Teodorowicz-Karpowska Helena / Теодорович-Карповская Елена Терентьевна (1894-1944), malarka i graficzka.

Urodziła się w 1894 r. (niektóre opracowania podają rok 1897) w Krasnymstawie w gub. lubelskiej. Jej ojcem był wywodzący się z Wołynia absolwent Moskiewskiej Akademii Duchownej protoprezbiter Terencjusz Teodorowicz (1867–1939), pisarz cerkiewny, od 1910 r. proboszcz prawosławnego soboru katedralnego pw. św. Trójcy przy ul. Długiej w Warszawie. Matka, Antonina z domu Lewicka, córka Gerwazego, pochodziła z rodziny duchownych; była daleką krewną malarza portrecisty Dymitra G. Lewickiego (1735–1822). Teodorowicz-Karpowska miała dwie siostry: Jekatierinę (1898–1977) i Sofię (1899–1991 w Kanadzie), oraz brata Borisa (1896–1919), który w 1917 r. ukończył Korpus Morski w stopniu miczmana. Jako uczestnik antybolszewickiego powstania w kronsztadzkim forcie „Czerwona Górka” [Красная горка] został w 1919 r. rozstrzelany w Kronsztadzie. Jekaterina poślubiła w 1915 r. adwokata i działacza socjalistycznego Leonida L. Bekleszowa (ur. 1887), po rozwodzie wyszła za Konstantina S. Bliokłowa, zajmowała się lalkarstwem, współpracując z moskiewskimi teatrami, mieszkała w ZSRR. Z kolei Sofia, zamężna od 1917 r. z oficerem marynarki Georgijem Je. Klimowem (1895–1967), po 1918 r. osiadła w Rydze.

Dzieciństwo i młodość Teodorowicz-Karpowska spędziła w Warszawie, gdzie w 1911 r. ukończyła gimnazjum; prawdopodobnie było to Trzecie Gimnazjum Żeńskie, w którym ojciec był katechetą. W latach gimnazjalnych poznała akademika Nikołaja P. Szachowskiego (1850–1923), współtwórcę fresków w warszawskim soborze św. Trójcy przy ul. Długiej (dawny kościół pijarów, obecnie Katedra polowa Wojska Polskiego). Za jego radą wyjechała do Petersburga i wstąpiła do Wyższej Szkoły Artystycznej przy tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie od 1912 r. studiowała w pracowni grafika Dmitrija N. Kardowskiego (1866–1943) razem z Wasilijem I. Szuchajewem (1887–1973), Aleksandrem Je. Jakowlewem (1887–1938) i Nikołajem E. Radłowem (1889–1942). Została członkinią efemerycznego Stowarzyszenia Malarsko-Artystycznego [Художественно-артистическaя ассоциация], uczestniczyła w jego dużej wystawie w listopadzie–grudniu 1912 r. w lokalu Rosyjskiego Stowarzyszenia Techników [Русское техническое общество] w „Miasteczku Solnym” [Солянoй городoк].

W 1915 r. nad Newą znaleźli się wysiedleni z Warszawy rodzice i rodzeństwo Teodorowicz-Karpowskiej. W 1917 r. wyszła ona za mąż za ziemianina Аleksandra D. Karpowskiego (4 sierpnia 1883 – ok. 1936). Mieszkali wówczas na Wyspie Wasiljewskiej [Васильевсккий остров] przy 9. Linii [9-я линия B. O.] 22.

W 1918 r. wróciła z mężem do Warszawy; rok później zjawili się tam jej rodzice. Zdobyła uznanie jako pejzażystka i portrecistka. Sportretowała m.in. nuncjusza apostolskiego w Polsce w latach 1928–1936 Francesca Marmaggiego (1870–1949), za którą to pracę nagrodzona została przez papieża Piusa XI (1857–1939) srebrnym medalem, oraz znanego bakteriologa Odona Bujwida (1857–1942).

Uczestniczyła w ekspozycjach założonego w 1920 r. przez Ludomira Sleńdzińskiego Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków, którego członkinią była do roku 1935 (1922, 1923, 1930 – Wilno; 1922, 1929, 1930, 1933 – Warszawa), 1929 – Poznań; 1931 – Lwów, Kraków). Jej prace prezentowane były także na wystawach indywidualnych w Związku Zawodowym Polskich Artystów Plastyków (1926) i Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (1928, 1933, 1938) w Warszawie oraz zbiorowych, m.in. „Salon Artystek” (1931, Polskie Towarzystwo Artystyczne, Warszawa) i „Świat Kobiety” (1939, Resursa Obywatelska, tamże).

Odbyła podróż artystyczną w Karpaty, do Jugosławii, Grecji, Włoch i Hiszpanii. Powstałe w trakcie wyprawy do Włoch dzieła prezentowała w 1929 r. na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu. Wiosną 1936 r. wyjechała do Rio de Janeiro. Dzięki wsparciu ambasady polskiej w Brazylii, polsko-brazylijskiego Towarzystwa „Kościuszko” oraz Związku Artystów Brazylijskich, którego została członkiem korespondentem, podróżowała po różnych regionach tego kraju, szkicując przyrodę i lokalnych mieszkańców. Wystawy jej prac odbyły się w Rio de Janeiro (w gmachu Ministerstwa Spraw Zagranicznych) oraz São Paulo. Jesienią 1936 r. odwiedziła Argentynę, miała tam kolejną wystawę indywidualną w Buenos Aires. Wykonała wówczas serię portretów przywódców politycznych państw Ameryki Północnej i Południowej – uczestników konferencji panamerykańskiej (nabył je rząd argentyński dla Muzeum w Buenos Aires).

Jesienią 1938 r. wróciła do Warszawy. We wrześniu 1939 r. podczas bombardowania miasta przez Wehrmacht jej pracownia została zniszczona, w wyniku czego przepadło wiele prac. Po utworzeniu podziemnej Armii Krajowej związała się z jej Komendą Główną, działając w referacie graficznym Biura Informacji i Propagandy (Oddział IV). Uczestniczyła w powstaniu warszawskim 1944 r. jako łączniczka Komendy Głównej. W sierpniu tego roku została wraz z matką rozstrzelana jako zakładniczka na rozkaz komendanta Warszawy. Jej symboliczna mogiła znajduje się na cmentarzu prawosławnym przy ul. Wolskiej.

Odznaczona była Srebrnym Krzyżem Zasługi (1935).

Oleg L. Leikind, Dmitrij S. Siewieriuchin z uzupełnieniami polskiej redakcji
(przekł. oryginalnego hasła Nikita Kuznetsov)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru



Bibliografia:
St. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938, t. 2, s. 315; Helena Teodorowicz-Karpowska, Muzeum Powstania Warszawskiego, https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/helena-teodorowicz-karpowska,45821.html [dostęp: 6 II 2019]; Rodzina Karpowskich, https://unclesasha.livejournal.com/64965.html?thread=833477 [dostęp: 6 II 2019]; M. S. Jasiński, Cztery dekady prawosławia. Warszawska parafia pounicka w strukturach Patriarchatu Moskiewskiego w latach 1876–1917, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2016 (14), z. 2, s. 110–111 (Terencjusz Teodorowicz); Е. Климов, Судьба русской художницы. Памяти Е. Т. Теодорович-Карповской, „Новое русское слово» 1971 z 10 maja; D. Konstantynów, Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków 1920–1939, Warszawa 2006, s. 159–160, 235–250; Sukces sztuki polskiej w Brazylii, „Nowiny Codzienne” (Opole) 1937, nr 175, 4 sierpnia, s. 1 (wystawa).