oraz meteorologa Johanna Karla Weihraucha (1841–1891) z zakresu meteorologii i geografii fizycznej. Zgłębiał też filozofię i metafizykę u prof. Gustava Teichmüllera (1832–1888). Uczęszczał wreszcie na kurs nauk chemicznych na Wydz. Fizyko-Matematycznym. Na początku 1883 r., po wyjeździe do Kazania swojego wykładowcy W. O. Podwysockiego został na jego miejsce asystentem w katedrze farmakologii i chemii patologicznej uniwersyteckiego Instytutu Farmakologicznego (IF), którą kierował najpierw lekarz i farmakolog prof. Hans Horst Meyer (1853–1939), a następnie farmakolog i toksykolog prof. Rudolf Eduard Kobert (1854–1918). 7 maja tego roku był świadkiem obrony doktoratu chirurga Józefa Kazimierza Ziemackiego (1856–1925), w przyszłości tak jak Zaleski czynnego działacza polonijnego w Petersburgu. W grudniu 1885 r. władze dorpackiego Instytutu Weterynaryjnego (IW) jednogłośnie mianowały go docentem w opuszczonej przez prof. K. Schmidta katedrze chemii fizjologicznej, klimatologii i mineralogii. Podczas pobytu w Dorpacie reaktywował rosyjski oddział tamtejszego stowarzyszenia medycznego. W latach 1887–1888 pisał hasła do publikowanego przez angielskiego lekarza Theodore’a Maxwella (1847–1914) słownika Terminologia Medica Polyglotta: A Concise International Dictionary of Medical Terms. Terminologia Medica Polyglotta. W tym czasie publikował też w warszawskiej „Gazecie Lekarskiej”, m.in. powstał wtedy tekst Żelazo i hemoglobina w wolnym od krwi mięśniu (tamże, 1887, nr 7 i nadbitka). W 1888 r. wraz z pisarzem i historykiem literatury prof. Pawłem A. Wiskowatowem (1842–1905) założył w Dorpacie towarzystwo naukowo-literackie.

W marcu 1886 r. obronił na UW doktorat z medycyny na podstawie dysertacji Исследования над печенью. I. Железо печени [Badania nad wątrobą. I. Żelazo wątroby] (Санкт-Петербург, 1886) lub „Żelazo wątroby” („Polska Gazeta Lekarska” 1931, nr 23, s. 466), w którym zajął się ferrytyną, syntetyzowanym przez wątrobę białkiem odpowiedzialnym za magazynowanie żelaza w organizmie. W tym samym roku w Warszawie ukazał się drukiem jego poradnik Pogawędka o podawaniu pierwszej pomocy obumierającym, czyli ludziom będącym w stanie śmierci pozornej. Rok później w tamtejszej „Gazecie Lekarskiej” (nr 7, s. 1–5 i nadb.) opublikował artykuł Żelazo i hemoglobina w wolnym od krwi mięśniu. W 1887 r. otrzymał stanowisko lekarza IW, powadził wówczas zajęcia zarówno w macierzystym instytucie jak i w uniwersyteckim IF, zajmując się naukowo chemią patologiczną i fizjologią. 

