Rzymskokatolickie parafie i kaplice Petersburga/Piotrogrodu oraz dekanatu petersburskiego
Римско-католические приходы и часовни Петербурга/Петроградa и петербургского деканатa
Wspólnota katolicka w Petersburgu powstała już w początkowych latach budowy miasta. Pierwsza kaplica usytuowana była w pobliżu domku Piotra I (1672–1725).
12.10.2021
stan artykułu kompletny
stan artykułu kompletny
Wspólnota katolicka w Petersburgu powstała już w początkowych latach budowy miasta. Pierwsza kaplica usytuowana była w pobliżu domku Piotra I (1672–1725). Zbudowano ją na terenie wzniesionej w latach 1705–1706 willi włoskiego architekta Domenica Trezziniego (1670–1734). Od roku 1703 był on głównym architektem Petersburga, został też starostą miejskiej społeczności katolickiej. Msze św. we wspomnianej kaplicy odprawiali kapelani okrętowi i księża przybyli nad Newę wraz z rodzinami bogatych cudzoziemców oraz przyjeżdżający z Moskwy jezuici. Budynek kaplicy przebudowano w 1733 r., spłonął on jednak cztery lata później. W 1738 r. cesarzowa Anna Iwanowna (1693–1740) wydzieliła więc na prośbę katolików działkę przy głównej arterii miasta – prosp. Newskim [Невский пр.] (obecnie nr 32–34) pod budowę kościoła i dwóch domów. W jednym z nich urządzono tymczasową kaplicę, w roku 1763 przystąpiono zaś do budowy świątyni, na której kształcie architektonicznym największe piętno odcisnął francuski architekt Jean-Baptiste Vallin de la Mothe (1729–1800). W 1783 r. kościół poświęcono św. Katarzynie Aleksandryjskiej, a utworzona przy nim parafia obejmowała całą wspólnotę katolicką miasta. Duchowni ze św. Katarzyny sprawowali odtąd posługę we wszystkich nowo powstających kościołach i kaplicach zarówno na terenie Petersburga, jak i w jego okolicach.
W 1796 r. przy II Korpusie Kadeckim [2-й кадетский Императора Петра Великого корпус] na nab. rzeki Żdanowki [Ждановки р. наб.] (obecnie nab. Żdanowskie [Ждановская наб.]) 13 otwarto kaplicę pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Przeznaczona była dla wychowanków korpusu i przez cały wiek XIX pozostawała niedostępna dla wiernych. Zamknięto ją pod koniec 1917 r., a samo pomieszczenie zachowało się ze znacznymi zniszczeniami. Kolejna kaplica powstała w 1800 r. na dziedzińcu byłego pałacu hr. Michaiła I. Woroncowa (1712–1767) przy ul. Sadowej [Садовая ул.] 26. Poświęcona św. Janowi Jerozolimskiemu, znana powszechnie jako kaplica Maltańska, utworzona została po nominacji (1799) cesarza Pawła I (1754–1801) na wielkiego mistrza Zakonu Kawalerów Maltańskich. W 1810 r. do pałacu Woroncowa przeniesiono Korpus Paziów [Пажеский корпус] (obecnie Akademia Wojskowa im. Suworowa [Суворовское военное училище]). Przystosowano wówczas kaplicę do potrzeb wychowanków oraz korpusu dyplomatycznego. Do zamknięcia w 1922 r. miała ona charakter otwarty. W niedziele i święta z posługi tutejszych kapelanów korzystali obcojęzyczni mieszkańcy miasta oraz studenci, głównie Polacy, a od początku XX wieku także Rosjanie-katolicy. Z czasem kaplica stała się ulubionym miejscem ślubów polskiej inteligencji. Posługę duszpasterską pełnili tu także polscy duchowni; ostatnim rektorem kaplicy od listopada 1918 r. do marca 1922 r. był ks. Paweł Chodniewicz (1881–1949).
Drugą parafią w stolicy Rosji stał się kościół św. Stanisława przy ul. Torgowej [Торговая ул.] (obecnie ul. Sojuza Pieczatnikow [Союза Печатников ул.] 22, ufundowany w dzielnicy Kołomna przez pierwszego metropolitę mohylewskiego arcybiskupa Stanisława Bohusz Siestrzeńcewicza (1731–1826). Wzniesiony przez włoskiego architekta Davida Viscontiego (1772–1838) został poświęcony 7/19 maja 1825 r. Po śmierci, zgodnie z jego wolą, pochowano tam Siestrzeńcewicza, a sam kościół stał się świątynią parafialną. Opiekę duszpasterską w erygowanej 16 marca 1828 r. parafii, liczącej początkowo 1,5 tys. wiernych, sprawowali oo. pijarzy, następnie duchowieństwo diecezjalne. W 1881 r. liczba tutejszych parafian wynosiła już ok. 5 tys., w 1884 r. – ok. 6,5 tys., zaś w 1917 r. osiągnęła 10,2 tys. wiernych. Według opublikowanego przez obecnego proboszcza ks. Krzysztofa Pożarskiego spisu parafian z 1920 r. ich liczba spadła wówczas do 1298. Wypełniona w 1921 r. przez ówczesnego zastępcę proboszcza ks. Edwarda Juniewicza (1894–1989) ankieta szacowała liczbę parafian na ok. 3 tys. Przy parafii funkcjonowały też wówczas polska szkoła i łotewski przytułek.
W wieku XIX otwierano w mieście kolejne prywatne kaplice, z których część miała charakter zamknięty. 22 czerwca 1844 r. w budynku na Wyspie Wasilewskiej [Васильевский остров] przy 1. Linii [1-я линия В. О.] 52, rozbudowanym przez architekta Christiana F. Mejera (1789–1848) na potrzeby utworzonej w 1842 r. Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD), poświęcono przeznaczoną wyłącznie dla profesorów i kleryków kaplicę pw. św. Jana Kantego. Rekonsekrowano ją 27 listopada/ 10 grudnia 1903 r. po przebudowie gmachu RzAD. W rezydencji metropolitów mohylewskich, a zarazem siedzibie powołanego do życia w 1801 r. przez cesarza Aleksandra I (1777–1825) Rzymskokatolickiego Kolegium Duchownego, przy nab. Fontanki [Фонтанки р. наб.] 118 znajdowały się dwie kaplice – domowa arcybiskupów oraz należąca do konsystorza pw. Podwyższenia Krzyża św. (obie zamknięto w 1919 r.). Kaplica domowa pw. Zwiastowania NMP powstała również w budynku otwartego w 1879 r. Rzymskokatolickiego Seminarium Duchownego (RzSD) przy prosp. Jekatierinhofskim [Екатерингофский пр.] 37 (obecnie prosp. Rimskiego-Korsakowa [Римского-Корсакова пр.]) 49, kształcącego kapłanów na potrzeby archidiecezji mohylewskiej.
Kaplice domowe istniały także przy uczelniach i wyższych zakładach naukowych, na których studiowała znaczna liczba Polaków, jak np. w utworzonym w 1764 r. Cesarskim Instytucie Szlachetnie Urodzonych Panien [Смольный институт благородных девиц] (obecnie siedziba gubernatora) przy Smolnym projezdie [Смольный проезд]) 1. Pierwsza wzmianka o znajdującej się w południowej części klasycystycznego gmachu tego zakładu wychowawczego kaplicy pw. Trójcy Przenajświętszej pochodzi z 1832 r. W 1867 r. wyposażono ją ze środków polskiej rodziny Rokickich (zamknięta w sierpniu 1917 r.). W 1870 r. niewielką kapliczkę dla dziewczynek z rodzin szlacheckich pw. Najświętszej Maryi Panny urządzono w Szkole Zakonu św. Katarzyny [Училище ордена св. Екатерины] (obecnie Rosyjska Biblioteka Narodowa) przy nab. Fontanki 36 (zamknięta ok. 1918 r., nie zachowała się). Przy kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej funkcjonowały z kolei trzy kaplice maryjne. Jedną urządzoną w 1840 r. dla duchowieństwa wyłączono z użytku prawdopodobnie w 1918 r. Kolejne dwie urządzono przy gimnazjach – żeńskim pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i męskim. Obie otwarto 8/21 października 1910 r. bez pozwolenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W kwietniu 1911 r. zostały więc zamknięte z polecenia abp. mohylewskiego Wincentego Kluczyńskiego (1847–1917). Ponownie otwarto je w 1914 r., a zlikwidowano we wrześniu 1918 r.
Rzymskokatolickie kaplice urządzano także przy instytucjach dobroczynnych. W jednym z pomieszczeń nieistniejącego już budynku na terenie miejskiego przytułku przy ul. Palmienbachskiej [Пальменбахская ул.] (obecnie ul. Smolnego [Смольного ул.]) 4 obok kaplic prawosławnej i luterańskiej otwarto w 1845 r. kaplicę katolicką pw. św. Kazimierza. W 1847 r. przeniesiono ją na II piętro północnego skrzydła, gdzie katolikom oddano do dyspozycji dwa pomieszczenia. Co najmniej do 1919 r. nabożeństwa w tej zlikwidowanej w marcu 1922 r. kaplicy sprawowali kapłani z parafii św. Katarzyny. W 1858 r. w przytułku dla ubogich, założonym dwa lata wcześniej przez św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego (1822–1895) na Wyspie Wasilewskiej przy 14. Linii [14-я линия В.О.] 25–27, powstała kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Znajdowała się ona w dwupiętrowym domu, ofiarowanym na potrzeby schroniska dla starszych kobiet i dziewczynek-sierot przez przewodniczącą jego komitetu zarządzającego księżną Izabelę A. Gagarinę (z domu Walewską; 1800–1886) i miała charakter otwarty. Z kolei w założonym w 1865 r. przytułku dla kobiet „Dobry Pasterz”, czynnym najpierw przy 15. Linii [15-я линия В.О.] 52, a od 1874 r. przy ul. Donskiej [Донская ул.] 7/9 funkcjonowała kaplica pw. Najświętszej Maryi Panny. Urządzona w roku 1886 w dobudowanej w tym celu kamiennej oficynie była zamknięta pomiędzy grudniem 1922 r. a czerwcem 1923 (?). Zlikwidowana ostatecznie 29 sierpnia 1935 r., nie zachowała się. W przytułku Międzynarodowego Stowarzyszenia Opieki nad Ubogimi i Chorymi Osieroconymi Dziewczynkami przy ul. Jekatierininskiej [Екатерининскaя ул.] (obecnie ul. Koriakowa [Корякова ул.]) 8 na stronie Wyborskiej w Szuwałowie [Шувалово] działała zaś nieocalała kaplica św. Józefa. Poświęcona 1/13 września 1896 r. została zamknięta w 1918 r. W końcu w październiku 1896 r. rektor RzAD bp. Franciszek Albin Symon (1841–1918) poświęcił zaprojektowaną przez inżyniera cywilnego i architekta Bolesława Brzostowskiego (1854–1899) kaplicę pw. Niepokalanego Serca NMP. Znajdowała się ona na I piętrze drewnianego budynku należącego do utworzonego przez ks. Antoniego Maleckiego (1861–1935) Przytułku dla Chłopców Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności (Zakłady Wychowawczo-Rzemieślnicze ks. Maleckiego) przy ul. Kiryłłowskiej [Кирилловская ул.] 19 w dzielnicy Piaski [Пески]. Przeznaczona początkowo dla wychowanków przytułku, stanowiła filię parafii św. Katarzyny. W październiku 1919 r. otrzymała prawa kościoła parafialnego i została udostępniona mieszkającym na Piaskach katolikom. Według ankiety wypełnionej 18 kwietnia 1921 r. przez jej rektora ks. A. Maleckiego do tamtejszej parafii należało w 1919 r. ok. 4 tys. osób, a w 1920 – 3 tys. Świątynia pw. Niepokalanego Serca NMP była nieczynna od 7 do 9 lutego 1922 r. i od 5 grudnia 1922 r. do czerwca 1923 r. Ostatecznie zamknięto ją 21 stycznia 1933 r., budynek zaś rozebrano.
