A A A

Wielhorski Michał

Виельгорский Михаил Юрьевич


Autor: Tatiana Andriejewa
Mikołaj Banaszkiewicz
Wielhorski Michał / Виельгорский Михаил Юрьевич (1788–1856), h. Kierdeja, hrabia, rosyjski działacz państwowy, muzyk, kompozytor, mecenas sztuki...
19.02.2018
stan artykułu kompletny
Wielhorski Michał / Виельгорский Михаил Юрьевич (1788–1856), h. Kierdeja, hrabia, rosyjski działacz państwowy, muzyk, kompozytor, mecenas sztuki.

Urodził się 31 października/11 listopada 1788 r. (data na nagrobku) w Petersburgu jako syn Jerzego Wincentego (ok. 1753–1809), dyplomaty, mianowanego w 1792 r. posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym konfederacji targowickiej w Petersburgu w miejsce Antoniego Augustyna Debolego (1747–1810), i muzyka oraz jego pierwszej żony hrabianki Sofii Dmitriewny z domu Matiuszkiny (1755–1796), przed zamążpójściem damy dworu carycy Katarzyny II (1729–1796). Wywodził się z osiadłego na Wołyniu spolonizowanego rodu bojarskiego, którego wybitnym przedstawicielem był dziadek hrabiego Michał Wielhorski (1728–1794), kuchmistrz wielki litewski. W 1794 r. wraz z ojcem i braćmi – Edwardem (ur. ok. 1790) i Mateuszem (1794–1866), w przyszłości uznanym wiolonczelistą i mecenasem sztuki – przyjęli prawosławie, przy czym ich matką chrzestną była Katarzyna II. Otrzymał wykształcenie domowe. Rodzina Wielhorskich długo mieszkała w Wilnie, Wiedniu, Paryżu i do Petersburga wróciła dopiero w 1812 r.

Karierę administracyjną rozpoczął od wstąpienia 4/16 stycznia 1804 r. na służbę w Kolegium Spraw Zagranicznych, a już dwa dni później otrzymał stanowisko kamerjunkra dworu cesarskiego, zachowując dotychczasową posadę. 5/17 kwietnia 1812 r. przydzielono go do Ministerstwa Oświaty, a 12/24 stycznia 1813 r. – do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych „dla wykorzystania według uznania ministra”, gdzie od 8/20 lutego rozpoczął pracę w Kancelarii resortu. 21 stycznia/2 lutego 1827 r. został mianowany członkiem Komitetu Głównej Dyrekcji Teatralnej. Od 28 kwietnia/10 maja tego samego roku zastępował kuratora Charkowskiego Okręgu Naukowego „podczas nieobecności kuratora”. 2/14 października otrzymał rangę rzeczywistego tajnego radcy, a od 8/20 stycznia 1822 r. piastował stanowisko masztalerza dworu cesarskiego.

Od 10/22 czerwca 1832 r. Wielhorski był honorowym opiekunem i członkiem Petersburskiej Rady Opiekuńczej, od 7/19 września 1832 r. kierował Domem Wychowawczym, od 3/15 października Szpitalem Maryjskim. 6/18 kwietnia 1835 r. został mianowany koniuszym, 2/14 kwietnia 1838 r. zaś ochmistrzem dworu cesarskiego. Odsunięty od kierowania Szpitalem Maryjskim (14/26 października 1839) i Domem Wychowawczym w Gatczynie (30 października/11 listopada tegoż roku), z dniem 8/20 października 1840 r. objął jednak kierownictwo Petersburskiej Szkoły Głuchoniemych. Od 1/13 stycznia 1845 r. był członkiem Głównej Rady Żeńskich Zakładów Naukowych. Od 1/13 lipca 1845 r. pełnił honorową funkcję cześnika (oberszenka) wielkiego dworu cesarskiego.

Pasją Wielhorskiego była muzyka. Nieprzeciętne zdolności artystyczne ujawniły się u niego już w dzieciństwie. Otrzymał wszechstronne wykształcenie w tym kierunku – teorii muzyki i harmonii uczył się u hiszpańskiego kompozytora Vicente Martína y Solera (1754–1806), kompozycji u Johanna-Friedricha Taubera (1750–1803), grał na skrzypcach i altówce, próbował komponować. Naukę kompozycji kontynuował w Paryżu u włoskiego kompozytora Luigiego Cherubiniego (1760–1842). Według określenia Roberta Schumanna (1810–1856) był wspaniałym wykonawcą i kompozytorem amatorem, „genialnym dyletantem”.