W 1888 r. opuścił definitywnie Dorpat i przeniósł się do nowo utworzonego Cesarskiego Uniwersytetu w gubernialnym Tomsku [Императорский Томский университет] na zachodniej Syberii, którego pierwszym otwartym wydziałem był Wydz. Lekarski. Trafił tam jako jeden z dwóch uczonych polskiego pochodzenia, obok absolwenta uniwersytetu kazańskiego histologa prof. Aleksandra Dogiela (1852–1922). 1 lipca 1888 r. został powołany na profesora zwyczajnego chemii ogólnej i lekarskiej na wniosek znanych mu z Dorpatu wybitnego fizjologa i ówczesnego rektora tej uczelni prof. Alexandra Schmidta (1831–1894), profesorów K. Schmidta i R. Koberta oraz akademika Trappa i prof. AM-Ch Eduarda Eichwalda (1839–1889). Obejmując obowiązki, do których należało prowadzenie wykładów z zakresu chemii nieorganicznej, organicznej i fizjologicznej, przyczynił się jednocześnie do powstania niezbędnych pracowni, które młoda uczelnia dopiero organizowała. Pierwszy wykład pt. Значение химии для культуры и человечества и метод ее преподавания [Znaczenie chemii dla kultury i ludzkości oraz metody jej nauczania] wygłosił 30 września tego roku. W latach 1888–1889 zasiadał we władzach uniwersytetu. Rezonans europejski miała jego nawiązująca do choroby zmarłego na raka krtani króla Prus i cesarza niemieckiego Fyderyka III Hohenzollerna (1831–1888) praca О нецелесообразности серебряных трахеотомических канюль [O niecelowości srebrnych kaniuli (wenflonów) tracheotomicznych], opublikowana w 1888 r. w ósmym tomie czasopisma „Medicinskoie Obozrenije” [Медицинское обозрение]. W 1893 r. nastąpił podział katedry chemii ogólnej i lekarskiej na dwie jednostki. Zaleski objął wówczas katedrę chemii lekarskiej. Z tomskim uniwersytetem związany był do roku 1894. Według wspomnień lekarza i antropologa Juliana Talko-Hryncewicza (1850–1936) zmuszony był podać się do dymisji na skutek przegranej walki z niechętnym Polakom a trzymającym pieczę nad kadrą uniwersytetu kuratorem tamtejszego okręgu szkolnego lekarzem, archeologiem i psiarzem Wasilijem M. Floryńskim (1834–1899).

W czasie pobytu w Tomsku wspólnie z małżonką, która według podróżnika Pawła Sapiehy (1860–1934) „mówi językami i jest znakomitą pianistką, a przy tem wszystkiem bardzo miłą, bo nie afektowaną, młodziuchną i utalentowaną osobą” (tenże, Podróż na Wschód Azyi 1888–1889, Lwów 1899, s. 369), udzielali się w środowisku polskim, przyczyniając się jednocześnie do odrodzenia życia kulturalnego i artystycznego miasta. Jadwiga z Iwanowskich często koncertowała w duecie z pierwszym rektorem tomskiego uniwersytetu fizykiem Nikołajem A. Gezechusem (1845–1918). Aktywnie działała również w miejscowym Katolickim Towarzystwie Dobroczynności. Między innymi w grudniu 1893 r. tuż przed opuszczeniem Tomska zorganizowała z uczennicami Heleną (1875–1965) z domu Biron, córką komendanta garnizonu, żoną geologa inż. Leonarda Jaczewskiego (1858–1916), i inż. Rodziewiczową koncert, z którego dochód wynoszący 600 rub. przeznaczono na działalność towarzystwa.

W tym czasie zainteresowania naukowe Zaleskiego koncentrowały się oprócz chemii coraz bardziej na fizjografii Syberii i balneologii. Spenetrował pod względem hydrologicznym Step Barabiński w gub. tomskiej. Wykazując się umiejętnością organizacji badań w terenie, podjął kilka wypraw naukowych na Syberię. Jako pierwszy przeprowadził analizę chemiczno-geologiczno-klimatyczną wielu tamtejszych jezior, takich jak: Ingoł (okręg aczyński gub. jenisejskiej, 1891–1892), Szyra (1892, na zlecenie Ministerstwa Dóbr Państwowych), Szuszeta, Czany, Kułud, jeziora Tagarskie i Karaczyńskie czy źródeł Biełokurichy. Efektem jego prac w tym zakresie była m.in. publikacja Программа исследований минеральных источников Забайкалья, предлагаемая профессором С. И. Залесским [Program badań źródeł mineralnych Zabajkala przedstawiony przez prof. S. I. Zaleskiego] (Чита, 1895). W późniejszych latach został przewodniczącym (1909–1910), a następnie członkiem honorowym (1911–1914) Polskiego Związku Lekarzy i Przyrodników na Syberii [Польский союз врачей и естественников в Сибири].

