Świrski Jerzy Włodzimierz / Свирский Юрий Володимирович (1882–1959), h. Lis, kapitan 1. rangi rosyjskiej Marynarki Wojennej (MW), wiceadmirał polskiej MW.

Urodził się 24 marca/5 kwietnia 1882 r. w Kaliszu (gub. kaliska) w Królestwie Polskim, w wywodzącej się ze Świra (obecnie Białoruś) katolickiej rodzinie szlacheckiej litewskiego pochodzenia o książęcych korzeniach. Jego rodzicami byli Włodzimierz (1847–1892) i Celina z Wasiłowskich (ur. 1854). Ojciec zawodowy oficer piechoty armii rosyjskiej (saper) służył w pułku piechoty fortecznej w Osowcu [Осовец], a następnie był dowódcą pułku piechoty fortecznej w Dęblinie [Ивангород]. Wychowany przez matkę w patriotycznej atmosferze Świrski doskonale władał jęz. polskim. Po ukończeniu dwóch klas szkoły realnej w Warszawie, a następnie sześciu klas Korpusu Kadetów w Moskwie wyjechał w 1899 r. do Petersburga i po zdaniu egzaminu konkursowego został przyjęty w poczet słuchaczy Morskiego Korpusu Kadetów [Морской кадетский корпус]. Tę elitarną uczelnię ukończył z drugą lokatą i 6/19 maja 1902 r. i został awansowany na miczmana (porucznika marynarki).

Od 1899 r. Świrski służył w Rosyjskiej Cesarskiej MW. Po ukończeniu Morskiego Korpusu Kadetów otrzymał przydział do Floty Bałtyckiej (FB). W latach 1902–1903 pływał na krążowniku pancernopokładowym „Askold” [Аскольд] jako oficer wachtowy, a następnie młodszy oficer nawigacyjny. Doświadczenie zdobywał podczas rejsów ćwiczebnych na Bałtyku, a następnie na akwenach Dalekiego Wschodu, gdzie we wrześniu 1902 r. w zespole okrętów FB detaszowano „Askolda ”. W październiku 1903 r. zapadł na ciężką chorobę płuc i urlopowany powrócił do Petersburga. Na urlopie zdrowotnym przebywał prawie dwa lata. W 1905 r. powrócił do służby i otrzymał przydział do Floty Czarnomorskiej (FC). Początkowo pływał na pancerniku „Rostisław” [Ростислав] jako oficer wachtowy, a następnie pełnił funkcję rewizora na stawiaczu min „Dunaj” [Дунай]. 6/19 grudnia 1905 r. awansował na lejtnanta (kapitana marynarki).

W latach 1906–1914 służył na różnych jednostkach FC jako: oficer wachtowy na kanonierce „Doniec” [Донец] (maj 1906 – październik 1907), oficer minowo-torpedowy i oficer nawigacyjny na „Dunaju” (październik 1907 – marzec 1908), kierownik wyszkolenia rekruckiego na transportowcu „Kronsztadt” [Кронштадт] (marzec–maj 1908), oficer nawigacyjny na krążowniku lekkim „Pamiat’ Mierkurija” [Память Меркурия] (maj 1908 – maj 1909), nawigator i p.o. starszego oficera na jachcie „Kołchida” [Колхида] (maj 1909 – maj 1910), ponownie oficer nawigacyjny na „Pamiati Mierkurija” (maj–wrzesień 1910), starszy oficer nawigacyjny na krążowniku lekkim „Kaguł” [Кагул] (we wrześniu 1910 r. uczestniczył w rejsie z ostatnim ministrem MW wiceadm. Iwanem K. Grigorowiczem (1853-1930) na pokładzie), oficer nawigacyjny na pancerniku „Jewstafij” [Евстафий] (wrzesień 1910 – wrzesień 1911), flagowy oficer nawigacyjny w sztabie dowódcy dywizjonu kontrtorpedowców (wrzesień 1911 – lipiec 1912) – funkcję tę pełnił z krótką przerwą, gdyż w okresie od września do listopada 1911 r. czasowo dowodził kontrtorpedowcem „Striemitielnyj” [Стремителный], wreszcie p.o. flagowyego oficera nawigacyjnego w sztabie dowódcy brygady pancerników (lipiec 1912 – kwiecień 1914) – zaokrętowano go na pancerniku „Pantielejmon” [Пантелеймон], a tymczasowo także na pancerniku „Joan Złatoust” [Иоанн Златоуст] (sierpień 1913 ). 23 marca/5 kwietnia 1912 r. awansował na starszego lejtnanta (komandora podporucznika).

