Stabrowska Julia / Стабровская Юлия Онуфриевна (1869–1941), rzeźbiarka.

Urodzona 12/16 lutego 1869 r. w Kownie. Była córką Onufrego Janiszewskiego, radcy nadwornego, i Aleksandry Bitny-Szlachto. W wieku czterech lat straciła ojca i od tego czasu opiekował się nią mieszkający w Petersburgu wuj Antoni Bitny-Szlachto, rzeczywisty radca stanu. W Petersburgu ukończyła założone w roku 1868 Rożdiestwienskie Gimnazjum Żeńskie [Рождественская женская гимназия] (obecnie Gimnazjum nr 157), po czym w 1886 r. rozpoczęła naukę w Szkole Rysunkowej prowadzonej przez Cesarskie Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych [Императорское общество поощрения художеств]. Po czterech latach nauki uznano, że jest gotowa do rozpoczęcia studiów na stołecznej Akademii Sztuk Pięknych (ASP). Studia rozpoczęła za zgodą wuja w 1892 r. Jako specjalność wybrała rzeźbę, którą interesowała się już w Szkole Rysunkowej. Wybór ten był ewenementem, ponieważ kobiety do pracowni rzeźbiarskich przyjmowano bardzo rzadko. Studia trwały dość długo, niemal 10 lat; artystka kilkakrotnie korzystała z urlopów udzielanych ze względu na stan zdrowia. Jej nauczycielami byli w latach 1897–1898 rzeźbiarze Hugo Zaleman (1859–1919) i Władimir A. Bieklemiszew (1861–1919).

Na wystawie prac studenckich w 1900 r. pokazała rzeźbę Goplana oraz szkic do niej. Pracę dyplomową – mierzącą 278 cm rzeźbę Lelum-Polelum (po rosyjsku zatytułowaną Ostatni Wenedowie) – wykonała pod kierunkiem Bieklemiszewa. Przygotowując ją, korzystała ze stypendium im. Aleksieja G. Wieniecjanowa (1900–1901). Dzieło to, inspirowane Lillą Wenedą Juliusza Słowackiego (1809–1849), stylistycznie bliższe było akademickim kompozycjom Zalemana, np. rzeźbie Cymbrowie [Кимвры] (1889, Państwowe Muzeum Rosyjskie). W pracy tej, zdradzającej profesjonalizm początkującej rzeźbiarki, akademicki konwencjonalizm łączy się z dążeniem do oddania emocji i romantycznego patosu. Rzeźba zaprezentowana w 1901 r. na wystawie prac absolwentów ASP zyskała uznanie rosyjskiej krytyki, a jego autorka otrzymała tytuł artysty-rzeźbiarza I klasy. Ze stopniem tym związane było także sześcioletnie stypendium zagraniczne. Niestety, Wielka Rada Akademii, która musiała zatwierdzić uchwałę Rady Profesorskiej, uznała, że dzieło jest pozbawione cech „rosyjskich” w wykonaniu, a ponadto nawiązuje do twórczości poety w Cesarstwie zakazanego, i stypendium nie przyznała. Dzięki interwencji Bieklemiszewa rzeźbę na koszt ASP przesłano do Warszawy.

W czasie studiów artystka poznała malarza Kazimierza Stabrowskiego (1869–1929), którego poślubiła 15 września 1902 r. w kościele św. Katarzyny i rok później wyjechała do Warszawy. W 1903 r. na wystawie w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) prezentowała pracę dyplomową oraz kompozycję Goplana, również odwołującą się do poezji Słowackiego. Rzeźbą zajmowała się głównie w dzierżawionym od zaprzyjaźnionych Eugenii (1855–1946) i Stanisława (1844–1910) Kierbedziów majątku Dłużniewo (Длужнево, obecnie łot. Lūznavas muiža) w gub. witebskiej. Tworzyła rzeźby (m.in. Portret Wandy Siemaszkowej, Neofita, Umierająca Chimera), w których ostatecznie zanikły cechy akademickie, a ich miejsce zajęła modernistyczna stylistyka, bliska sztuce rzeźbiarzy Wacława Szymanowskiego (1859–1930) i Konstantego Laszczki (1865–1956). Po 1909 r. nie uczestniczyła w życiu artystycznym. W 1915 r. Stabrowscy ponownie znaleźli się w Petersburgu. W Dłużniewie pozostały wszystkie dzieła artystki, które zostały zniszczone przez zrewoltowanych żołnierzy rosyjskich.

25 lipca 1918 r. rzeźbiarka wróciła z mężem do Warszawy; na podróż otrzymała dokumenty od Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego (29 czerwca tego roku). W połowie lat 20. XX w. podjęła ostatnią próbę powrotu do własnej twórczości. W TZSP na wystawie dzieł męża (1925) oraz na ekspozycji Zrzeszenia Polskich Artystów Plastyków (1927) prezentowała nieznaną nawet z fotografii rzeźbę Szaman. Po śmierci Stabrowskiego troszczyła się o uporządkowanie i zachowanie jego spuścizny. Do 1939 r. mieszkała u architekta i konserwatora zabytków Oskara Sosnowskiego (1880–1939), potem w Ząbkach koło Warszawy.

Jej małżeństwo ze Stabrowskim było bezdzietne. Zmarła 20 września 1941 r. w Ząbkach, tam też została pochowana.

Z całego dorobku artystki zachowała się jedynie jej rzeźba Lelum-Polelum, poważnie uszkodzona w 1954 r. (Muzeum Narodowe w Warszawie) oraz majolikowy kafelek i glazurowany wazonik (zbiory rodziny). Zachowały się namalowane przez męża portrety Stabrowskiej (m.in. Portret narzeczonej Julii Janiszewskiej, 1896, wł. prywatna; Portret żony, 1907 i Portret żony, przed 1908 – oba w Muzeum Narodowym w Warszawie).


Bibliografia:
Julia Janiszewska (Stabrowska), Lelum-Polelum, 1901 (fot.), „Tygodnik Ilustrowany” 1903, II, s. 950; Kazimierz Stabrowski, Portret żony, 1903 (fot.), „Tygodnik Ilustrowany” 1903, II, s. 944; L. Skalska-Miecik, Stabrowska Julia, w: Polski słownik biograficzny, Warszawa–Kraków 2002, t. 49, s. 271–272 (bibliografia); taż, Julia Stabrowska – zapomniana rzeźbiarka, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1983, t. 27, s. 265–287; taż, Julia Stabrowska, w: Polscy uczniowie Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu w XIX i na początku XX wieku. Katalog Wystawy, Warszawa 1989, s. 210–211.