Cztery rzymskokatolickie kaplice istniały też w stołecznych więzieniach. Przy więzieniu dla kobiet przy ul. Arsenalnej [Арсенальная ул.] 9 funkcjonowała kaplica pw. Matki Bożej Ostrobramskiej, poświęcona 6/19 stycznia 1913 r. przez ks. Piotra Janukowicza (1863–1937). Należała ona do utworzonej na otwartym w 1856 r. katolickim cmentarzu Wyborskim parafii Nawiedzenia NMP. Opiekował się nią ks. Błażej Czesnis (Błažejus Česnys, 1884-1944), a wyposażenie zapewnił petersburski sklep firmowy warszawskiej fabryki wyrobów platerowanych Józef Fraget. Zamknięta pod koniec 1917 r., zlikwidowana została w styczniu 1919 r. W tzw. Zamku Litewskim [Литовский замок] (w miejscu domu przy ul. Dekabrystów [Декабристов ул.] 29) w jednej z baszt od strony rzeki Mojki istniała kaplica pw. Najświętszej Maryi Panny. Urządzona w roku 1836, poświęcona 11/23 czerwca 1859 r., działała aż do spalenia tego więzienia w lutym 1917 r. Przy męskim poprawczym areszcie odosobnionym „Kriesty” przy nab. Arsenalnym [Арсенальная наб.] 5–7 funkcjonowała kaplica urządzona w 1894 r. i należąca od 1902 r. do parafii Nawiedzenia NMP. Poświęcono ją 6/19 stycznia 1913 r., a zamknięto pod koniec 1917 r. Kaplica istniała również w domu aresztu prewencyjnego przy ul. Szpalernoj [Шпалерная ул.] 25. Urządzona w 1916 r., została zamknięta pod koniec 1917 r. Charakter publiczny posiadała natomiast zbudowana w 1859 r. kaplica pw. Wniebowzięcia NMP na cmentarzu Wyborskim.
Kolejne parafie zostały utworzone w Petersburgu dopiero w styczniu 1903 r. Było ich odtąd cztery – do istniejących parafii św. Katarzyny i św. Stanisława doszły nowe przy prokatedrze Wniebowzięcia NMP przy ul. 1. Roty [1-oй Роты ул.] (obecnie [1-я Красноармейская ул.]) i kościele NMP na cmentarzu Wyborskim (ich zasięg administracyjny podaje „Kraj” z 1902 r., nr 50), nie licząc dwóch odrębnych parafii – francuskiej i niemieckiej. Wszyscy proboszczowie pozostawali wówczas pod jurysdykcją księdza dziekana petersburskiego, rezydującego wówczas przy kościele św. Stanisława – z wyjątkiem prokatedry, która znajdowała się pod bezpośrednią administracją arcybiskupa mohylewskiego i konsystorza. Po przeniesieniu siedziby metropolity i konsystorza z Mohylewa do Petersburga (1849) władze carskie uznały bowiem, że należy zbudować również katedrę w stolicy. Budowę świątyni przy ul. 1. Roty 11 podjęto w 1870 r. na koszt państwa według projektu architekta Wasyla I. Sobolszczykowa (1813–1872). 12/24 kwietnia 1873 r. arcybiskup mohylewski Antoni Fiałkowski (1797–1883) poświęcił ją jako prokatedrę pw. Wniebowzięcia NMP, pełniącą funkcję głównej świątyni metropolii, poprzednia katedra w Mohylewie (Białoruś) nie zmieniła bowiem statusu. Po przebudowie z lat 1901–1902 przeprowadzonej pod kierunkiem architekta Jewgrafa S. Worotiłowa (1836–1910), prokatedra została ponownie konsekrowana 14/27 września 1902 r. przez arcybiskupa mohylewskiego Bolesława Kłopotowskiego (1848–1903). Według ankiety z 8 marca 1921 r. wypełnionej przez ówczesnego proboszcza ks. P. Janukowicza parafia ta liczyła w 1918 r. – 5 tys. wiernych, w 1919 r. – 4 tys., a w 1920 r. – 3 tys. osób. W tym czasie tamtejszy przytułek ze szkołą katolicką opiekował się odpowiednio 200 (1918), 150 (1919) i 100 (1920) dziećmi. W 1912 r. kazania wygłaszano tu oprócz polskiego także w jęz. łotewskim i litewskim. Drugą parafię utworzono przy ul. Uspienskiej [Успенская ул.] (obecnie ul. Mineralnaja [Минеральная ул.] 21 w przebudowanym przez Nikołaja L. Benoisa (1813–1898) kościele jego autorstwa, wybudowanym na cmentarzu Wyborskim w latach 1857–1858, a konsekrowanym w 1859 r. przez arcybiskupa mohylewskiego Wacława Żylińskiego (1803–1863). Rozbudowaną świątynię poświęcono w 1879 r. jako kościół pw. Nawiedzenia NMP, który do 1903 r. należał jako filialny do parafii św. Katarzyny.
Najwięcej świątyń katolickich powstało nad Newą na początku XX w. Już w 1898 r. w należącym do parafii św. Stanisława siole Aleksandrowskim na obrzeżach miasta rozpoczęto budowę drewnianego kościoła dla robotników z dzielnicy za Rogatką Narwską. Był to wzniesiony według projektu inż. architekta Piotra Kupińskiego (1838–1923) niezachowany kościół filialny pw. św. Kazimierza przy ul. Uszakowskiej [Ушаковская ул.] (obecnie ul. Zoi Kosmodiemjanskoj [Зои Космодемьянской ул.]), w miejscu budynku nr 22. Utworzona w prywatnym budynku przez proboszcza parafii św. Stanisława Witolda Czeczotta (1846–1929) kaplica istniała tam już od 1896 r. Z czasem przy kościele zorganizowano także przytułek i szkołę dla dzieci pracowników usytuowanych w pobliżu największych w Rosji Putiłowskich zakładów metalurgiczno-maszynowych [Путиловский завод] (obecnie fabryka Kirowa). W 1902 r. przy samej fabryce utworzono kolejną kaplicę, a w 1908 r. przy kościele św. Kazimierza zorganizowano samodzielną parafię. Przed I wojną światową za Rogatką Narwską mieszkało bowiem do 10 tys. Polaków. W 1912 r. odprawiano tu nabożeństwa w jęz. polskim, litewskim i łotewskim.
Budowę kolejnego ośrodka duszpasterskiego rozpoczęto w 1905 r. w należącej do parafii św. Katarzyny dzielnicy robotniczej za Rogatką Newską, w której mieszkało ok. 15 tys. katolików, głównie polskich pracowników metalurgiczno-maszynowych zakładów Obuchowskich [Обуховский завод]. W 1906 r. państwo użyczyło działkę pod budowę kościoła, natomiast środki na wznoszoną według projektu Stefana Gałęzowskiego (1863–1944) świątynię zbierali sami wierni. W 1911 r. powstała tu tymczasowa drewniana kaplica. Nabożeństwa w nieukończonym murowanym kościele przy ul. Bolszoj Szczemiłowkoj [Большaя Щемиловка ул.] (obecnie ul. Babuszkina [Бабушкина ул.]) 57 rozpoczęły się w roku 1914, a w styczniu 1918 r. arcybiskup mohylewski Edward Ropp (1851–1939) erygował tu parafię pw. Najświętszego Serca Jezusa, której proboszczem został wikary z kościoła św. Katarzyny Teofil Matulanis (Teofilius Matulionis, 1873–1962). Kościół ten zamknięto w 1937 r.
Z kolei wiosną 1909 r. robotnicy z Ochtyńskiej fabryki prochu [Oхтинский пороховой завод] uzyskali pozwolenie na założenie przy ul. Kołtuszskoje szosse [Колтушское шоссе] (obecnie ul. Komuny [Коммуны ул.] obok domu nr 34) kaplicy pw. św. Aleksego. Projekt tej drewnianej świątyni autorstwa inż. cywilnego A. A. Antonowa zatwierdzono w marcu 1911 r. Wzniesiona ze środków pochodzących ze zbiórki kaplica poświęcona została w lipcu 1916 r. jako świątynia filialna należąca do parafii Nawiedzenia NMP. Otwarcie nowych ośrodków duszpasterskich spowodowane było gwałtownym wzrostem liczby wiernych w stolicy. W 1910 r. duchowieństwo wspomnianych wyżej pięciu parafii obejmowało bowiem posługą duszpasterską 80,5 tys. osób.
Należy pamiętać, że nie wszystkie petersburskie parafie i kaplice katolickie były związane ze wspólnotą polską. Przy najstarszym petersburskim kościele św. Katarzyny od początku funkcjonowania parafii było czterech kaznodziei – dla ludności niemieckiej, francuskiej, polskiej i włoskiej. Należeli do niej także przedstawiciele innych narodowości, jednak od połowy XIX w. większość tutejszych katolików deklarowała się jako Polacy. W 1881 r. parafia św. Katarzyny liczyła 25 tys. wiernych, a w 1884 r. już ok. 35 tys. W 1909 r. obejmowała ponad 29 tys. osób, w tym po 2,5 tys. Niemców i Francuzów oraz 400 Włochów (J. Żyskar, Polacy w rozproszeniu. Tułacz tułaczom poświęca. Wspomnienia z piętnastu lat prac kapłańskich w Cesarstwie, Petersburg 1909, s. 24). Odprawiano dla nich nabożeństwa po francusku, polsku i niemiecku. W 1912 r. naukę religii prowadzono obok wspomnianych języków także w jęz. łotewskim i litewskim. Powstawały także osobne parafie dla poszczególnych narodowości.