W 1895 r. badał przyczyny zmian tektonicznych w kotlinie słonych jezior w Sławiańsku [Славянск] (gub. charkowska) na Kubaniu oraz procesów kwasowęglowych w znanym ze źródła Narzan i położonym u podnóży Elbrusu Kisłowodzku [Кисловодск] na Kaukazie. Warto przypomnieć, że w maju 1894 r. uruchomiono linię kolejową, która połączyła cieszący się do roku 1895 r. imponującym domem zdrojowym Kisłowodsk z Mineralnymi Wodami [Минеральные Воды] w Dolinie Kumy, co wpłynęło na dynamiczny rozwój obu miejscowości. Wyniki badań Zaleskiego opublikowane rok później w Petersburgu pt. Гидролого-химические исследования минерального источника „Нарзан” и некоторых смежных с ним вод в Кисловодске [Hydrologiczno-chemiczne badania źródła mineralnego Narzan i niektórych przylegających doń wód w Kisłowodzku], uratowały oba cenne przyrodniczo, ale też ważne pod względem leczniczym i ekonomicznym źródła od zagłady. Za siedmiomiesięczną pracę przy źródle Narzan otrzymał zasłużoną nagrodę od cesarza. Pracując na Kaukazie oraz nad Morzem Czarnym, przyczynił się również do odkrycia nowych wartościowych balneologiczne obfitych w źródła stanowisk w Kobi, Maceście nieopodal Soczi, Krasnej Polanie i uroczyszczu Engelmanowskim. Prowadził też badania w Essentukach i Borżomi. Wykonane w 1908 r. analizy słynnych wód mineralnych w tym ostatnim miejscu przyczyniły się do zapobieżenia zmianom ich składu chemicznego. W trakcie swych wypraw jako pierwszy w Rosji zastosował do badań wód balneologicznych metody radiometryczne.

W roku 1894 Zaleski osiadł w Petersburgu, w 1898 r. został rzeczywistym radcą stanu. W latach 1897–1901 był profesorem zwyczajnym chemii ogólnej, analitycznej i fizjologicznej na działających od 1872 r. przy AM-Ch medycznych Wyższych Kursach Żeńskich [Высшие женские медицинские курсы]. Według części opracowań (np. L. Bazylow i A. Kijas) na początku XX w. miał też być zatrudniony jako chemik na Uniwersytecie Petersburskim, jednak słownik biograficzny wykładowców tej uczelni nie potwierdza tego faktu. W dniach 12–16 grudnia 1898 r. uczestniczył, często zabierając głos, w zorganizowanym nad Newą pierwszym rosyjskim zjeździe balneologów, w którym udział wzięło ok. 400 osób. W 1901 r. notowany jest jako redaktor popularnego pisma medycznego dla rodzin „Narodnoje zdrawie” [Народное здравие], rok później występuje w charakterze redaktora gazety „Samowykształcenie” [Самообразование]. Od tego roku, co najmniej do 1917 r. redagował również gazetę farmakologiczną „Recepta” [Рецепт]. Był także głównym redaktorem ukazującego się w latach 1916–1917 rocznika, poświęconego wodolecznictwu i klimatycznym stacjom nadmorskim „Jeżegodnik wodoleczebnic, klimaticzieskich primorskich stancij” [Ежегодник водолечебниц, климатических приморских станций].

W 1903 r. Zaleski został oddelegowany do Syberii Wschodniej i Mandżurii w celu zbadania tamtejszych wód mineralnych. Jego konkluzje w tej materii okazały się mieć istotne znaczenie dla rosyjskiej gospodarki na tych terenach. Po powrocie z tej ekspedycji, jeszcze w tym samym roku objął na wniosek tamtejszej Rady Miejskiej stanowisko dyrektora słynącego ze wspomnianych już słonych jezior uzdrowiska w Sławiańsku na Kubaniu – tzw. Sławiańskich Wód Mineralnych [Славянскиe минеральныe воды]. Pozostawał na tym stanowisku do roku 1906.

