Wołkowicki Jerzy / Волковицкий Юрий Фаддеевич (1883–1983), kapitan 2. rangi rosyjskiej Marynarki Wojennej (MW), generał brygady Wojska Polskiego (WP).

Urodził się 9/21 stycznia 1883 r. w Proszewie, pow. węgrowski na Mazowszu (gub. siedlecka), w rodzinie Tadeusza i Marii z Muchlińskich. Był wyznania rzymskokatolickiego. Po ukończeniu gimnazjum klasycznego w Grodnie wyjechał do Petersburga i po zdaniu egzaminu konkursowego został przyjęty w poczet słuchaczy Morskiego Korpusu Kadetów. Tę elitarną uczelnię wojennomorską posiadającą status szkoły wyższej ukończył w 1904 r. i 28 stycznia/10 lutego tego roku został awansowany na stopień miczmana (porucznika marynarki).

Od 1901 r. Wołkowicki służył w Rosyjskiej Cesarskiej MW. Brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–1905) – uczestniczył w marszu II Eskadry Oceanu Spokojnego dowodzonej przez wiceadm. Zinowija P. Rożestwienskiego (1848–1909) z Bałtyku na akweny dalekowschodnie i walczył w bitwie pod Cuszimą 14–15/27–28 maja 1905 r. na pancerniku „Impierator Nikołaj I” [Император Николай]. Głosował przeciwko poddaniu pancernika planowanemu przez kontradm. Nikołaja I. Niebogatowa (1849–1934) dowodzącego niedobitkami floty rosyjskiej otoczonej przez przeważające siły japońskie, opowiadając się raczej za jego zatopieniem. O fakcie tym wzmiankował Aleksiej S. Nowikow-Priboj (1877–1944), uczestnik bitwy pod Cuszimą, a następnie popularny pisarz-marynista, w swojej powieści „Cusima” [Цусима] (wyd. 1 1932, ostatnie Moskwa 1994), co przyniosło Wołkowickiemu rozgłos. Po bitwie przebywał w niewoli japońskiej do 1906 r.

W grudniu 1907 r. został awansowany na stopień lejtnanta (kapitana marynarki). W 1911 r. ukończył roczny kurs nauk wojennomorskich w Mikołajewskiej Akademii Morskiej (MAM), a w 1912 r. uzupełniający kurs na nowo utworzonym Wydziale Nauk Wojennomorskich Akademii, na którym szkolono przyszłych oficerów Sztabu Generalnego MW oraz sztabów flot. Do MAM stanowiącej najwyższy szczebel studiów w rosyjskim wojskowym szkolnictwie morskim przyjmowano w okresie pocuszimskim na podstawie egzaminu konkursowego wyłącznie oficerów flagowych z minimum czteroletnim stażem służby na okrętach. Dyplom ukończenia tej elitarnej szkoły wyższej stanowił dla oficerów przepustkę do kariery w Rosyjskiej Cesarskiej MW. W 1913 r. Wołkowicki ukończył kurs artyleryjski zorganizowany przez Sztab Generalny MW.

Podczas I wojny światowej służył we Flocie Czarnomorskiej. W 1914 r. dowodził oddziałem marynarzy Floty Czarnomorskiej włączonym w skład tzw. Ekspedycji Specjalnego Przeznaczenia operującej na wodach Dunaju z zadaniem blokady rzeki i dostarczania posiłków wojskowych do sprzymierzonej z Rosją Serbii. 10/23 kwietnia 1916 r. awansował na kapitana 2. rangi (komandora porucznika) i rozpoczął służbę w Sztabie Generalnym MW.

Po przewrocie bolszewickim 1917 r., przez Syberię i Daleki Wschód, przedostał się do Francji. 1 listopada 1918 r. zaciągnął się do Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Józefa Hallera (1873–1960), w której służył w stopniu majora na stanowisku dowódcy batalionu 3. Pułku Strzelców Polskich 1. Dywizji Strzelców. W kwietniu 1919 r. wraz z „błękitną armią” powrócił do Polski i wziął udział w walkach z Ukraińcami o Galicję Wschodnią.