Francuzi-katolicy zakupili działkę pod budowę własnej świątyni po uzyskaniu zgody cesarza Mikołaja II (1868–1918) w dniu 19/31 października 1898 r. W 1901 r. przy tymczasowej drewnianej kaplicy w zaułku Kowieńskim [Ковенский пер.] 7 zorganizowana została parafia obejmująca ok. 1,2 tys. wiernych. W 1909 r. poświęcono tu nowo zbudowany francuski kościół pw. Najświętszej Maryi Panny (Notre Dame de France) wznoszony od 1903 r. z inicjatywy byłego ambasadora Francji Gustave’a Lannes de Montebello (1838–1907). Zaprojektowaną w 1902 r. przez architekta Leontija N. Benoisa (1856–1928) świątynię, której budowę wstrzymał brak funduszy, dokończył w stylu neoromańskim inż. cywilny i architekt Marian Peretiatkowicz (1872–1916). Ten konsekrowany 2 listopada 1909 r., przez metropolitę mohylewskiego Jana Cieplaka (1857–1926) kościół był w latach 1938–1992 jedyną czynną leningradzką świątynią katolicką. Wspólnota niemieckich katolików rozpoczęła starania o zorganizowanie własnej parafii w 1902 r. Początkowo urządzono kaplicę św. Bonifacego w zaułku Geslerowskim [Геслеровский пер.] (obecnie prosp. Czkałowskij [Чкаловский пр.]) 11, a następnie zakupiono ziemię pod budowę niezachowanego kościoła pw. św. Bonifacego przy ul. Cerkownej [Церковная ул.] (obecnie ul. Błochina [Блохина ул.] w miejscu budynku nr 9). Został on poświęcony w marcu 1914 r. Jednak w związku z wybuchem I wojny światowej i wyjazdem części obywateli niemieckich do parafii tej należeli głównie Polacy i Litwini.
Kaplice „narodowe” istniały także przy ambasadach Włoch przy ul. Bolszoj Morskoj [Большая Морская ул.] 43, i Austro-Węgier w kamienicy Buturlinów przy ul. Siergijewskiej [Сергиевская ул.] (obecnie ul. Czajkowskiego [Чайковского ул.]) 10. Pierwsza z nich funkcjonowała od lat 80. XIX w. do 1918 r., druga otwarta została we wrześniu 1900 r. i działała do sierpnia 1914 r. W latach 1885–1887 w nowo zbudowanym budynku działającego w Petersburgu od 1817 r. Francuskiego Towarzystwa Dobroczynności urządzono poświęconą 8/20 marca 1887 r. kaplicę pw. św. Wincentego à Paulo. W tym samym gmachu na Wyspie Wasilewskiej przy 13. Linii [13-я линия В.О.] 52 działa również druga kaplica obsługująca pacjentów francuskiego szpitala św. Marii Magdaleny. Czynną do roku 1918 kaplicę otwarto także w 1916 r. w gimnazjum francuskim „Capronnier-Révil” przy ul. Nowoj Isaakijewskoj [Новая Исаакиевская ул.] (obecnie ul. Jakubowicza [Якубовича ул.]) 14. Z kolei w należącym do parafii św. Katarzyny niemieckim przytułku dla chłopców im. Fichtnera przy 9. Linii [9-я линия В.О.] 60 co najmniej do roku 1919 działała utworzona w 1893 r. kaplica pw. Chrystusa Zbawiciela. Należy wreszcie wspomnieć o istniejącej od marca 1909 r. kaplicy pw. Zesłania Ducha Świętego dla Rosjan-katolików. Znajdowała się ona w rejonie Petrogradzkim przy ul. Połozowa [Полозова ул.] 12. W 1912 r. przeniesiona została do wyburzonego budynku na rogu ul. Bolszoj Puszkarskoj [Большая Пушкарская ул.] i Barmalejewa [Бармалеева ул.] 48/2, gdzie 30 września/ 13 października 1912 r. konsekrowano ją jako kościół, tworząc jednocześnie odrębną parafię. Nieczynna w latach 1913–1917, zamknięta ponownie w grudniu 1922 r., a ostatecznie w lipcu 1923 r. świątynia ta się nie zachowała.
Na początku XX w. rozpoczęto również budowę murowanych kościołów w okolicach Petersburga – w Peterhofie [Петродворец] pw. św. Aleksego i w Szlisselburgu [Шлиссельбург] u ujścia Newy do Zatoki Fińskiej pw. Podwyższenia Krzyża św. Oba ukończono w roku 1910, a zamknięto na przełomie 1922 i 1923 r., odbierając je ostatecznie katolikom w latach 30. XX w. W Peterhofie w drewnianym baraku udzielonym katolikom przez władze wojskowe i zarząd dworu tymczasowa kaplica funkcjonowała już od 1906 r. Poświęcona w lipcu 1910 (?), zamknięta była od grudnia 1922 do lipca 1923 r. Budynek nie zachował się. Na działce ofiarowanej w tym samym roku przez wikariusza parafii św. Katarzyny ks. Benedykta Skryndę (zm. 1939) dzięki zaangażowaniu ks. Andrzeja Bujewicza (zm. 1918) wybudowana została zaś nowa szlisselburska świątynia. W 1908 r. w Ligowie [Лигово] na północno-zachodnim krańcu miasta z inicjatywy ks. Wiktora Pietkiewicza (1870–1939) powstała tymczasowa drewniana kaplica pw. Matki Bożej Częstochowskiej. Znajdowała się ona na rogu ul. Matwiejewskiej [Матвеевская ул.] 47 i zaułku Wasiljewa [Васильева пер.] (obecnie ul. Partizana Giermana [Партизана Германа], w pobliżu budynku nr 20). Przebudowana, uzyskała w 1916 r. status świątyni filialnej.
Wydany przez Katarzynę II (1729–1796) w 1769 r. Reglament (Regulamin) dla parafii św. Katarzyny powierzał jej w opiekę duszpasterską nie tylko katolików w samym mieście, ale także na terenie Kronsztadu [Кронштадт] na wyspie Kotlin w Zatoce Fińskiej, Jamburga [Ямбург] (obecnie Kingisepp [Кингисепп]) nad Ługą, Rewla (obecnie est. Talinn) i Rygi. W tych miastach działały wspólnoty katolickie prowadzone w różnym czasie zarówno przez duchowieństwo diecezjalne, jak i zakonne (franciszkanów, dominikanów, jezuitów). Najwcześniej zorganizowała się wspólnota katolicka w Rydze. W 1745 r. tamtejsi katolicy rozpoczęli budowę kościoła przy ul. Zamkowej [Pils ielā] 5, który został poświęcony w 1785 r. pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej. W 1799 r. w refektarzu dawnego klasztoru dominikanów utworzono kaplicę dla garnizonu wojskowego w Rewlu. Ze względu na powiększającą się wspólnotę katolicką w 1841 r. rozpoczęto jej rozbudowę. Nabożeństwa w nowej świątyni (dzisiejsza katedra w Talinnie), której nadano wezwanie św. Piotra i Pawła rozpoczęto już rok później. W roku 1816 ze składek parafian zbudowano kościół św. Jana Nepomucena w Jamburgu, który w latach 1881–1884 miał 450 wiernych, głównie Niemców. Z kolei w 1848 r. na terenie parafii w Rydze w miejscowym więzieniu otworzono kaplicę Józefa Oblubieńca. Z inicjatywy wieloletniego ryskiego proboszcza ks. Franciszka Affanasowicza (1838–1923) w 1885 r. powstała też kaplica cmentarna pw. Michała Archanioła. W 1892 r. konsekrowano kolejną ryską świątynię pw. św. Franciszka z Asyżu, w 1904 r. zaś otwarto kaplicę więzienną pw. Antoniego Padewskiego. W 1899 r. w uzdrowisku Majorenhoff (łot. Jūrmala) koło Rygi poświęcona została drewniana kaplica pw. NMP, z kolei w pobliskim Kemmern (łot. Ķemeri) zbudowano ze środków księcia Bogdana Michała Ogińskiego (1848–1909) kaplicę pw. Jana Chrzciciela.
Pierwszą poza Petersburgiem stałą kaplicę otwarto w latach 1797–1798 w Kronsztadzie. Nosiła ona wezwanie św. Pawła i znajdowała się w gmachu Morskiego Korpusu Kadetów [Морскoй кадетский корпус]. W 1837 r., zgodnie z rozporządzeniem Mikołaja I (1796–1855), przy prosp. Nikołajewskim [Николаевский пр.] (obecnie prosp. Lenina [Ленина пр.]) 5 rozpoczęto budowę nieistniejącego już kościoła pw. św. św. Piotra i Pawła dla służących we flocie rosyjskiej oraz ich rodzin, a także kadetów Korpusu Morskiego. Konsekrowany 6/18 sierpnia 1850 r. przez arcybiskupa Ignacego Hołowińskiego (1807–1855) służył wiernym już od roku 1843, a został ostatecznie zamknięty 15 listopada 1930 r. W późniejszym okresie do tamtejszej parafii należały także kaplice – cmentarna pw. Serca Jezusowego (wzniesiona w 1854 r., zniszczona w 1890 r., a odbudowana w roku 1896) oraz pw. św. Jana Chrzciciela w forcie Cesarz Aleksander I (urządzona w roku 1915, a zamknięta pod koniec 1917 r.). W 1799 r. początkowo rycerze maltańscy, a następnie dominikanie przejęli pieczę nad katolikami w Wyborgu [Выборг], dla potrzeb których w byłym budynku Domu Rycerskiego otwarto kaplicę pw. św. Jacka, która w 1856 r. otrzymała status kościoła parafialnego.
Na otwarcie kaplic w prywatnych domach w Gatczynie (obecnie Puszkin [Пушкин]) i w Carskim Siole cesarze wydali zgodę odpowiednio Paweł I (1754–1801) w roku 1800 i Aleksander I (1877–1925) w 1811 r. W 1826 r. bp miński Mateusz Lipski (1770? – 1839) konsekrował w Carskim Siole nowo wybudowany kościół pw. Jana Chrzciciela. Wzniesiony na mocy rozporządzenia Aleksandra I przy ul. Kuźminskiej [Кузьминская ул.] (obecnie ul. Dworcowa [Дворцовая ул.] 15 według projektu architekta Domenica F. Adaminiego (1792–1860), a rozbudowany w latach 1906–1908, obsługiwany był przez petersburskich dominikanów. Zakonnicy opiekowali się także drewnianą kaplicą Chrystusa Zbawiciela w Gatczynie oraz wybudowaną w roku 1899 kaplicą grobową książąt Sayn und Wittgenstein pw. bł. Stefanii w Drużnosielu [Дружносель]. Postawiono ją na grobie Stefanii z Radziwiłłów (1809–1832), żony Lwa P. hr. Sayn-Witgensteina (1799–1866). W 1911 r. Gatczyna zyskała kolejną świątynię wybudowaną ze składek wiernych. Był to neogotycki kościół wznoszony w latach 1906–1911 na podstawie projektu architekta i inż. cywilnego Lwa P. Szyszki (1872–1943). Konsekrowany 13/26 listopada 1911 r. przez arcybiskupa mohylewskiego J. Cieplaka pw. NMP z Góry Karmel stanowił filię petersburskiej parafii św. Katarzyny. W okresie I wojny światowej liczba tutejszych wiernych osiągnęła 5,7 tys. osób (1916). W marcu 1915 r. abp. J. Cieplak poświęcił należącą także do gatczyńskiej parafii NMP z Góry Karmel kaplicę pw. św. Józefa w położonej 60 km na południe do Petersburga Wyricy [Вырица] (przy drugiej platformie), którą opiekował się bł. Leon Wetmański (1886–1941). Przekształcona w grudniu 1919 r. w kościół parafialny, zamknięta została w latach 30. XX w. Według ankiety wypełnionej 21 kwietnia 1921 r. przez ówczesnego kapelana gatczyńskiej parafii Władysława Czegisa (1888 – po 1938) w okresie 1918–1919 obsługiwała ona 1452 osoby, a w 1921 r. cała parafia liczyła ok. 2,5 tys. osób. Funkcjonowała tam też polska szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci.