Będąc przedstawicielem licznych rosyjskich instytucji naukowych i agend rządowych, zasiadał m.in. w Komitecie Naukowym Ministerstwa Finansów – Zaleski niejednokrotnie reprezentował je na zagranicznych kongresach i wystawach. Jeszcze w trakcie pobytu w Tomsku został członkiem Komitetu Naukowego Ministerstwa Rolnictwa. W roku 1900 jako delegat Ministerstwa Oświecenia Publicznego, którego misją było zapoznanie się z warunkami sanitarnymi i higienicznymi francuskich szkół handlowych, przebywał przez pięć miesięcy na wystawie światowej w Paryżu. W trakcie europejskich wojaży udało się Zaleskiemu wzbudzić na Zachodzie zainteresowanie bogactwem balneologicznym Rosji. Między innymi jako kierownik pawilonu rosyjskiego na Międzynarodowej Wystawie Balneologicznej w belgijskim Spa, prezentującego m.in. rezultaty jego syberyjskich ekspedycji, przyczynił się w 1907 r. do otrzymania przez rosyjskie kurorty grand prix tej wystawy. W 1910 r. był w składzie rosyjskiej delegacji na I Międzynarodowy Kongres Fizjoterapii, który odbył się w Liège. Z kolei w czerwcu 1912 r. z ramienia Komitetu Naukowego w Ministerstwie Handlu został oddelegowany do Rzymu na międzynarodowy kongres dotyczący wychowania fizycznego.

Był m.in. członkiem rzeczywistym wielu towarzystw naukowych w Rosji i w Polsce oraz członkiem korespondentem towarzystw zagranicznych. Petersburska Cesarska Akademia Nauk za prace z dziedziny klimatologii i geografii fizycznej nadała mu tytuł korespondenta Głównego Obserwatorium Fizycznego. Spuścizna naukowa Zaleskiego obejmuje ponad 100 prac, w tym wiele z zakresu balneologii i hydrologii, w jęz. rosyjskim, polskim, francuskim i niemieckim. Jego spora, licząca ponad 10 tys. tomów petersburska biblioteka została przekazana w darze do Lublina na poczet projektowanego przy tworzącym się uniwersytecie katolickim (przyszły katolicki Uniwersytet Lubelski) wydziału medycznego.
Na Newę powrócił w 1907 r. W tym czasie udzielał się społecznie w polskim środowisku. Należał do Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny (RzTD). W latach 1901–1904 figurował w gronie członków honorowych z roczną wpłatą minimum 100 rub., w 1916 r. zasiadał w komisji rewizyjnej parafii św. Katarzyny. Wspierał finansowo funkcjonujące od 1907 r. oparte na modelu kształcenia klasycznego katolickie Gimnazjum męskie przy kościele św. Katarzyny. Znalazł się również w gronie organizatorów działającej od 1907 r. Polskiej Macierzy Szkolnej – wspierającej organizacyjnie i finansowo polską oświatę w stolicy Imperium Rosyjskiego. 

Zaleski był także jednym ze współorganizatorów Koła Lekarzy Polskich – utworzonego przy RzTD w 1903 r. nieformalnego stowarzyszenia naukowego lekarzy Polaków, świadczącego charytatywną pomoc medyczną (robił to m.in. w 1908 r.). W 1904 r. pełnił funkcję jego wiceprezesa. W 1907 r. koło to zostało przekształcone w Związek Polski Lekarzy i Przyrodników (ZPLiP), który wkrótce stał się jedną z prężniejszych polskich organizacji nad Newą, licząc ponad 500 członków skupionych w pięciu sekcjach: lekarskiej, przyrodniczej, technicznej, farmaceutycznej i odontologicznej (stomatologicznej). W latach 1907–1912, 1914 i 1916–1918 Zaleski pełnił obowiązki przewodniczącego ZPLiP. Według wspomnień współpracowników był „duszą” tego stowarzyszenia, co znalazło odzwierciedlenie w nadaniu mu członkostwa honorowego. Po wybuchu I wojny światowej włączył się aktywnie w tworzenie działającego pod egidą ZPLiP przy prosp. Kronwerkskim [Кронверкский пр.] 31 Szpitala Polskiego dla rannych żołnierzy Polaków. 8 sierpnia 1914 r. wszedł w skład Komitetu Organizacyjnego tej placówki, a 11 sierpnia stanął na czele pięcioosobowego komitetu wykonawczego, powołanego do realizacji codziennych zadań związanych z powstawaniem szpitala. Następnie jako przewodniczący ZPLiP sprawował nadzór nad jego funkcjonowaniem. 29 sierpnia/11 września 1914 r. wziął udział w zebraniu organizacyjnym Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny. Trafił wówczas do pierwszego składu Komitetu Głównego tej największej pomocowej organizacji sprawującej opiekę nad poszkodowanymi przez wojnę polskimi uchodźcami na terytorium Rosji. Wraz z żoną działał w aktywnym w latach 1907–1912 Polskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. Prawdopodobnie od 1916 r. był także członkiem Piotrogrodzkiego Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości.