Przed wybuchem I wojny światowej pełnił krótko obowiązki zastępcy attaché morskiego przy ambasadzie rosyjskiej w Atenach. 17/30 lipca 1914 r. objął stanowisko głównego oficera nawigacyjnego w sztabie dowódcy FC i funkcję tę pełnił aż do maja 1918 r. Do jego głównych obowiązków należało zapewnienie FC bezpieczeństwa nawigacyjnego, przygotowanie teatru działań wojennych pod względem hydrograficznym, zadbanie o należyte wykonywanie obowiązków przez personel nawigacyjny oraz czuwanie nad sprawnym funkcjonowaniem sprzętu nawigacyjnego. Podczas I wojny światowej uczestniczył w akcjach bojowych przeciwko flocie niemiecko-tureckiej, współpracując bezpośrednio z dowódcami FC: w latach 1914–1916 z adm. Andriejem A. Eberhardtem (1856–1919), w latach 1916–1917 zaś z adm. Aleksandrem W. Kołczakiem (1873–1920). Współdziałał też z innymi oficerami narodowości polskiej pełniącymi ważne funkcje dowódcze we FC: kontradm. Kazimierzem Porębskim (1872–1933) – dowódcą pancernika „Impieratrica Marija” [Императрица Мария] (1914–1916), brygady krążowników (1916) oraz lotnictwa FC (1916), a także z kontradm. Wacławem Kłoczkowskim (1873–1930) – dowódcą dywizjonu (1914), a następnie brygady okrętów podwodnych (1915–1917). Wojenna działalność Świrskiego została wysoko oceniona przez przełożonych. W efekcie 6/19 grudnia 1914 r. został awansowany za zasługi na kapitana 2. rangi (komandora porucznika), a 7/20 października 1917 r. – na kapitana 1. rangi (komandora). Podczas postoju okrętów w bazie w Sewastopolu pomiędzy kolejnymi akcjami bojowymi obarczano go dodatkowymi obowiązkami na lądzie, m.in. w marcu 1916 r. znalazł się w składzie komisji egzaminacyjnej na specjalność sternika w brygadzie okrętów podwodnych, w styczniu 1917 r. egzaminował ochotników do służby w MW, a w lipcu został członkiem komisji elewów szkoły sterników i sygnalistów-dalmierzystów.

1 czerwca 1918 r. Świrski zaciągnął się do służby w marynarce wojennej państwa ukraińskiego, które pod protektoratem Niemiec tworzył hetman Pawło Skoropadski (1873– 1945). Został wyznaczony szefem Sztabu Głównego w powstającym w Kijowie Ministerstwie MW. W sierpniu tego roku przewodniczył ukraińskiej delegacji na rozmowach w Berlinie w sprawie przekazania Ukrainie niemieckich okrętów i statków handlowych. 17 grudnia 1918 r. podał się do dymisji na znak protestu przeciwko współdziałaniu rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej z Ukraińcami galicyjskimi skierowanemu przeciwko odrodzonej Rzeczypospolitej. Mając nadzieję na rozpoczęcie służby pod biało-czerwoną banderą, podporządkował się Naczelnemu Polskiemu Komitetowi Wojskowemu na Wschodzie z siedzibą w Odessie i z jego ramienia stanął na czele powstającej na południowych rubieżach byłego Imperium Rosyjskiego Ligi Odrodzenia Marynarki Polskiej, której celem było skupienie marynarzy-Polaków i podjęcie przygotowań do utworzenia polskiej MW i Marynarki Handlowej. Opracował ponadto memoriał zawierający listę postulatów dotyczących dostępu Polski do morza oraz uzasadniający konieczność obecności eksperta ds. morskich przy delegacji polskiej na konferencji pokojowej.

Do Paryża przybył (via Turcja) 22 marca 1919 r., wezwany telegraficznie przez gen. Józefa Hallera (1873–1960) – dowódcę Armii Polskiej we Francji. Przydzielono go do Komitetu Narodowego Polskiego (KNP), którego celem była odbudowa państwa polskiego przy pomocy ententy. W Sekcji Wojskowej KNP miał pełnić funkcję eksperta ds. morskich. 11 kwietnia 1919 r., na własną prośbę, wyjechał do Warszawy i rozpoczął starania o przyjęcie do służby w Wojsku Polskim (WP). 20 maja 1919 r. został przyjęty do WP jako pułkownik marynarki (zatwierdzony 30 stycznia 1921 r., 3 maja 1922 r. zweryfikowany do stopnia komandora, ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 r.) i wyznaczony szefem Sekcji Organizacyjnej w nowo utworzonym Departamencie dla Spraw Morskich (DSM) Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk). 10 lipca tego roku rozkazem Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego (1867–1935) otrzymał nominację na zastępcę szefa DSM (jeszcze przed uzyskaniem nominacji pełnił obowiązki zastępcy szefa DSM w miejsce kontradm. Kłoczkowskiego). O jego nominację wnioskował szef DSM kontradm. Porębski, który cenił jego wiedzę oraz doświadczenie morskie i administracyjne. Ponadto Świrski poza dobrą znajomością polskiego biegle władał jęz. rosyjskim, angielskim i francuskim, a słabo – niemieckim i włoskim.