Na początku XIX w. powstała także wspólnota katolicka w Pskowie, która w 1805 r. zorganizowała kaplicę pw. Świętej Trójcy. Dzięki staraniom miejscowego proboszcza w 1857 r. konsekrowano w tym mieście nową świątynię. Pod koniec XIX w. wzniesiono zaś niezachowaną do dziś kaplicę pw. Apostołów Piotra i Pawła w Kołpinie [Колпино] przy ul. Admiraltiejskiej [Адмиралтейская ул.] (obecnie ul. Wołodarskiego [Володарского ул.], obok domu nr 13). Zbudowana w 1894 r. z inicjatywy ks. Konstantego Maculewicza (1841–1906) do roku 1905 podlegała carskosielskiej parafii św. Jana Chrzciciela. W latach 1905–1910 należała do parafii św. Katarzyny, od 1910 r. stanowiąc samodzielną parafię. Według ankiety z 5 kwietnia 1921 r. podpisanej przez ówczesnego proboszcza, jezuitę Antoniego Niemancewicza (1893–1943) w grudniu 1920 r. w samym Kołpinie było 669 katolików, w całej zaś parafii ok. 1,6 tys. Z początkiem 1920 r. przy tamtejszym kościele powstała Polska Szkoła Pracy. Sama świątynia została zamknięta w listopadzie 1937 r.
Powstające coraz liczniej wspólnoty katolickie pozwoliły władzom duchownym na powołanie dekanatu petersburskiego. Na jego terenie poza kapłanami diecezjalnymi pracowali jezuici oraz dominikanie. Na początku XIX w. dekanat petersburski obejmował wspomniane kościoły i kaplice w Carskim Siole, Gatczynie, Jamburgu, Kronsztadzie, Rewlu, Rydze i Wyborgu. W ciągu XIX w. powstawały tu nowe samodzielne ośrodki duszpasterskie oraz kaplice. Jedną z nich otwarto w 1835 r. dla żołnierzy miejscowego garnizonu w karelskim Pietrozawodsku [Петрозаводск]. Po wielokrotnych prośbach w 1898 r. zezwolono tam na budowę murowanego kościoła przy ul. Swiatnawołockiej [Святнаволоцкая ул.] (obecnie prosp. Lenina [Ленинский пр.]) 11а. Zbudowaną według projektu syndyka parafii architekta gubernialnego Michała Kalitowicza (1817–1909) świątynię w formie bazyliki poświęcono w 1904 r. pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Z kolei w 1838 r. wzniesiono kaplicę dla miejscowej wspólnoty oraz wojskowych w Nowogrodzie Wielkim. Budowę nowej świątyni rozpoczął tam w połowie wieku ks. Eliasz Barancewicz, jednak w roku 1891 strawił ją pożar. Ostatecznie nowy murowany dwuwieżowy kościół w stylu romańskim projektu architekta gubernialnego inż. cywilnego Rajnolda Krzyżanowskiego (1821–1913) pw. Piotra i Pawła poświęcił tu w 1893 r. bp F. A. Symon. Otwarto też samodzielną parafię przy ul. Bolszoj Sankt Petersburskoj [Большая Санкт-Петербургская ул.] 12. Dla polskich żołnierzy służących w armii rosyjskiej zbudowany został w 1860 r. nad Zatoką Fińską kościół garnizonowy (aktualnie katedra) pw. św. Henryka w Helsingforsie (obecnie Helsinki). Trzy lata później reaktywowano parafię pw. Jana Ewangelisty w Dorpacie (obecnie estońskie Tartu), a opiekę nad nią objął kapelan uniwersytecki. Z kolei w roku 1884 ze składek parafian rozpoczęto budowę kościoła w Wielkich Łukach [Великие Луки] niedaleko Pskowa, który konsekrowany został w 1904 r. pw. św. Antoniego Padewskiego i Najświętszej Maryi. Po wielokrotnych prośbach katolików z Ługi [Луга] także w tym mieście wydano w 1902 r. zezwolenie na wzniesienie świątyni pw. św. Mikołaja Biskupa która powstała przy obecnej ul. Urickiego [Урицкого ул.] 44. według projektu architekta Józefa Dietricha (1858–1907) Ją również konsekrowano w 1904 r.
Po utworzeniu w 1911 r. dekanatu ryskiego z dekanatu petersburskiego zostały wyłączone parafie w Rewlu, Rydze i Jurjewie (w latach 1893–1918 oficjalna nazwa Dorpatu) wraz z kościołami filialnymi i kaplicami. W 1915 r. na terenie dekanatu petersburskiego działały poza stolicą parafie w Carskim Siole (2,2 tys. wiernych wraz kaplicą grobową pw. św. Stefanii w Drużnosielu), Helsingforsie (2,2 tys. parafian; kaplica w Sveaborgu [Свеаборг], obecnie fińska Suomenlinna), Jamburgu (1670 wiernych), w Narwie [Нарва] (obecnie estońska Narva; kościół pw. św. Antoniego konsekrowany w listopadzie 1907 r., zburzony po II wojnie światowej; 1835 parafian), Kołpinie [Колпино] (kaplica w Markowie [obecnie Krasnyj Bor, Красный Бор]; 1620 wiernych), Kronsztadzie (kaplica cmentarna, 3 tys. parafian), Łudze (wzniesiony w latach 1898–1902, a konsekrowany w czerwcu 1904 r. neogotycki kościół pw. św. Mikołaja; 3 tys. parafian), Nowogrodzie (wraz z kaplicami w Nikołajewie, Czudowie [Чудово] pw. Matki Bożej Ostrobramskiej, Starej Russie [Старая Русса] pw. Św. Trójcy i kaplicą cmentarną; 3 tys. wiernych), Pskowie (wraz z kaplicą cmentarną Wincentego á Paulo oraz kaplicami w Opoczce i w Ostrowie – pierwsza wzniesiona w 1894 r., a poświęcona w roku 1904, druga wybudowana w 1905 r.; 3220 parafian), Wielkich Łukach (wraz z otwartą w 1908 r. kaplicą Serca Jezusowego w Nowosokolnikach [Новосокольники]; 3560 wiernych), Wyborgu (760 parafian) oraz zorganizowana w 1904 r. z inicjatywy Stanisława Ptaszyckiego (1853–1933) kaplica pw. Najświętszego Serca Jezusa w kurorcie Terijoki nad Zatoką Fińską (obecnie Zielenogorsk [Зеленогорск]).
Ponadto do parafii św. Katarzyny należały podmiejskie kaplice i kościoły filialne: w Gatczynie, (zniszczony podczas II wojny światowej, w 1995 r. powrócił do miejscowych katolików), Peterhofie (400 wiernych), Aleksandrowskim [Александровское], Szuwałowie (kaplica istniała tu od końca lat 90. XIX w. do lat 20. XX w.) i Ligowie. Zbudowana ok. 1842 r. niezachowana drewniana kaplica pw. Wniebowzięcia NMP w letniej rezydencji książąt von Leuchtenberg w Siergijewce [Сергиевка] na pograniczu Starego Peterhofu i Oranienbaumu zamknięta została w 1918 r. Katolickie świątynie podległe tej parafii znajdowały się też w Pietrozawodsku (2,1 tys. parafian) i Szlisselburgu.
Do parafii przy kościele pw. Nawiedzenia NMP na cmentarzu Wyborskim należały filie w Pargołowie [Парголово] i Lesnoje [Лесноe]. Niezachowany kościół pw. św. Franciszka z Asyżu przy ul. Kuzniecznej [Кузнечная ул.] (obecnie ul. Driezdenskaja [Дрезденская ул.]), w pobliżu budynku nr 17 wzniesiony został w latach 1911–1912 według projektu inż. cywilnego A. A. Antonowa ze środków robotników mieszkających na północno-zachodnich obrzeżach miasta, tj. w Lesnoje i Udielnoj [Удельная]. Poświęcona 24 czerwca/ 6 lipca 1912 r. drewniana świątynia obejmowała katolików ze wspomnianych dwóch miejscowości oraz z Szuwałowa, Ozierek i Nowoj Dieriewni. Nieczynna od grudnia 1922 do czerwca 1923 r. została ostatecznie zamknięta w październiku 1938 r. Także w 1912 r. otwarta została tymczasowa kaplica na katolickim cmentarzu w Pargołowie. W 1914 r. poświęcono tam nowo wybudowaną drewnianą kaplicę projektu Józefa Padlewskiego (1863–1943) pw. Najświętszego Serca Jezusa.
Do parafii Wniebowzięcia NMP należała także kaplica w Lubaniu. Na obrzeżach Petersburga powstał również projekt budowy kościoła dla katolików mieszkających za Moskiewską Zastawą. W grudniu 1910 r. pod przewodnictwem ks. Franciszka Karewicza (1861–1945) zawiązał się Komitet budowy kaplicy. Projekt autorstwa J. Padlewskiego nie został jednak zrealizowany przed 1917 r. Na początku 1919 r. w prywatnym mieszkaniu na parterze budynku przy prosp. Zabałkańskim [Забалканский пр.] (obecnie pr. Moskiewski [Московский пр.]) 109 zorganizowano więc tylko kaplicę pw. NMP, którą opiekowali się duszpasterze z parafii Wniebowzięcia NMP. Została ona ostatecznie zamknięta we wrześniu 1923 r.