W Wiedniu poznał Ludwiga van Beethovena (1770–1827). W 1808 r. był jednym z pierwszych słuchaczy jego szóstej symfonii („pastoralnej”), przez całe życie pozostawał gorącym wielbicielem kompozytora. Wielhorski skomponował operę Cyganie (1838, nieukończona), nawiązującą do wydarzeń wojny ojczyźnianej 1812 r. (libretto Wasilija A. Żukowskiego [1783–1852] i Władimira A. Sołłoguba [1813–1882]). Do tej opery Aleksandr S. Puszkin (1799–1837) napisał w 1833 r. wiersz Колокольчики звенят… [Pobrzękują dzwoneczki], który w połączeniu z muzyką Wielhorskiego stał się powszechnie znany jako „cygański romans”. Jako jeden z pierwszych w Rosji tworzył wielkie formy sonatowo-symfoniczne. Skomponował trzy symfonie (pierwsza z nich została wykonana w Moskwie w 1825 r.), kwartet smyczkowy, kwintet smyczkowy, dwie uwertury. Stworzył także wariacje na wiolonczelę z orkiestrą, utwory na fortepian, romanse, zespoły wokalne, utwory chóralne. Jego romanse (Bywało, tekst Iwan P. Miatlew [1796–1844]; Smutno mi, tekst Michaił J. Lermontow [1814–1841]; Stary mąż, słowa A. Puszkin) cieszyły się wielką popularnością. Romans Kochałam (Ferenc Liszt [1811–1886] przetransponował go na fortepian; we współczesnej dyskografii jest obecna Lisztowska transpozycja innego utworu Wielhorskiego – Autrefois, m.in. Naxos 8.572432) chętnie wykonywał twórca narodowej opery rosyjskiej Michał I. Glinka (1804–1857), którego muzykę Wielhorski wysoko cenił.

Prowadzony od 1826 r. petersburski salon braci Wielhorskich (obaj mieszkali pod tym samym adresem i wspólnie przyjmowali gości) uchodził za centrum muzyczne północnej stolicy; Wielhorski dał się poznać jako animator życia muzycznego już w latach spowodowanego powtórnym ożenkiem „zesłania” w Fatiejewce od 1816 do 1823 r., a później w Moskwie. Jak twierdził znany pisarz Dmitrij W. Grigorowicz (1822–1899/1900), otrzymywał z kasy Ministerstwa Dworu pieniądze na opiekę i utrzymanie zagranicznych artystów odwiedzających stolicę Rosji. W jego domu występowali z koncertami m.in.: wirtuozi fortepianu F. Liszt i Clara Wieck Schumann (1819–1896), żona R. Schumanna, Pauline Viardot (1821–1910), hiszpańska śpiewaczka operowa i kompozytorka, skrzypek i kompozytor Henryk Wieniawski (1835–1880).

Bywalcy spotkań podkreślali, że gośćmi bywali ludzie rozmaitego autoramentu, specjalności i umiejętności artystycznych. „Jego salon przedstawiał sobą w Petersburgu wyjątkową pstrokaciznę” – pisał w związku z tym historyk i memuarysta hr. Michaił D. Buturlin (1807–1876). Oprócz reprezentantów świata muzyki regularnymi gośćmi byli także malarze (m.in. Karł P. Briułłow [1799–1852]) i ludzie pióra. Ze względu na stałą obecność cudzoziemców rozmowy prowadzono niemal wyłącznie po francusku, co nadawało spotkaniom charakter kosmopolityczny. W drugiej połowie lat 40. XIX w. rolę samozwańczych wodzirejów odgrywali w salonie hr. Maksymilian Fredro (1820–1870), urzędnik stołecznego Sekretariatu Stanu Królestwa Polskiego, utalentowany artysta amator, krewny komediopisarza Aleksandra Fredry (1793–1876), oraz zięć gospodarza, hr. Władimir A. Sołłogub, znany i zasłużony w promocji kultury rosyjskiej pisarz.

Dom Wielhorskiego miał ustaloną reputację wśród elit kulturalnych, zarówno rosyjskich, jak i jak zagranicznych. Słynny krytyk muzyczny Aleksander N. Sierow (1820–1871) nazwał go „najlepszym schronieniem dla wszystkich znakomitości muzycznych naszego czasu”, francuski kompozytor zaś Hector Berlioz (1803–1869) „małym ministerstwem sztuk pięknych”, prosperującym „dzięki powadze, jaką daje hrabiom Wielhorskim ich tak słusznie sławny smak, dzięki wpływowi, jaki wywierają przez swój wielki majątek i szerokie stosunki, wreszcie dzięki oficjalnej pozycji, jaką mają przy cesarzu i cesarzowej” (H. Berlioz, Z pamiętników, Kraków 1966, s. 279). W 1840 r. w domu Wielhorskich zawiązało się Symfoniczne Towarzystwo Muzyczne [Симфоническое музыкальное общество], które funkcjonowało do 1851 r. i stało się inspiracją do utworzenia w 1859 r. Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego [Русское музыкальное общество]. Obecnie dzięki staraniom Igora A. Grebniowa i Tamary A. Wasiliewoj salon muzyczny braci Wielhorskich przy pl. Iskusstw [Искусств пл.] 4 „wznowił” działalność.