Dnia 2 października 1919 r. został przyjęty do WP w stopniu podpułkownika marynarki z przydziałem na stanowisko szefa Sekcji Organizacyjnej Departamentu dla Spraw Morskich (DSM) Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk.). Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. W okresie od 2 lipca do 2 sierpnia 1920 r. dowodził Flotyllą Pińską, śródlądową jednostką taktyczną polskiej MW. Po rozformowaniu Flotylli był kolejno dowódcą 1. batalionu Wileńskiego Pułku Strzelców (2 sierpnia – 9 października 1920), dowódcą Wileńskiego Pułku Strzelców (9 października 1920 r. – 1 marca 1921). Z dniem 3 września 1921 r. został przeniesiony w stopniu podpułkownika z etatu oficerów MW na etat oficerów piechoty. W latach 1921–1922 odbył roczny kurs w Wojennej Szkole Sztabu Generalnego (od 1922 r. Wyższa Szkoła Wojenna) w Warszawie, uzyskując dyplom oficera Sztabu Generalnego. Awansowany na pułkownika ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 r. zajmował kolejno stanowiska: szefa sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu (DOK) X Przemyśl (październik 1922–23), szefa sztabu DOK VI Lwów (30 sierpnia – 24 września 1924 r.), I oficera sztabu Inspektoratu Armii nr V we Lwowie (1924–25), II zastępcy szefa Administracji Armii (1925), szefa Departamentu VII Intendentury MSWojsk. W maju 1926 r. został wyznaczony dowódcą piechoty dywizyjnej 11. Karpackiej Dywizji Piechoty w Stanisławowie (ukr. Івано-Франківськ), a 7 marca 1927 r. – dowódcą 27. Dywizji Piechoty w Kowlu. Dnia 16 marca 1937 r. awansowany na generała brygady ze starszeństwem od 1 stycznia tego roku. W 1932 r. po nieudanych manewrach na Wołyniu odwołany ze stanowiska dowódcy dywizji, wyznaczony został na stanowisko generała do prac specjalnych w MSWojsk. (na prawach dowódcy okręgu korpusu). W 1938 r. przeniesiony w stan spoczynku.

W sierpniu 1939 r. otrzymał powołanie do służby czynnej i wziął udział w kampanii wojennej w Polsce, która rozpoczęła II wojnę światową. Wyznaczono go dowódcą etapów odwodowej Armii „Prusy”, a po jej rozbiciu – komendantem garnizonu w Chełmie Lubelskim. Tam z niedobitków rozbitych jednostek sformował dwubrygadową dywizję piechoty, która pod jego dowództwem walczyła do 23 września pod Tomaszowem Lubelskim. Pod naporem Niemców wycofał się za Bug, gdzie 28 września 1939 r. został wzięty do niewoli przez uderzającą ze wschodu Armię Czerwoną. Początkowo był osadzony w obozie przejściowym w Putywlu (ukr. Путивль), a od listopada 1939 r. w obozie w Kozielsku. Jako jeden z nielicznych osadzonych tu oficerów WP uniknął egzekucji w Katyniu. Najprawdopodobniej uratowała go sława, jaką cieszył się w Związku Sowieckim jako jeden z bohaterów wspomnianej wcześniej powieści „Cusima” A. Nowikowa-Priboja. W 1940 r. został przeniesiony do obozu w Griazowcu. Po zawarciu układu Sikorski–Majski (30 lipca 1941), który przywrócił stosunki dyplomatyczne między obu państwami zerwane 17 września 1939 r. po agresji ZSRS na Polskę i po ogłoszeniu amnestii dla obywateli polskich więzionych w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS), został zwolniony z obozu. W okresie od sierpnia 1941 r. do maja 1942 r. był zastępcą dowódcy 6. Dywizji Piechoty, wchodzącej w skład Armii Polskiej w ZSRS. Po ewakuacji Armii do Iranu przeniesiony w stan nieczynny do końca wojny pozostawał bez przydziału.

Po zakończeniu II wojny światowej zamieszkał wraz z żoną Anną Średzińską w Penrhos (hrabstwo Herefordshire, ponad 200 km na zachód od Londynu), polskim osiedlu zbudowanym w 1949 r. dla starszych i schorowanych weteranów, a następnie w Domu Kombatanta „Antokol” w Chislehurst (hrabstwo Kent), gdzie zmarł 7 stycznia 1983 r. Został pochowany na cmentarzu Elmerʼs End.

Uhonorowany był odznaczeniami – rosyjskimi medalami morskimi oraz Orderami: św. Jerzego (1906), św. Stanisława III kl. (1912), św. Stanisława II kl. z mieczami (1916), bronią św. Jerzego (1916), tunezyjską Gwiazdą Komandorską Nischana Iphtickara (1914), serbską Gwiazdą Karagiorgiewiczów z mieczami IV kl. (1915), polskimi: Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Medalem Niepodległości i Złotym Krzyżem Zasługi.



Bibliografia:
Kadry morskie Rzeczypospolitej, red. J. K. Sawicki, t. 2, Polska Marynarka Wojenna, cz. 1, Korpus oficerów 1918–1947, Gdynia 1996; toż, t. 5, Polska Marynarka Wojenna. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów i marynarzy (1918–1947), Gdynia 2011; H. P. Kosk, Generalicja polska. Popularny Słownik Biograficzny, t. 2, M–Ż. Suplement, Pruszków 2001; W. Pater, Admirałowie 1918–2005. Słownik biograficzny, Gdynia 2006; А. С. Новиков-Прибой, Цусима, t. 2, Moсква 1994, s. 107–108; P. Stawecki, Generałowie polscy. Zarys portretu zbiorowego 1776–1945, Warszawa 2010; A. Zbierski, M. Cieślak, L. Trawicki, Udział Polaków w wojnie rosyjsko-japońskiej na morzu w latach 1904–1905, Gdańsk 2000, s. 135–136 (biogram); Список личного состава судов флота, строевых и административных учреждений Морского Ведомства, Петроград 1916; Archiwum Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni: sygn. 611 (Biliński J., Wywiad z gen. bryg. Jerzym Wołowickim, mps, styczeń 1968).