24 maja/6 czerwca 1915 r. w lokalu „Ogniska Polskiego” przy ul. Troickiej [Троицкая ул.] (obecnie ul. Rubinsztejna [Рубинштейна ул.] 13 przewodniczył z kolei zebraniu organizacyjnemu Towarzystwa Popierania Polskiego Teatru Ludowego, nowej struktury (niezależnej od dotychczas istniejących organizacji), która sprawować miała pieczę prawno-administracyjną i finansową nad działającym w Piotrogrodzie od kwietnia tego roku Polskim Teatrem Ludowym. Wówczas zaprezentowano również wizję tego nowego zrzeszenia jako zarządzanej demokratycznie instytucji jednoczącej inteligencję z masami pracującymi. W wolnych chwilach Zaleski parał się literaturą i publicystyką, pisząc nie tylko do specjalistycznych periodyków. Przykładowo w 1912 r. w gazecie „Kommerczieskoie obrazowanie” [Kоммерчeское oбразование] opublikował artykuł Язык эсперанто, как всемирное средство международных сношений [Język esperanto jako światowe narzędzie stosunków międzynarodowych] (nr 8), w 1916 r. zaś w „Kurjerze Narodowym” (nr 66, s. 2) zamieścił obszerne wspomnienie poświęcone pamięci fizyka i historyka reformacji Henryka Merczynga (1860–1916). Był członkiem komitetu redakcyjnego popularnego „Dziennika Petersburskiego”.

Nad Newą mieszkał najpierw przy: ul. Michajłowskoj [Михайловская ул.] 1–7 [Hotel Europejski] (1898), a następnie wraz z żoną, dziećmi oraz czasowo z matką Wandą z Eggerów i bratem Zygmuntem (1917) w kamienicy czynszowej Oboleńskich przy ul. Siergijewskoj [Сергиевская ул.] (obecnie ul. Czajkowskiego [Чайковского ул.]) 20 (1899–1917). W latach 1902–1908 wymieniony jest jako balneolog w gronie praktykujących lekarzy pod adresem zamieszkania.

W 1919 r. proponowano mu objęcie katedry chemii lekarskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, którą jednak odrzucił. Rosję opuścił dopiero w 1920 r., będąc już mocno schorowanym. W trakcie bitwy warszawskiej 13–17 sierpnia 1920 r., korzystając z piotrogrodzkich doświadczeń, zorganizował szpital dla rannych w Nieszawie. 3 kwietnia 1921 r. przewodniczył w Warszawie pierwszemu Walnemu Zgromadzeniu ZPLiP, agitując za utrzymaniem bytu tej zasłużonej organizacji naukowo-społecznej. Wkrótce potem ciężko zachorował. Zmarł 12 lipca 1923 r. w Warszawie. Pochowany został 14 lipca w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kw. Pod Murem IV, rz. 1, m. 215, 216). Na trumną przemawiali w imieniu ZPLiP lekarz dermatolog, prof. Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie dr Zdzisław Sowiński (1872–1934) oraz były asystent Zaleskiego i uczestnik wielu jego wypraw, były docent Uniwersytetu Technicznego w Tomsku Ferdynand Ossendowski (1876–1945). We wspomnieniu pośmiertnym Sowiński określił go mianem „wybitnego, nadzwyczaj pomysłowego i ścisłego analityka znakomitej szkoły Frezeniusa i Karola Szmita” („Polska Gazeta Lekarska” 1931, nr 23, s. 466).