Wielhorski udzielał się także jako mason. W kręgach wolnomularskich był znany jako Rycerz Białego Łabędzia i sprawował funkcję wielkiego subprefekta Kapituły Feniksa. Wszechstronnie wykształcony i świetnie ustosunkowany znał osobiście Johanna Wolfganga Goethego (1749–1832), Alexandra Humboldta (1769–1859), historiografa Nikołaja M. Karamzina (1766–1826), a także czołowych przedstawicieli złotego wieku literatury rosyjskiej: W. Żukowskiego, Piotra A. Wiaziemskiego (1792–1878), Nikołaja W. Gogola (1809–1852), księcia Władimira F. Odojewskiego (1804–1869) i Fiodora I. Tiutczewa (1803–1873). Był obecny w mieszkaniu umierającego A. Puszkina aż do jego zgonu. Na prośbę żony zmarłego został wyznaczony jako jeden z opiekunów dzieci i kuratorów majątku poety. W 1838 r. wspólnie z W. Żukowskim zorganizował loterię, by uzyskane dzięki niej pieniądze przeznaczyć na wykup z poddaństwa Tarasa G. Szewczenki (1814–1861), uznawanego dziś za ukraińskiego wieszcza. Wcześniej, w 1833 r., przyczynił się również do uwolnienia z poddaństwa utalentowanego skrzypka Iwana I. Siemionowa (1798–1874). Bywalec jego salonu Fiodor M. Dostojewski (1821–1881) w nieukończonej powieści Неточка Незванова [Nietoczka Niezwanowa] (1849) zawarł elementy związane z domem Wielhorskiego. Gospodarz wieczorów muzycznych był również wzorcem dla jednego z bohaterów „Lichwiarza” [Ростовщик], niezrealizowanego projektu powieściowego rosyjskiego pisarza. Wśród zaszczytów, jakie go spotkały, należy wymienić przyznanie w 1850 r. honorowego członkostwa Cesarskiej Biblioteki Publicznej (obecnie Rosyjska Biblioteka Narodowa [Российская национальная библиотека]).

Pod koniec lat 20. i na początku lat 30. XIX w. bracia Wielhorscy (Michał z rodziną) mieszkali na nab. Mojki [Мойки р. наб.] 84, następnie na placu Michajłowskim [Михайловская пл.] (obecnie pl. Iskusstw) w kamienicach nr 3 (1833–1837) i nr 5 (1837–1844), dopóki w 1844 r. nie nabyli przy tymże placu własnej kamienicy (obecnie nr 4; w 1993 r. przekazana gimnazjum przy Muzeum Rosyjskim).

Wielhorski był dwukrotnie żonaty z córkami kurlandzkiego księcia Carla Ernsta von Birona (1728–1801): od 1812 r. z księżniczką Katarzyną (1793–1813), która zmarła zaraz po urodzeniu córki Marii (ur. 1813); od 1816 r. z księżniczką Luizą (1791–1853). To małżeństwo uważano wówczas za niekanoniczne, dlatego małżonkowie na kilka lat wyjechali ze stolicy do rodzinnego majątku Luizino (gub. kurska). Z drugiego małżeństwa miał dzieci: Józefa (1817–1839), przyjaciela N. Gogola, adiutanta i kamerpazia przyszłego cara Aleksandra II (1818–1881), za zgodą Mikołaja I (1796–-1855) tytułującego się hrabią Wielhorskim-Matiuszkinem; Michała (1822–1855); Apolinarię (1818–1884), od 1843 r. żonę Aleksieja W. Wieniewitionowa (1806–1883), brata poety i historyka Dmitrija Władimirowicza (1805–1827); Zofię (1820-1878), żonę W. Sołłoguba i Annę (1822–1861).

Zmarł 28 sierpnia/9 września 1856 r. w Moskwie. Został pochowany na cmentarzu św. Łazarza [Лазаревское кладбище] przy Ławrze Aleksandra Newskiego w Petersburgu. Spoczęli tu także jego matka Sofia Dmitriewna oraz syn Józef. Płyta nagrobna Michała znajduje się obecnie na terenie Ławry w Łazariewskiej kaplicy grobowej [Лазаревская усыпальница]. W 1886 r. rodzina Wielhorskiego przekazała w darze Muzeum im. Rumiancewa znaczną kolekcję jego książek (obecnie znajdują się w zbiorach Rosyjskiej Biblioteki Państwowej [Российская государственная библиотека] w Moskwie).

