Walentynowicz Rafał Antoni Władysław / Валентынович Рафайлo (Рафаель) Юстынянович (1860–1927), h. Zagłoba, inżynier mechanik, główny inżynier Petersburskiego Towarzystwa Dozoru Kotłów Parowych, działacz społeczny. W Petersburgu/Piotrogrodzie przebywał od lat 80. XIX w. do 1919 r.

Urodził się 10 grudnia 1860 r. w majątku Bakainy (lit. Bakainai, rejon kiejdański) na Kowieńszczyźnie (wg aktu zgonu) jako syn Justyna Brunona (ur. 1815) i Katarzyny z Przyałgowskich. Miał czworo rodzeństwa, troje zmarło w dzieciństwie na dyfteryt, dorosły wiek osiągnął jedynie młodszy brat, Ignacy Józef (zm. 30 listopada 1938). Walentynowiczowie wywodzili się z Kowieńszczyzny. Potwierdzenie szlachectwa uzyskali 6 października 1827 r. W archiwum rodzinnym zachował się datowany 14 sierpnia 1605 r. dokument zastawny dóbr Jurgiszki (pow. wiłkomierski, gub. kowieńskiej) należących do Jana Walentynowicza i jego żony Zofii ze Syrwidów. Ojciec, z wykształcenia inżynier, utrzymywał się już tylko z dzierżawy majątku lub folwarku w ziemi kowieńskiej.

Walentynowicz uczył się w szkole średniej w Wilnie. W roku 1886 ukończył Instytut Technologiczny (IT) [Технологический институт] i podjął nad Newą pracę jako inżynier mechanik. Absolwentem tej samej uczelni (1892) był też jego młodszy brat Ignacy Józef, który został inżynierem chemikiem. Zajmował się on budową fabryk monopolu spirytusowego kolejno w Irbycie (gub. permska) i Jarańsku (gub. wiacka) na Syberii. Następnie pełnił funkcję dyrektora technicznego takiej fabryki w Jełabudze (gub. kazańska). Walentynowicz związał się zawodowo z Towarzystwem Akcyjnym Zakładów Francusko-Rosyjskich [Aкционерноe обществo Франко-русских заводов] (dawniej Zakłady Birda [Завод Берда]), którego miejscowy zarząd miał siedzibę przy nab. Praiżki [Пряжки р. наб.] 17. Towarzystwo prowadziło na Wyspie Matisowej [Матисовый остров] w delcie Newy zakłady maszynowe. W 1881 r. przejęło ono na własność powstałe w 1792 r. zakłady metalurgiczno-maszynowe (w tym stocznię) szkockiego inż. Charlesa Bairda (1766–1843), produkujące m.in. parowozy i stawiacze min. Walentynowicz był tam kolejno: pomocnikiem głównego inżyniera (1886–1900), kierownikiem warsztatów fabrycznych (1896–1905), a wreszcie starszym inżynierem (1905).

W 1905 r. po odejściu z zakładów przystąpił do opracowania projektu ustawy o organizacji dozoru kotłów parowych w Rosji. Po zatwierdzeniu projektu przez Dumę Państwową, zorganizował pierwsze w Rosji Petersburskie Towarzystwo Dozoru Kotłów Parowych, którego statut zatwierdzono 8/20 lipca 1910 r. Na czele Zarządu stowarzyszenia stał potentat naftowy Emanuel Nobel (1859–1932), Walentynowicz zaś był głównym inżynierem (1913–1917) i członkiem Komitetu Technicznego oraz kierownikiem kursów dla maszynistów i palaczy (1913–1917). Równocześnie pełnił funkcję kierownika rosyjskiego Biura Zjazdów Stowarzyszeń Dozoru Kotłów.

Aktywnie działał w branżowym Stowarzyszeniu Technologów Petersburskich [Oбществo Технологов] (1900–1905), któremu w 1905 r. przewodniczył. Był również redaktorem (1904) ukazującego się w latach 1894–1914 „Biuletynu Towarzystwa Technologów” [Вестник обществa технологов]. Na łamach tego periodyku, oraz w formie nadbitki, opublikował w 1913 r. odczyt Петербургское общество для надзора за паровыми котлами [Petersburskie Towarzystwo Nadzoru nad Kotlami Parowymi]. Działał także w Rosyjskiej i Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej (1915–1917). Udzielał się również społecznie na rzecz polskiej społeczności nad Newą, najpierw w środowisku studenckim IT, a następnie w ramach Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny, którego członkiem rzeczywistym był według zachowanych wykazów co najmniej w latach 1900–1904. Współpracował też z ks. Antonim Małeckim (1861–1935) przy organizacji i prowadzeniu schroniska dla chłopców-sierot – Przytułku dla Chłopców Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności (Zakłady Wychowawczo-Rzemieślnicze ks. Maleckiego). Jego żona figuruje zaś w gronie członków Petersburskiego Koła Warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości (PKTOnZP).