Od 23 kwietnia 1920 r. był Dowódcą Wybrzeża Morskiego z siedzibą w Pucku. Obowiązki przejął de facto 29 sierpnia 1920 r., gdyż na początku sierpnia, kiedy Armia Czerwona zagroziła Warszawie, Porębski przekazał mu czasowo kierownictwo DSM, a sam z rozkazu Naczelnego Dowództwa WP organizował podczas bitwy warszawskiej (13–25 sierpnia tegoż roku) żeglugę wojenną na Wiśle i dowodził odcinkiem frontu Zegrze–Dęby, przyczyniając się do skutecznej obrony stolicy. Po powrocie Porębskiego z frontu Świrski pojechał na wybrzeże, gdzie zaangażował się w tworzenie warunków niezbędnych do budowania polskiej MW. Był inicjatorem szkolenia załóg okrętowych oraz utworzenia pierwszej jednostki lotnictwa morskiego i szkoły pilotażu w Pucku. Podjął też starania w kierunku zintegrowania korpusu oficerskiego wywodzącego się z flot państw zaborczych oraz przygotował pierwszy program rozbudowy polskiej floty wojennej. Od 1921 r. wchodził w skład komisji budowy portu gdyńskiego. Z jego inicjatywy w miejsce Dowództwa Wybrzeża Morskiego utworzono Dowództwo Floty, któremu podlegały: flota morska, komenda portu wojennego w Pucku (przeniesiona w 1924 r. do Gdyni), jednostki lądowe MW stacjonujące na wybrzeżu oraz Morski Dywizjon Lotniczy.

1 stycznia 1922 r. Świrski objął stanowisko Dowódcy Floty (DF) na etacie kontradmirała. Nowe możliwości awansu otworzyły się przed nim po odwołaniu wiceadm. Porębskiego ze stanowiska szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej (KMW) w wyniku tzw. afery minowej. 1 stycznia 1922 r. w miejsce DSM utworzono KMW, co związane było z przejściem całości sił zbrojnych na tory organizacji pokojowej. 19 maja 1925 r. Świrski objął jego szefostwo. Jako sternik polityki morskiej państwa zabiegał o rozbudowę floty wojennej, doskonalenie wyszkolenia jej personelu we wszystkich specjalnościach i na wszystkich szczeblach, walczył o zachowanie autonomii MW w strukturze sił zbrojnych RP oraz dążył do zacieśnienia współpracy z francuską misją morską. Mimo trudności budżetowych i ciągłych zmian koncepcji rozbudowy floty zdołał przeforsować decyzje umożliwiające harmonijną rozbudowę i przygotowanie polskiej MW do wojny. Zaangażował się też w akcję propagowania w społeczeństwie polskim idei rozbudowy MW i w 1930 r. został wybrany do Rady Głównej Ligi Morskiej i Kolonialnej. 1 stycznia 1931 r. awansował za zasługi na stopień kontradmirała.