Z kolei kapelan przytułku przy 14. Linii WO 25 opiekował się kaplicami w oddziałach przytułku w Nikołajewce [Николаевка] (drewniana zbudowana w 1884 r., w 1919 r. przekształcona w filię kościoła parafialnego, zamknięta ostatecznie w czerwcu 1923 r.) oraz Ust`-Iżorze [Усть-Ижора] w rejonie kołpinskim (1909–1918). Trzy kaplice działały także przy przytułku Marianum [Марианум] zbudowanym w Siestroriecku przy ul. Wołodarskiego [Володарского ул.] 26 dzięki staraniom ks. Metodego Michaćka (zm. 1908) na działce ofiarowanej przez Elżbietę Resz. Znajdująca się w gmachu Marianum kaplica poświęcona została w 1908 r., zamknięto ją pod koniec 1917 r. Ostatecznie została zlikwidowana w roku 1927 (pomieszczenie zachowało się ze zniszczeniami). Drugą z podlegających Marianum kaplic zbudowano w 1917 r. na Stronie Piotrogrodzkiej przy ul. Bolszoj Raznoczynnoj [Большая Разночинная ул.], w pobliżu domu nr 15 (zamknięta w 1918 r.), trzecia zaś powstała na osiedlu Władimirowka (obecnie Razliw [Разлив]). Tę ostatnią urządzono dopiero w 1917 r., zamknięta została pod koniec tego samego roku, a zlikwidowano ją ostatecznie w 1923 r. (nie zachowała się). Przy Stalowni Obuchowskiej w Aleksandrowskoje (obecnie prosp. Obuchowskiej Oborony [Обуховской Обороны пр.]), w pobliżu domu nr 120 istniała także niezachowana kaplica dla robotników-katolików, przeważnie Polaków. Urządzona w latach 90. XIX w., należała do parafii św. Katarzyny, zamknięta została w roku 1918. Do tejże parafii należała również tymczasowa kaplica działająca w latach 1917–1919 w podmiejskim letnisku Olgino [Ольгино] nad Zatoką Fińską. Znajdowała się ona w jednym z prywatnych domów przy ul. Polewaja [Полевая ул.] 60 (budynek nie zachował się). W grudniu 1917 r. powołano tam nawet komitet budowy kościoła. Opiekę duszpasterską nad ponad 1 tys. katolików z Olgino i sąsiadującej z nim Łachty [Лахта] sprawował ks. Stanisław Trzeciak (1873–1944).
Powstało także kilka tymczasowych kaplic zarówno w zakładach dobroczynnych, jak i dla potrzeb tzw. bieżeńców (wysiedlonych w czasie I wojny światowej z Królestwa Polskiego i gub. zachodnich), które nie weszły jednak oficjalnie w spis ośrodków duszpasterskich archidiecezji. W czasie wojny na terenie parafii Nawiedzenia NMP działały dwie tymczasowe kaplice dla polskich uchodźców znajdujących się pod opieką Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny. 20 listopada/ 3 grudnia 1915 r. Departament Spraw Duchownych Obcych Wyznań Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zezwolił na urządzenie niewielkich tymczasowych kaplic w przytułkach dla uchodźców. Pierwszą z nich zorganizowano w historycznej dzielnicy Ozierki przy szosie Wyborskiej [Выборгское шоссе] 18, drugą w historycznej dzielnicy Szuwałowo przy ul. Andriejewskiej [Андреевская ул.] (obecnie ul. Pierwomajskaja [Первомайская ул.]) 15. Nabożeństwa wolno było odprawiać w tych kaplicach tylko do końca wojny. Obydwie poświęcono w połowie 1916 r. i zamknięto po repatriacji Polaków (nie zachowały się). Podobny los spotkał także poświęconą w styczniu 1916 r. kaplicę w Krasnych Strugach [Струги Красные] (obw. pskowski) dla bieżeńców oraz kaplicę we Władysławówce – od roku 1905 filii stołecznego przytułku dla chłopców Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Łudze. Tę ostatnią zamknięto latem 1918 r.
W 1917 r. w stolicy Rosji i na jej przedmieściach funkcjonowało ponad 40 kaplic. Opieką duszpasterską obejmowano wówczas łącznie 101 330 osób. Nowe ośrodki duszpasterskie dla ludności katolickiej na terenie całego dekanatu piotrogrodzkiego powstawały do 1918 r. Przy większości parafii katolickich działały szkoły, biblioteki, organizacje dobroczynne, przytułki i bractwa religijne. Duszpasterze tych ośrodków pracowali w kurii, wykładali w RzSD i RzAD oraz byli katechetami w siedemdziesięciu szkołach na terenie miasta. Inicjowali zakładanie szkół, towarzystw oświatowych, dobroczynnych i narodowych.
Rozwój sieci duszpasterskiej uległ załamaniu po dojściu do władzy bolszewików w październiku 1917 r. W 1918 r. rozpoczął się proces zamykania kaplic i kościołów wraz z przejmowaniem majątku instytucji kościelnych i świeckich przez nowe władze. Zgodnie z rozporządzeniami metropolity mohylewskiego E. Roppa niektóre świątynie otrzymały wówczas status kościołów parafialnych. Pomagało to unikać zamknięcia, ponieważ według prawa radzieckiego dla korzystania z majątku kościelnego potrzebne było zawarcie umowy między władzą a radą parafialną („dwudziestką”), która musiała składać się z co najmniej 20 parafian. W ten sposób w 1919 r. utworzono parafię Najświętszego Serca Maryi przy zakładach ks. A. Maleckiego, św. Kazimierza w przytułku miejskim, św. Franciszka, św. Aleksego, Niepokalanego Poczęcia NMP w przytułku prowadzonym przez ss. Franciszkanki Rodziny Maryi oraz św. Jana Kantego w budynku RzAD. Wszystkie kaplice, które nie zostały zmienione w kościoły, zamknięto przed początkiem lat 20. XX w.
Nie zahamowało to jednak procesu redukowania ośrodków duszpasterskich. W kwietniu 1920 r. zamknięto m.in. kaplicę pw. św. Jana Kantego, która funkcjonowała jako świątynia filialna przy parafii Niepokalanego Poczęcia NMP przy 14. Linii WO. W 1922 r. władze radzieckie zamknęły wszystkie kościoły wprowadziwszy wymóg podpisania przez parafian umów dzierżawnych umożliwiających dalsze korzystanie z miejsc kultu. Z czasem kilka z tych kościołów otwarto, by ponownie je zlikwidować w ciągu 16 lat. Były to kościoły: Wniebowzięcia NMP (1930), Najświętszego Serca Maryi (1933), św. Stanisława (1935), św. Bonifacego, św. Aleksego i Niepokalanego Poczęcia NMP (wszystkie cztery zamknięto w 1935 r.) oraz Najświętszego Serca Jezusa (1937). Pod koniec 1938 r. zamknięto także świątynie pw. Nawiedzenia NMP, św. Kazimierza oraz św. Katarzyny. Jedynym działającym w mieście kościołem pozostawał Notre Dame de France w zaułku Kowieńskim [Ковенский пер.] 7 (od 1945 r. – pw. Najświętszej Maryi Panny z Lourdes). W latach powojennych część świątyń została zniszczona, w innych mieściły się państwowe organizacje i instytucje.
Odrodzenie wspólnot katolickich nad Newą rozpoczęło się w latach 1991–1992. Wiernym zwrócono kościoły: św. Katarzyny (1992), prokatedrę (1995), św. Stanisława (1996), Najświętszego Serca Jezusa (1996) oraz Nawiedzenia NMP (2002). Wszędzie rozpoczęły się odbudowy i prace restauracyjne. W związku z odrodzeniem Kościoła katolickiego w Petersburgu pojawiło się też kilka nowych kaplic, które nie mają wyraźnego polskiego charakteru. Na przykład po otwarciu Wyższego Seminarium Duchownego Maryja Królowa Apostołów przy ul. 1. Krasnoarmiejskiej 11 na górnym piętrze budynku jesienią 1995 r. poświęcono kaplicę pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. W latach 1996–1997 w gmachu katolickiej instytucji charytatywnej Caritas przy ul. Riabinowej [Рябиновая ул.] 18 (od roku 2000 działa tam Centrum Wychowania Społecznego „Dom im. ks. Hartmuta Kani” [Дом монсеньера Хартмута Каниа]) urządzono kaplicę pw. św. Elżbiety z Turyngii.
Bibiografia:
В. В. Антонов, А. В. Кобак, Святыни Санкт-Петербурга. Энциклопедия христианских храмов, Санкт-Петербург 2010; R. Hankowska, Kościół Świętej Katarzyny Panny i Męczenniczki Aleksandryjskiej w Sankt-Petersburgu. Historia, architektura, wystrój wnętrza, problemy rekonstrukcji i konserwacji, Warszawa 1997 i toż w wersji ros. Санкт Петербург 2001; С. Г. Козлов-Струтинский и др., Католическая Церковь в Санкт-Петербурге и Ленинградской области. Краткие исторические очерки, Санкт-Петербург 2009; П. Н. Кравчун, Органы римско-католических храмов Санкт-Петербурга, Санкт-Петербург 2013; М. В. Шкаровский, Н. Ю. Черепенина, А. К. Шикер, Римско-Католическая Церковь на Северо-Западе России в 1917–1945 гг., Санкт-Петербург 1998; С. С. Шульц, Храмы Санкт-Петербурга история и современность. Справочное издание, Санкт-Петербург 1994; E. Ziółkowska, Petersburg po polsku, Warszawa 2011; Directorium Divini Officii et Missarum pro Archidioecesi Mohiloviensi nec non pro Dioecesi Minscensi..., Petropoli 1878, s. 131–134; 1894, s. 151–154; 1902, s. 176–182; 1907, s. 162–168; 1914, s. 145–153; 1916, s. 65–67; Материалы к истории римско-католического прихода во имя Посещения Пресв. Девой Марией св. Елисаветы и к истории католического кладбища Выборгской стороны в Санкт-Петербурге, wybór С. Г. Козлов-Струтинский, red. И. М. Шейнман, Гатчина 2010; Spisek łacińskiego duchowienstwa mohilewskiey archi-dyecezyi, Mohilew 1808, s. 19; H. G. [H. Gliński], Cmentarz katolicki w Petersburgu, w: „Gwiazda” kalendarz petersburski premiowy, na rok zwyczajny 1881, red. H. Gliński, St. Petersburg 1881, s. 82–85 oraz Kościoły i kaplice katolickie, tamże, s 22; Kościoły i kaplice katolickie, w: „Gwiazda” kalendarz petersburski premiowy, na rok przestępny 1884, red. H. Gliński, St. Petersburg 1884, s. 26–27 oraz tamże, Cmentarze, s 28; Katolik nad Newą, cz. I: Kościoły i kaplice, w: Kalendarz Rz. Katolicki „Pod Znakiem Krzyża” na rok Pański 1912, Petersburg [1911], s. 70–71; Kościoły i kaplice katolickie w Piotrogrodzie, w: Polski Kalendarz Piotrogrodzki na rok przestępny 1916, red. St. Lisowski, Piotrogród [1915], s. 40; ks. D. Bączkowski, ks. J. Żyskar, Nasze kościoły. Opis ilustrowany wszystkich kościołów i parafji znajdujących się na obszarach dawnej Polski i ziemiach przyległych, t. 1, z. 1 i 2: Archidjecezja mohylowska, z. 3: Dekanat mohylowski, red. J. Żyskar, Warszawa–Petersburg 1913; Fr. J. Żyskar, Polacy w rozproszeniu. Tułacz tułaczom poświęca. Wspomnienia z piętnastu lat prac kapłańskich w Cesarstwie, Petersburg 1909, zwł. s. 22–33, 37–38, 40–44; „Kraj” 1898, nr 40, 1/13 października, s. 20–21 (Stuletni jubileusz kościoła w Kronsztadzie), nr 41, 8/20 października, s. 39 (Kronsztad), nr 42, 15/27 października, s. 16–18 (Stuletni jubileusz kościoła. Uroczystości jubileuszowe w Kronsztadzie przy udziale J. E. ks. biskupa Niedziałkowskiego), 1902 z 13/26 grudnia, nr 50, s. 19 (Nowy podział parafij), 1903 z 4/17 stycznia, nr 1, s. 24 (Kościół francuzki); K. P., Konsekracja kościoła w Nowgorodzie, „Kraj”, nr 38 (1893), s. 20-21; История прихода [Pietrozawodsk], http://catholic-karelia.ru/history.html [dostęp: 15 VI 2019]; Przewodnik po zespołach archiwalnych Centralnego Państwowego Archiwum Sankt Petersburga dotyczące historii Kościoła rzymskokatolickiego, zwł. Historia kościołów i kaplic rzymskokatolickich na północnym-zachodzie Rosji w dokumentach CGA Sb, https://krzysztofpozarski.com/centralne-panstwowe-archiwum-sankt-petersburga/ [dostęp: 11 VI 2019]; Petersburg, par. p.w. św. Katarzyny, https://podkowa.mikomi.pl/parafia/5a4661dc99d0f046416e6acd/ [dostęp: 15 VI 2019]; Spis wiernych parafii św. Stanisława w SPb – 1920 r., https://krzysztofpozarski.com/spis-wiernych-parafii-sw-stanislawa-w-spb-1920-r/ [dostęp: 2 XI 2020]; Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL) w Lublinie: Zbiory Rękopisów, Zbiory ks. B. Ussasa, sygn. 787 Kościół św. Katarzyny, k. 259-259v, 260-260v, 262-262v, 263-263v, 265-265v.