Od 1888 r. był żonaty z dużo młodszą pianistką Jadwigą Iwanowską (ur. 21 lutego 1869 – 6 sierpnia 1944 Warszawa), córką Feliksa (1867–1944) i Amelii z Witanowskich, po rozwodzie (1911) żoną malarza batalisty Wiktora Mazurowskiego (1859–1944). Miał z nią córki Janinę i Justynę Marię, która w 1913 r. w „Dzienniku Petersburskim” (m.in. nr 1021) publikowała fragmenty pamiętnika dotyczące wizyty w Krakowie, oraz syna Mariana, inżyniera. Podawana w większości polskich opracowań roczna data jej urodzin 1879 wymaga przesunięcia o 10 lat wstecz. Po ukończeniu gimnazjum żeńskiego w Kałuszu jako uzdolniona pianistka i deklamatorka Jadwiga była uczennicą Aleksandra Michałowskiego (1851–1938) w Warszawskim Instytucie Muzycznym. Zaraz po ślubie podążyła wraz z mężem na Syberię, a następnie do Tomska, gdzie mimo młodego wieku przewodniczyła miejscowemu oddziałowi Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego [Русскоe музыкальноe обществo], wchodząc w skład jego zarządu. W 1892 r. odbywała studia pianistyczne u wybitnych kompozytorów i pianistów – w Wiedniu u mieszkającego nad Newą do roku 1878 Teodora Leszetyckiego (1830–1915) oraz w Dreźnie u założyciela petersburskiego Konserwatorium Antona Rubinsteina (1829–1894). W 2. połowie lat 90. XIX w. była bardzo aktywna koncertowo w polskim środowisku w Petersburgu, propagując w nim twórczość narodowych kompozytorów. Była już wówczas uznaną interpretatorką muzyki Fryderyka Chopina (1810–1849), cenili ją jako pianistkę kompozytor oraz pianista Aleksandr N. Skirabin (1871/1872–1915) i śpiewak operowy Fiodor I. Szalapin (1873–1938), z którym wspólnie koncertowała. Urodzony w Wilnie muzyk i profesor fortyfikacji w Nikołajewskiej Akademii Inżynieryjnej César A. Cui (1835–1918) skomponować miał dla niej polkę Jadwiga. Po rewolucji październikowej 1917 r. wyjechała do Władywostoku. Już jako wybitna szopenistka dużo koncertowała w Rosji i za granicą, grała w 208 miastach Chin, Indii oraz w Azji Południowo-Wschodniej. Z oboma mężami udzielała się społecznie, wielokrotnie wspierając organizacyjnie i artystycznie tomskie oraz petersburskie polonijne organizacje i inicjatywy. Miała kilkoro rodzeństwa, w tym siostrę Zofię (1887–1943), skrzypaczkę, żonę 1. v. lekarza Adama Płoszko, 2. v. podróżnika i literata F. Ossendowskiego, w latach 90. XIX w. asystenta Zaleskiego.

Przebywając w Rosji, Zaleski zawsze podkreślał swoją polskość i przychylnie odnosił się do rodaków. Jednak zdaniem J. Talko-Hryncewicza „był on w życiu nieszczęśliwy; mając żywy temperament, popełniał wiele błędów i nietaktów, za które musiał ciężko nieraz pokutować” (tenże, Z przeżytych dni (1850–1908), Warszawa 1930, s. 228).

Był odznaczony orderami: św. Stanisława III kl. (1891) i św. Włodzimierza III kl. (1909), medalem „300-lecia dynastii Romanowów” (1913).


Bibliografia:


Linki zewnętrzne:

St. Zaleski, Результаты проверки Боннэтовских опытов на суставах тазо-беднынном и коленном [Sprawdzenie doświadczeń Bonneta na stawach biodrowym i kolanowym], „Варшавские университетские известия”, Warszawa 1882 

St. Zaleski, Исследования над печенью. I. Железо печени [Badania nad wątrobą. I. Żelazo wątroby] Санкт-Петербург 1886 (dysertacja na stopień doktora medycyny) 

St. Zaleski, Pogawędka o podawaniu pierwszej pomocy obumierającym, czyli ludziom będącym w stanie śmierci pozornej, Warszawa 1886 

St. Zaleski, Żelazo i hemoglobina w wolnym od krwi mięśniu, Warszawa 1887