Był odznaczony orderami: św. Jana Jerozolimskiego (18 grudnia 1799), św. Anny I kl. (6 grudnia 1828), św. ks. Włodzimierza II kl. (18 października 1837), Orła Białego (15 kwietnia 1841), Aleksandra Newskiego (1 lipca 1845) oraz insygniami brylantowymi Orderu Aleksandra Newskiego (1 lipca 1850).

(przekł. oryginalnego hasła Nikita Kuznetsov)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalną znajduje się tu.

Bibliografia:
B. Chmara-Żaczkiewicz, Wielhorski Michaił, w: Encyklopedia Muzyczna PWM, t. 12, cz. biograficzna: W-Ż, red. E. Dziębowska, Kraków 2012, s. 160–161 (bibliografia); Wielhorski Michał, w: Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Warszawa 2001, s. 947; W. Sowiński, Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych..., Paryż 1874, s. 402–403; Знаменитые россияне XVIII–XIX веков. Биографии и портреты, Санкт-Петербург 1996, s. 833; М. Г. Долгушина, Камерная вокальная музыка Михаила Юрьевича Виельгорского, Вопросы музыкознания и музыкального образования, Вологда, 2006, t. 2, s. 49–70; Е. Э. Лямина, Н. В. Самовер, «Бедный Жозеф». Жизнь и смерть Иосифа Виельгорского. Опыт биографии человека 1830-х гг., Москва 1999; Т. Трофимова, Музыкальное наследство композитора Михаила Юрьевича Виельгорского, „Всесоюзная библиотека им. В.И. Ленина. Записки отдела рукописей” 1939, t. 2, s. 70–79; Т. Щербакова, Михаил и Матвей Виельгорские, Москва 1990; Виельгорский Михаил Юрьевич, w: Творческие портреты композиторов, Москва 1990; H. Berlioz, Z pamiętników, przeł. J. Popiel, Kraków 1966, s. 279; Д. В. Григорович, Литературные воспоминания, Москва 1987; Записки гр. М. Д. Бутурлина, „Русский архив” 1901, ks. 12, s. 435–436; Отдел рукописей Российской национальной библиотеки w Sankt Petersburgu: F. 805, op. 1, d. 64 (Фаминцын A. C., Биографический и исторический словарь русских музыкальных деятелей. Материалы: Виельгорские); Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Petersburgu: F. 938, op. 1, d. 42 (Формулярный список графа Виельгорского); Рукописный отдел Института русской литературы (Пушкинский Дом) РАН w Sankt Petersburgu: F. 50 (Виельгорские).

Materiały związane z hasłem


Indeks adresowy: Iskusstw pł. nr 4

ostatnio dodane


Hasła: Kochański Paweł Polacy w Zakładach Putiłowskich (1868–1937) Związek Młodzieży Polskiej „Zet” w Petersburgu / Piotrogrodzie Niżyńska Bronisława Więckowski Aleksander Józef Słonimski Siergiej Czarnomska Izabella Walentynowiczówna Wanda Skąpski Franciszek Salezy Słonimski Ludwik Walentynowicz Marian Krajowski-Kukiel Feliks Walentynowicz Rafał Antoni Władysław Ogiński Ignacy Szemioth Piotr Szemioth Stanisław Szemioth Włodzimierz Szemioth Aleksander Edward Żukowska Jadwiga Aniela Tekla Liniewicz Leon Filipkowski Stefan Julian Rawicz-Szczerbo Władysław Rzymskokatolickie parafie i kaplice Petersburga/Piotrogrodu oraz dekanatu petersburskiego Mickiewicz Stefan Kakowski Aleksander Spasowicz Włodzimierz Parafia i kościół św. Stanisława w Petersburgu Żenkiewicz Józef „Promień Poranny” / „Promień” Dąbrowski Jarosław Klub Robotniczy „Promień” Polska Szkoła Przygotowawcza i Pierwsze Polskie Gimnazjum Żeńskie Stanisławy Ćwierdzińskiej Barchwic Maria Ludwika Petersburskie edycje utworów Adama Mickiewicza Barchwic (Barchwitz) Jan Stanisław Łukaszewicz Dominik Szkiłłądź (Szkiłądź) w zakonie Jakub Jocher Adam Teofil Biblioteka: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Polski” w Petersburgu Ferdynand Ruszczyc w Petersburgu Teatr Polski i Polskie Studio Teatralne Polonica Petropolitana Piotrogrodzkie inicjatywy charytatywno-oświatowe fundatora KUL Karola Jaroszyńskiego (Prezentacja) Życie Teatralne Wielonarodowego Piotrogrodu-Leningradu w latach 1917-1941 Inwentarz rękopisów Biblioteki Załuskich w Cesarskiej Bibliotece Publicznej
Używamy plików cookies, by ułatwić korzystanie z naszej witryny. Jeśli nie chcesz, by pliki cookies były zapisywane na twoim dysku zmień ustawienia przeglądarki
Akceptuję
Więcej informacji