Nad Newą Walentynowiczowie wielokrotnie zmieniali adresy i mieszkali kolejno przy: nab. Priażki [Пряжки р. наб.] 13 (1894), w dzielnicy Kirowskiej przy ul. Korabielnoj [Корабельная ул.] 2 (1895–1896, 1903–1905), tamże pod nr. 4 (1897–1901), nab. Fontanki [Фонтанки р. наб.] 137, (1906), ul. Sadowej [Садовая ул.] 112 (1907–1911), ul. Zarotnej [Заротная ул.] (obecnie ul. 13-ja Krasnoarmiejskaja [13-я Красноармейская ул.]) 22 (1913–1914), w dzielnicy Kołpino [Колпино] przy ul. Cerkownoj [Церковная ул.] 23 alias Sobornej [Соборная ул.] (w latach 1918–2017 ul. Urickiego [Урицкого ул.]) 1/23 m. 16 (1915–1917).

W marcu 1919 r. znaleźli się w odrodzonej ojczyźnie. Zamieszkali przy ul. Wspólnej 52 (u rodziny Małcużyńskich), a następnie we własnym mieszkaniu przy Czackiego 11, gdzie rezydowali do września 1939 r. Początkowo Walentynowicz objął stanowisko kierownika Wydziału Technicznego w Głównym Inspektoracie Zdobyczy Wojennych w Brześciu nad Bugiem. Od listopada tegoż roku do końca 1922 r. był już w Warszawie dyrektorem Stowarzyszenia Kotłów. Od listopada 1922 r. przez trzy lata współpracował z Francją jako kierownik Wydziału Gospodarki Cieplnej w Centralnym Zarządzie Wytwórni Wojskowych, zakupując maszyny i instalacje dla polskich wytwórni wojskowych. Przed śmiercią związany był z utworzonym w 1927 r. przez Centralny Zarząd przedsiębiorstwem Państwowe Wytwórnie Uzbrojenia, w których skład weszły zakłady zbrojeniowe: Fabryka Karabinów (Warszawa) Fabryka Broni (Radom), Fabryka Amunicji (Skarżysko Kamienna) i Fabryka Sprawdzianów (Warszawa).

Żonaty z Wilhelminą z Siemaszków (zm. 8 kwietnia 1952), która wniosła mu w posagu majątek Ockowice na Wileńszczyźnie. Ze związku tego przyszło na świat sześcioro dzieci, w tym córki: Janka (1893–1908), Lala (zmarła jako 2,5 latka), Wanda (1895–1943) – w II RP radczyni w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, syn Marian (1896–1967), grafik, malarz, podróżnik, pedagog i żołnierz, współtwórca postaci Koziołka Matołka, oraz bliźnięta: Maria (1912–1996), zamężna Holnicka-Szulc i Bohdan (1912–1984), absolwent a potem profesor Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej, twórca naukoznawstwa i redaktor naczelnego „Przeglądu Elektrotechnicznego”, w czasie II wojny światowej żołnierz Armii Krajowej i powstaniec warszawski 1944 r.

Walentynowicz zmarł po długiej chorobie 25 października 1927 r. w Warszawie. Pochowany został 28 października w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Powązkowskim (kw. 238, rz. 6, m. 4). Archiwum rodzinne Wojciecha Walentynowicza z Warszawy. Autorka składa podziękowania za udostępnienie materiałów panom Wojciechowi Walentynowiczowi i Wojciechowi Tchórzewskiemu z Warszawy.      


Bibliografia:

S. Łoza, Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania, Warszawa 1939, s. 331 (syn Marian); Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu (w rocznicę stulecia uczelni), Warszawa 1933, s. 99; Биографии выпускников Технологическoго институтa. К 100-летию Технологическoго институтa, 1928, Санкт-Петербург, t. 2, s. 312; A. Szarapka, Władysław Walentynowicz twórca, pedagog i organizator życia muzycznego, Gdańsk 2017, s. 24–25 (il., dokumenty), 30–34 (Rafał i rodzina); Санкт-Петербургское общество для надзора за паровыми котлами. III Отчеть за 1913 год, Санкт-Петербург [1913], s. 4–5; „Dziennik Urzędowy” 1920, 10 stycznia, s. 23; „Kraj” 1886, nr 22, 1/13 czerwca, s. 12 (Kronika Petersburska, tu absolwenci IT); „Kurjer Warszawski” 1927, nr 294, 26 października, s. 8, nr 295, 27 października, s. 9 i 10 (nekrologi), nr 300, 1 listopada, s. 14 (podziękowanie rodziny), nr 316, 17 listopada, s. 4 (Ś.p. Rafał Walentynowicz); „Technika Cieplna” 1927, nr 12, 6 grudnia, s. 174 (Śp. Rafał Walentynowicz inżynier technolog);  Petersburskie/piotrogrodzkie księgi adresowe z lat 1894–1917; Archiwum rodzinne Wojciecha Walentynowicza i Joanny Kisielewskiej-Tilszer z Warszawy. Autorka składa podziękowania za udostępnienie materiałów panom Wojciechowi Walentynowiczowi i Witoldowi Tchórzewskiemu z Warszawy.