W 1796 r. przy II Korpusie Kadeckim [2-й кадетский Императора Петра Великого корпус] na nab. rzeki Żdanowki [Ждановки р. наб.] (obecnie nab. Żdanowskie [Ждановская наб.]) 13 otwarto kaplicę pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Przeznaczona była dla wychowanków korpusu i przez cały wiek XIX pozostawała niedostępna dla wiernych. Zamknięto ją pod koniec 1917 r., a samo pomieszczenie zachowało się ze znacznymi zniszczeniami. Kolejna kaplica powstała w 1800 r. na dziedzińcu byłego pałacu hr. Michaiła I. Woroncowa (1712–1767) przy ul. Sadowej [Садовая ул.] 26. Poświęcona św. Janowi Jerozolimskiemu, znana powszechnie jako kaplica Maltańska, utworzona została po nominacji (1799) cesarza Pawła I (1754–1801) na wielkiego mistrza Zakonu Kawalerów Maltańskich. W 1810 r. do pałacu Woroncowa przeniesiono Korpus Paziów [Пажеский корпус] (obecnie Akademia Wojskowa im. Suworowa [Суворовское военное училище]). Przystosowano wówczas kaplicę do potrzeb wychowanków oraz korpusu dyplomatycznego. Do zamknięcia w 1922 r. miała ona charakter otwarty. W niedziele i święta z posługi tutejszych kapelanów korzystali obcojęzyczni mieszkańcy miasta oraz studenci, głównie Polacy, a od początku XX wieku także Rosjanie-katolicy. Z czasem kaplica stała się ulubionym miejscem ślubów polskiej inteligencji. Posługę duszpasterską pełnili tu także polscy duchowni; ostatnim rektorem kaplicy od listopada 1918 r. do marca 1922 r. był ks. Paweł Chodniewicz (1881–1949).
Drugą parafią w stolicy Rosji stał się kościół św. Stanisława przy ul. Torgowej [Торговая ул.] (obecnie ul. Sojuza Pieczatnikow [Союза Печатников ул.] 22, ufundowany w dzielnicy Kołomna przez pierwszego metropolitę mohylewskiego arcybiskupa Stanisława Bohusz Siestrzeńcewicza (1731–1826). Wzniesiony przez włoskiego architekta Davida Viscontiego (1772–1838) został poświęcony 7/19 maja 1825 r. Po śmierci, zgodnie z jego wolą, pochowano tam Siestrzeńcewicza, a sam kościół stał się świątynią parafialną. Opiekę duszpasterską w erygowanej 16 marca 1828 r. parafii, liczącej początkowo 1,5 tys. wiernych, sprawowali oo. pijarzy, następnie duchowieństwo diecezjalne. W 1881 r. liczba tutejszych parafian wynosiła już ok. 5 tys., w 1884 r. – ok. 6,5 tys., zaś w 1917 r. osiągnęła 10,2 tys. wiernych. Według opublikowanego przez obecnego proboszcza ks. Krzysztofa Pożarskiego spisu parafian z 1920 r. ich liczba spadła wówczas do 1298. Wypełniona w 1921 r. przez ówczesnego zastępcę proboszcza ks. Edwarda Juniewicza (1894–1989) ankieta szacowała liczbę parafian na ok. 3 tys. Przy parafii funkcjonowały też wówczas polska szkoła i łotewski przytułek.
W wieku XIX otwierano w mieście kolejne prywatne kaplice, z których część miała charakter zamknięty. 22 czerwca 1844 r. w budynku na Wyspie Wasilewskiej [Васильевский остров] przy 1. Linii [1-я линия В. О.] 52, rozbudowanym przez architekta Christiana F. Mejera (1789–1848) na potrzeby utworzonej w 1842 r. Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD), poświęcono przeznaczoną wyłącznie dla profesorów i kleryków kaplicę pw. św. Jana Kantego. Rekonsekrowano ją 27 listopada/ 10 grudnia 1903 r. po przebudowie gmachu RzAD. W rezydencji metropolitów mohylewskich, a zarazem siedzibie powołanego do życia w 1801 r. przez cesarza Aleksandra I (1777–1825) Rzymskokatolickiego Kolegium Duchownego, przy nab. Fontanki [Фонтанки р. наб.] 118 znajdowały się dwie kaplice – domowa arcybiskupów oraz należąca do konsystorza pw. Podwyższenia Krzyża św. (obie zamknięto w 1919 r.). Kaplica domowa pw. Zwiastowania NMP powstała również w budynku otwartego w 1879 r. Rzymskokatolickiego Seminarium Duchownego (RzSD) przy prosp. Jekatierinhofskim [Екатерингофский пр.] 37 (obecnie prosp. Rimskiego-Korsakowa [Римского-Корсакова пр.]) 49, kształcącego kapłanów na potrzeby archidiecezji mohylewskiej.
Kaplice domowe istniały także przy uczelniach i wyższych zakładach naukowych, na których studiowała znaczna liczba Polaków, jak np. w utworzonym w 1764 r. Cesarskim Instytucie Szlachetnie Urodzonych Panien [Смольный институт благородных девиц] (obecnie siedziba gubernatora) przy Smolnym projezdie [Смольный проезд]) 1. Pierwsza wzmianka o znajdującej się w południowej części klasycystycznego gmachu tego zakładu wychowawczego kaplicy pw. Trójcy Przenajświętszej pochodzi z 1832 r. W 1867 r. wyposażono ją ze środków polskiej rodziny Rokickich (zamknięta w sierpniu 1917 r.). W 1870 r. niewielką kapliczkę dla dziewczynek z rodzin szlacheckich pw. Najświętszej Maryi Panny urządzono w Szkole Zakonu św. Katarzyny [Училище ордена св. Екатерины] (obecnie Rosyjska Biblioteka Narodowa) przy nab. Fontanki 36 (zamknięta ok. 1918 r., nie zachowała się). Przy kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej funkcjonowały z kolei trzy kaplice maryjne. Jedną urządzoną w 1840 r. dla duchowieństwa wyłączono z użytku prawdopodobnie w 1918 r. Kolejne dwie urządzono przy gimnazjach – żeńskim pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i męskim. Obie otwarto 8/21 października 1910 r. bez pozwolenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W kwietniu 1911 r. zostały więc zamknięte z polecenia abp. mohylewskiego Wincentego Kluczyńskiego (1847–1917). Ponownie otwarto je w 1914 r., a zlikwidowano we wrześniu 1918 r.
Rzymskokatolickie kaplice urządzano także przy instytucjach dobroczynnych. W jednym z pomieszczeń nieistniejącego już budynku na terenie miejskiego przytułku przy ul. Palmienbachskiej [Пальменбахская ул.] (obecnie ul. Smolnego [Смольного ул.]) 4 obok kaplic prawosławnej i luterańskiej otwarto w 1845 r. kaplicę katolicką pw. św. Kazimierza. W 1847 r. przeniesiono ją na II piętro północnego skrzydła, gdzie katolikom oddano do dyspozycji dwa pomieszczenia. Co najmniej do 1919 r. nabożeństwa w tej zlikwidowanej w marcu 1922 r. kaplicy sprawowali kapłani z parafii św. Katarzyny. W 1858 r. w przytułku dla ubogich, założonym dwa lata wcześniej przez św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego (1822–1895) na Wyspie Wasilewskiej przy 14. Linii [14-я линия В.О.] 25–27, powstała kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Znajdowała się ona w dwupiętrowym domu, ofiarowanym na potrzeby schroniska dla starszych kobiet i dziewczynek-sierot przez przewodniczącą jego komitetu zarządzającego księżną Izabelę A. Gagarinę (z domu Walewską; 1800–1886) i miała charakter otwarty. Z kolei w założonym w 1865 r. przytułku dla kobiet „Dobry Pasterz”, czynnym najpierw przy 15. Linii [15-я линия В.О.] 52, a od 1874 r. przy ul. Donskiej [Донская ул.] 7/9 funkcjonowała kaplica pw. Najświętszej Maryi Panny. Urządzona w roku 1886 w dobudowanej w tym celu kamiennej oficynie była zamknięta pomiędzy grudniem 1922 r. a czerwcem 1923 (?). Zlikwidowana ostatecznie 29 sierpnia 1935 r., nie zachowała się. W przytułku Międzynarodowego Stowarzyszenia Opieki nad Ubogimi i Chorymi Osieroconymi Dziewczynkami przy ul. Jekatierininskiej [Екатерининскaя ул.] (obecnie ul. Koriakowa [Корякова ул.]) 8 na stronie Wyborskiej w Szuwałowie [Шувалово] działała zaś nieocalała kaplica św. Józefa. Poświęcona 1/13 września 1896 r. została zamknięta w 1918 r. W końcu w październiku 1896 r. rektor RzAD bp. Franciszek Albin Symon (1841–1918) poświęcił zaprojektowaną przez inżyniera cywilnego i architekta Bolesława Brzostowskiego (1854–1899) kaplicę pw. Niepokalanego Serca NMP. Znajdowała się ona na I piętrze drewnianego budynku należącego do utworzonego przez ks. Antoniego Maleckiego (1861–1935) Przytułku dla Chłopców Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności (Zakłady Wychowawczo-Rzemieślnicze ks. Maleckiego) przy ul. Kiryłłowskiej [Кирилловская ул.] 19 w dzielnicy Piaski [Пески]. Przeznaczona początkowo dla wychowanków przytułku, stanowiła filię parafii św. Katarzyny. W październiku 1919 r. otrzymała prawa kościoła parafialnego i została udostępniona mieszkającym na Piaskach katolikom. Według ankiety wypełnionej 18 kwietnia 1921 r. przez jej rektora ks. A. Maleckiego do tamtejszej parafii należało w 1919 r. ok. 4 tys. osób, a w 1920 – 3 tys. Świątynia pw. Niepokalanego Serca NMP była nieczynna od 7 do 9 lutego 1922 r. i od 5 grudnia 1922 r. do czerwca 1923 r. Ostatecznie zamknięto ją 21 stycznia 1933 r., budynek zaś rozebrano.