Po ataku Niemiec na Polskę przebywał od 1 do 5 września 1939 r. w Warszawie, utrzymując kontakt radiowy z DF kontradm. Józefem Unrugiem (1884–1973). 5 września, na rozkaz Naczelnego Dowództwa WP, zarządził ewakuację KMW do bazy dowództwa Flotylli Rzecznej MW w Pińsku (brus. Пінск), gdzie podzielił personel na dwie grupy. Pierwsza z szefem służb kontradm. Ksawerym Czernickim (1882–1940) udać się miała pociągiem ewakuacyjnym do stacji Brody (ukr. Броди), a druga, z nim samym, dotrzeć miała samochodami do Kwatery Głównej Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza (1886–1941) w Kołomyi (ukr. Коломия). Po agresji ZSRS na Polskę nocą z 17 na 18 września 1939 r. przekroczył granicę polsko-rumuńską w Kutach (ukr. Кути). Po krótkim pobycie w Bukareszcie 6 października dotarł do Paryża i oddał się do dyspozycji premiera Rządu RP na uchodźstwie gen. Władysława Sikorskiego (1881–1943). 11 października 1939 r. został szefem reaktywowanego KMW z kompetencjami ograniczonymi do rekrutacji i szkolenia personelu oraz spraw kadrowych i dyscyplinarnych. Po podpisaniu polsko-brytyjskiej umowy morskiej 18 listopada 1939 r. zainicjował wysiłki na rzecz odbudowy polskiej MW. Operacyjnie „Mała Flota” podlegała brytyjskiej Admiralicji. Dzięki wysiłkom Świrskiego, współdziałając z Royal Navy, zachowała jednak narodową odrębność. Jej okręty uczestniczyły w wielu akcjach bojowych, demonstrując biało-czerwoną banderę na morzach i oceanach oraz tworząc tradycje bojowe polskiej MW. 19 stycznia 1941 r. Świrski otrzymał za zasługi awans na wiceadmirała. Z czynnej służby odszedł Świrski 30 listopada 1946 r. Pozostał na emigracji i zamieszkał w Wembley na przedmieściach Londynu, utrzymując się z emerytury nadanej mu dożywotnio przez brytyjską Admiralicję.

Był dwukrotnie żonaty. W jego spuściźnie nie zachowały się informacje dotyczące pierwszej żony. Owdowiał 13/26 grudnia 1905 r. Drugi związek małżeński zawarł 17/30 października 1908 r. z urodzoną w Warszawie Marią Wiercińską. Nie posiadał potomstwa.

Zmarł 12 czerwca 1959 r. po ciężkiej chorobie. Pochowany został na cmentarzu w Brompton w Londynie. Pozostawił wspomnienia pt. Relacja o początkach marynarki wojennej, w: Marynarka Wojenna. Dokumenty i opracowania (Londyn 1968).

Uhonorowany był odznaczeniami: rosyjskimi orderami – św. Stanisława 3 kl. (1907), św. Anny 3 kl. (1912), św. Stanisława 3 kl. z mieczami (1915), św. Włodzimierza 4 kl. z mieczami i kokardą (1915), Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej (1914), szwedzkim Orderem Miecza 1 kl., łotewskim Orderem Trzech Gwiazd 2 kl., fińskim Orderem Białej Róży 3 kl., brytyjskim Orderem Łaźni oraz polskimi – Krzyżem Kawalerskim i Oficerskim Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem za Wojnę, Medalem Odzyskania Niepodległości. Znajdują się one w Muzeum Marynarki w Greenwich.

W roku 1983 w kościele św. Michała Archanioła na Oksywiu w Gdyni poświęcono tablicę jego pamięci. Podobną tablicę odsłonięto na oksywskim cmentarzu w 80. rocznicę utworzenia MW (1998). W 2015 r. tablicę ku czci Świrskiego odsłonięto także na fasadzie sztabu Odeskiego Oddziału Morskiej Straży Granicznej przy ul. Primorskiej [Приморскaя ул.] 37.



Bibliografia:
W. Pater, Admirałowie 1918–2005. Słownik biograficzny, Gdynia 2006; Kadry morskie Rzeczypospolitej, red. J.K. Sawicki, t. 2, Polska Marynarka Wojenna, cz. 1: Korpus oficerów 1918–1947, Gdynia 1996; Cz. Ciesielski, Twórcy polskiej marynarki wojennej. Uznanie i represje (1918–1946; 1945–1951), Gdańsk 1995; M. Graczyk, Admirał Świrski, Gdańsk 2007; Z. Machaliński, Admirałowie polscy 1919–1950, Gdańsk 1993; tenże, Jerzy Włodzimierz Świrski (1882–1959), szef Kierownictwa Marynarki Wojennej w latach 1925–1946, „Nautologia” 1988, nr 1; S.M. Piaskowski, Kroniki Polskiej Marynarki Wojennej 1918–1946, Albany N.Y. 1983, t. 1; J. Kłossowski, Wspomnienia z marynarki wojennej, Warszawa 1970; Список личного состава судов флота, строевых и административных учреждений Морского Ведомства, Петроград 1916; Список старшинства офицерских чинов флота и Морского ведомства на 1917 г., cz. 1, Санкт Петербург 2007 (reprint na CD w zbiorach autora); Centralne Archiwum Wojskowe (CAW) w Rembertowie: sygn. AP 12360 (akta personalne Świrski Jerzy).