Cztery rzymskokatolickie kaplice istniały też w stołecznych więzieniach. Przy więzieniu dla kobiet przy ul. Arsenalnej [Арсенальная ул.] 9 funkcjonowała kaplica pw. Matki Bożej Ostrobramskiej, poświęcona 6/19 stycznia 1913 r. przez ks. Piotra Janukowicza (1863–1937). Należała ona do utworzonej na otwartym w 1856 r. katolickim cmentarzu Wyborskim parafii Nawiedzenia NMP. Opiekował się nią ks. Błażej Czesnis (Błažejus Česnys, 1884-1944), a wyposażenie zapewnił petersburski sklep firmowy warszawskiej fabryki wyrobów platerowanych Józef Fraget. Zamknięta pod koniec 1917 r., zlikwidowana została w styczniu 1919 r. W tzw. Zamku Litewskim [Литовский замок] (w miejscu domu przy ul. Dekabrystów [Декабристов ул.] 29) w jednej z baszt od strony rzeki Mojki istniała kaplica pw. Najświętszej Maryi Panny. Urządzona w roku 1836, poświęcona 11/23 czerwca 1859 r., działała aż do spalenia tego więzienia w lutym 1917 r. Przy męskim poprawczym areszcie odosobnionym „Kriesty” przy nab. Arsenalnym [Арсенальная наб.] 5–7 funkcjonowała kaplica urządzona w 1894 r. i należąca od 1902 r. do parafii Nawiedzenia NMP. Poświęcono ją 6/19 stycznia 1913 r., a zamknięto pod koniec 1917 r. Kaplica istniała również w domu aresztu prewencyjnego przy ul. Szpalernoj [Шпалерная ул.] 25. Urządzona w 1916 r., została zamknięta pod koniec 1917 r. Charakter publiczny posiadała natomiast zbudowana w 1859 r. kaplica pw. Wniebowzięcia NMP na cmentarzu Wyborskim.
Kolejne parafie zostały utworzone w Petersburgu dopiero w styczniu 1903 r. Było ich odtąd cztery – do istniejących parafii św. Katarzyny i św. Stanisława doszły nowe przy prokatedrze Wniebowzięcia NMP przy ul. 1. Roty [1-oй Роты ул.] (obecnie [1-я Красноармейская ул.]) i kościele NMP na cmentarzu Wyborskim (ich zasięg administracyjny podaje „Kraj” z 1902 r., nr 50), nie licząc dwóch odrębnych parafii – francuskiej i niemieckiej. Wszyscy proboszczowie pozostawali wówczas pod jurysdykcją księdza dziekana petersburskiego, rezydującego wówczas przy kościele św. Stanisława – z wyjątkiem prokatedry, która znajdowała się pod bezpośrednią administracją arcybiskupa mohylewskiego i konsystorza. Po przeniesieniu siedziby metropolity i konsystorza z Mohylewa do Petersburga (1849) władze carskie uznały bowiem, że należy zbudować również katedrę w stolicy. Budowę świątyni przy ul. 1. Roty 11 podjęto w 1870 r. na koszt państwa według projektu architekta Wasyla I. Sobolszczykowa (1813–1872). 12/24 kwietnia 1873 r. arcybiskup mohylewski Antoni Fiałkowski (1797–1883) poświęcił ją jako prokatedrę pw. Wniebowzięcia NMP, pełniącą funkcję głównej świątyni metropolii, poprzednia katedra w Mohylewie (Białoruś) nie zmieniła bowiem statusu. Po przebudowie z lat 1901–1902 przeprowadzonej pod kierunkiem architekta Jewgrafa S. Worotiłowa (1836–1910), prokatedra została ponownie konsekrowana 14/27 września 1902 r. przez arcybiskupa mohylewskiego Bolesława Kłopotowskiego (1848–1903). Według ankiety z 8 marca 1921 r. wypełnionej przez ówczesnego proboszcza ks. P. Janukowicza parafia ta liczyła w 1918 r. – 5 tys. wiernych, w 1919 r. – 4 tys., a w 1920 r. – 3 tys. osób. W tym czasie tamtejszy przytułek ze szkołą katolicką opiekował się odpowiednio 200 (1918), 150 (1919) i 100 (1920) dziećmi. W 1912 r. kazania wygłaszano tu oprócz polskiego także w jęz. łotewskim i litewskim. Drugą parafię utworzono przy ul. Uspienskiej [Успенская ул.] (obecnie ul. Mineralnaja [Минеральная ул.] 21 w przebudowanym przez Nikołaja L. Benoisa (1813–1898) kościele jego autorstwa, wybudowanym na cmentarzu Wyborskim w latach 1857–1858, a konsekrowanym w 1859 r. przez arcybiskupa mohylewskiego Wacława Żylińskiego (1803–1863). Rozbudowaną świątynię poświęcono w 1879 r. jako kościół pw. Nawiedzenia NMP, który do 1903 r. należał jako filialny do parafii św. Katarzyny.
Najwięcej świątyń katolickich powstało nad Newą na początku XX w. Już w 1898 r. w należącym do parafii św. Stanisława siole Aleksandrowskim na obrzeżach miasta rozpoczęto budowę drewnianego kościoła dla robotników z dzielnicy za Rogatką Narwską. Był to wzniesiony według projektu inż. architekta Piotra Kupińskiego (1838–1923) niezachowany kościół filialny pw. św. Kazimierza przy ul. Uszakowskiej [Ушаковская ул.] (obecnie ul. Zoi Kosmodiemjanskoj [Зои Космодемьянской ул.]), w miejscu budynku nr 22. Utworzona w prywatnym budynku przez proboszcza parafii św. Stanisława Witolda Czeczotta (1846–1929) kaplica istniała tam już od 1896 r. Z czasem przy kościele zorganizowano także przytułek i szkołę dla dzieci pracowników usytuowanych w pobliżu największych w Rosji Putiłowskich zakładów metalurgiczno-maszynowych [Путиловский завод] (obecnie fabryka Kirowa). W 1902 r. przy samej fabryce utworzono kolejną kaplicę, a w 1908 r. przy kościele św. Kazimierza zorganizowano samodzielną parafię. Przed I wojną światową za Rogatką Narwską mieszkało bowiem do 10 tys. Polaków. W 1912 r. odprawiano tu nabożeństwa w jęz. polskim, litewskim i łotewskim.
Budowę kolejnego ośrodka duszpasterskiego rozpoczęto w 1905 r. w należącej do parafii św. Katarzyny dzielnicy robotniczej za Rogatką Newską, w której mieszkało ok. 15 tys. katolików, głównie polskich pracowników metalurgiczno-maszynowych zakładów Obuchowskich [Обуховский завод]. W 1906 r. państwo użyczyło działkę pod budowę kościoła, natomiast środki na wznoszoną według projektu Stefana Gałęzowskiego (1863–1944) świątynię zbierali sami wierni. W 1911 r. powstała tu tymczasowa drewniana kaplica. Nabożeństwa w nieukończonym murowanym kościele przy ul. Bolszoj Szczemiłowkoj [Большaя Щемиловка ул.] (obecnie ul. Babuszkina [Бабушкина ул.]) 57 rozpoczęły się w roku 1914, a w styczniu 1918 r. arcybiskup mohylewski Edward Ropp (1851–1939) erygował tu parafię pw. Najświętszego Serca Jezusa, której proboszczem został wikary z kościoła św. Katarzyny Teofil Matulanis (Teofilius Matulionis, 1873–1962). Kościół ten zamknięto w 1937 r.
Z kolei wiosną 1909 r. robotnicy z Ochtyńskiej fabryki prochu [Oхтинский пороховой завод] uzyskali pozwolenie na założenie przy ul. Kołtuszskoje szosse [Колтушское шоссе] (obecnie ul. Komuny [Коммуны ул.] obok domu nr 34) kaplicy pw. św. Aleksego. Projekt tej drewnianej świątyni autorstwa inż. cywilnego A. A. Antonowa zatwierdzono w marcu 1911 r. Wzniesiona ze środków pochodzących ze zbiórki kaplica poświęcona została w lipcu 1916 r. jako świątynia filialna należąca do parafii Nawiedzenia NMP. Otwarcie nowych ośrodków duszpasterskich spowodowane było gwałtownym wzrostem liczby wiernych w stolicy. W 1910 r. duchowieństwo wspomnianych wyżej pięciu parafii obejmowało bowiem posługą duszpasterską 80,5 tys. osób.
Należy pamiętać, że nie wszystkie petersburskie parafie i kaplice katolickie były związane ze wspólnotą polską. Przy najstarszym petersburskim kościele św. Katarzyny od początku funkcjonowania parafii było czterech kaznodziei – dla ludności niemieckiej, francuskiej, polskiej i włoskiej. Należeli do niej także przedstawiciele innych narodowości, jednak od połowy XIX w. większość tutejszych katolików deklarowała się jako Polacy. W 1881 r. parafia św. Katarzyny liczyła 25 tys. wiernych, a w 1884 r. już ok. 35 tys. W 1909 r. obejmowała ponad 29 tys. osób, w tym po 2,5 tys. Niemców i Francuzów oraz 400 Włochów (J. Żyskar, Polacy w rozproszeniu. Tułacz tułaczom poświęca. Wspomnienia z piętnastu lat prac kapłańskich w Cesarstwie, Petersburg 1909, s. 24). Odprawiano dla nich nabożeństwa po francusku, polsku i niemiecku. W 1912 r. naukę religii prowadzono obok wspomnianych języków także w jęz. łotewskim i litewskim. Powstawały także osobne parafie dla poszczególnych narodowości.
Francuzi-katolicy zakupili działkę pod budowę własnej świątyni po uzyskaniu zgody cesarza Mikołaja II (1868–1918) w dniu 19/31 października 1898 r. W 1901 r. przy tymczasowej drewnianej kaplicy w zaułku Kowieńskim [Ковенский пер.] 7 zorganizowana została parafia obejmująca ok. 1,2 tys. wiernych. W 1909 r. poświęcono tu nowo zbudowany francuski kościół pw. Najświętszej Maryi Panny (Notre Dame de France) wznoszony od 1903 r. z inicjatywy byłego ambasadora Francji Gustave’a Lannes de Montebello (1838–1907). Zaprojektowaną w 1902 r. przez architekta Leontija N. Benoisa (1856–1928) świątynię, której budowę wstrzymał brak funduszy, dokończył w stylu neoromańskim inż. cywilny i architekt Marian Peretiatkowicz (1872–1916). Ten konsekrowany 2 listopada 1909 r., przez metropolitę mohylewskiego Jana Cieplaka (1857–1926) kościół był w latach 1938–1992 jedyną czynną leningradzką świątynią katolicką. Wspólnota niemieckich katolików rozpoczęła starania o zorganizowanie własnej parafii w 1902 r. Początkowo urządzono kaplicę św. Bonifacego w zaułku Geslerowskim [Геслеровский пер.] (obecnie prosp. Czkałowskij [Чкаловский пр.]) 11, a następnie zakupiono ziemię pod budowę niezachowanego kościoła pw. św. Bonifacego przy ul. Cerkownej [Церковная ул.] (obecnie ul. Błochina [Блохина ул.] w miejscu budynku nr 9). Został on poświęcony w marcu 1914 r. Jednak w związku z wybuchem I wojny światowej i wyjazdem części obywateli niemieckich do parafii tej należeli głównie Polacy i Litwini.
Kaplice „narodowe” istniały także przy ambasadach Włoch przy ul. Bolszoj Morskoj [Большая Морская ул.] 43, i Austro-Węgier w kamienicy Buturlinów przy ul. Siergijewskiej [Сергиевская ул.] (obecnie ul. Czajkowskiego [Чайковского ул.]) 10. Pierwsza z nich funkcjonowała od lat 80. XIX w. do 1918 r., druga otwarta została we wrześniu 1900 r. i działała do sierpnia 1914 r. W latach 1885–1887 w nowo zbudowanym budynku działającego w Petersburgu od 1817 r. Francuskiego Towarzystwa Dobroczynności urządzono poświęconą 8/20 marca 1887 r. kaplicę pw. św. Wincentego à Paulo. W tym samym gmachu na Wyspie Wasilewskiej przy 13. Linii [13-я линия В.О.] 52 działa również druga kaplica obsługująca pacjentów francuskiego szpitala św. Marii Magdaleny. Czynną do roku 1918 kaplicę otwarto także w 1916 r. w gimnazjum francuskim „Capronnier-Révil” przy ul. Nowoj Isaakijewskoj [Новая Исаакиевская ул.] (obecnie ul. Jakubowicza [Якубовича ул.]) 14. Z kolei w należącym do parafii św. Katarzyny niemieckim przytułku dla chłopców im. Fichtnera przy 9. Linii [9-я линия В.О.] 60 co najmniej do roku 1919 działała utworzona w 1893 r. kaplica pw. Chrystusa Zbawiciela. Należy wreszcie wspomnieć o istniejącej od marca 1909 r. kaplicy pw. Zesłania Ducha Świętego dla Rosjan-katolików. Znajdowała się ona w rejonie Petrogradzkim przy ul. Połozowa [Полозова ул.] 12. W 1912 r. przeniesiona została do wyburzonego budynku na rogu ul. Bolszoj Puszkarskoj [Большая Пушкарская ул.] i Barmalejewa [Бармалеева ул.] 48/2, gdzie 30 września/ 13 października 1912 r. konsekrowano ją jako kościół, tworząc jednocześnie odrębną parafię. Nieczynna w latach 1913–1917, zamknięta ponownie w grudniu 1922 r., a ostatecznie w lipcu 1923 r. świątynia ta się nie zachowała.
Na początku XX w. rozpoczęto również budowę murowanych kościołów w okolicach Petersburga – w Peterhofie [Петродворец] pw. św. Aleksego i w Szlisselburgu [Шлиссельбург] u ujścia Newy do Zatoki Fińskiej pw. Podwyższenia Krzyża św. Oba ukończono w roku 1910, a zamknięto na przełomie 1922 i 1923 r., odbierając je ostatecznie katolikom w latach 30. XX w. W Peterhofie w drewnianym baraku udzielonym katolikom przez władze wojskowe i zarząd dworu tymczasowa kaplica funkcjonowała już od 1906 r. Poświęcona w lipcu 1910 (?), zamknięta była od grudnia 1922 do lipca 1923 r. Budynek nie zachował się. Na działce ofiarowanej w tym samym roku przez wikariusza parafii św. Katarzyny ks. Benedykta Skryndę (zm. 1939) dzięki zaangażowaniu ks. Andrzeja Bujewicza (zm. 1918) wybudowana została zaś nowa szlisselburska świątynia. W 1908 r. w Ligowie [Лигово] na północno-zachodnim krańcu miasta z inicjatywy ks. Wiktora Pietkiewicza (1870–1939) powstała tymczasowa drewniana kaplica pw. Matki Bożej Częstochowskiej. Znajdowała się ona na rogu ul. Matwiejewskiej [Матвеевская ул.] 47 i zaułku Wasiljewa [Васильева пер.] (obecnie ul. Partizana Giermana [Партизана Германа], w pobliżu budynku nr 20). Przebudowana, uzyskała w 1916 r. status świątyni filialnej.
Wydany przez Katarzynę II (1729–1796) w 1769 r. Reglament (Regulamin) dla parafii św. Katarzyny powierzał jej w opiekę duszpasterską nie tylko katolików w samym mieście, ale także na terenie Kronsztadu [Кронштадт] na wyspie Kotlin w Zatoce Fińskiej, Jamburga [Ямбург] (obecnie Kingisepp [Кингисепп]) nad Ługą, Rewla (obecnie est. Talinn) i Rygi. W tych miastach działały wspólnoty katolickie prowadzone w różnym czasie zarówno przez duchowieństwo diecezjalne, jak i zakonne (franciszkanów, dominikanów, jezuitów). Najwcześniej zorganizowała się wspólnota katolicka w Rydze. W 1745 r. tamtejsi katolicy rozpoczęli budowę kościoła przy ul. Zamkowej [Pils ielā] 5, który został poświęcony w 1785 r. pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej. W 1799 r. w refektarzu dawnego klasztoru dominikanów utworzono kaplicę dla garnizonu wojskowego w Rewlu. Ze względu na powiększającą się wspólnotę katolicką w 1841 r. rozpoczęto jej rozbudowę. Nabożeństwa w nowej świątyni (dzisiejsza katedra w Talinnie), której nadano wezwanie św. Piotra i Pawła rozpoczęto już rok później. W roku 1816 ze składek parafian zbudowano kościół św. Jana Nepomucena w Jamburgu, który w latach 1881–1884 miał 450 wiernych, głównie Niemców. Z kolei w 1848 r. na terenie parafii w Rydze w miejscowym więzieniu otworzono kaplicę Józefa Oblubieńca. Z inicjatywy wieloletniego ryskiego proboszcza ks. Franciszka Affanasowicza (1838–1923) w 1885 r. powstała też kaplica cmentarna pw. Michała Archanioła. W 1892 r. konsekrowano kolejną ryską świątynię pw. św. Franciszka z Asyżu, w 1904 r. zaś otwarto kaplicę więzienną pw. Antoniego Padewskiego. W 1899 r. w uzdrowisku Majorenhoff (łot. Jūrmala) koło Rygi poświęcona została drewniana kaplica pw. NMP, z kolei w pobliskim Kemmern (łot. Ķemeri) zbudowano ze środków księcia Bogdana Michała Ogińskiego (1848–1909) kaplicę pw. Jana Chrzciciela.
Pierwszą poza Petersburgiem stałą kaplicę otwarto w latach 1797–1798 w Kronsztadzie. Nosiła ona wezwanie św. Pawła i znajdowała się w gmachu Morskiego Korpusu Kadetów [Морскoй кадетский корпус]. W 1837 r., zgodnie z rozporządzeniem Mikołaja I (1796–1855), przy prosp. Nikołajewskim [Николаевский пр.] (obecnie prosp. Lenina [Ленина пр.]) 5 rozpoczęto budowę nieistniejącego już kościoła pw. św. św. Piotra i Pawła dla służących we flocie rosyjskiej oraz ich rodzin, a także kadetów Korpusu Morskiego. Konsekrowany 6/18 sierpnia 1850 r. przez arcybiskupa Ignacego Hołowińskiego (1807–1855) służył wiernym już od roku 1843, a został ostatecznie zamknięty 15 listopada 1930 r. W późniejszym okresie do tamtejszej parafii należały także kaplice – cmentarna pw. Serca Jezusowego (wzniesiona w 1854 r., zniszczona w 1890 r., a odbudowana w roku 1896) oraz pw. św. Jana Chrzciciela w forcie Cesarz Aleksander I (urządzona w roku 1915, a zamknięta pod koniec 1917 r.). W 1799 r. początkowo rycerze maltańscy, a następnie dominikanie przejęli pieczę nad katolikami w Wyborgu [Выборг], dla potrzeb których w byłym budynku Domu Rycerskiego otwarto kaplicę pw. św. Jacka, która w 1856 r. otrzymała status kościoła parafialnego.
Na otwarcie kaplic w prywatnych domach w Gatczynie (obecnie Puszkin [Пушкин]) i w Carskim Siole cesarze wydali zgodę odpowiednio Paweł I (1754–1801) w roku 1800 i Aleksander I (1877–1925) w 1811 r. W 1826 r. bp miński Mateusz Lipski (1770? – 1839) konsekrował w Carskim Siole nowo wybudowany kościół pw. Jana Chrzciciela. Wzniesiony na mocy rozporządzenia Aleksandra I przy ul. Kuźminskiej [Кузьминская ул.] (obecnie ul. Dworcowa [Дворцовая ул.] 15 według projektu architekta Domenica F. Adaminiego (1792–1860), a rozbudowany w latach 1906–1908, obsługiwany był przez petersburskich dominikanów. Zakonnicy opiekowali się także drewnianą kaplicą Chrystusa Zbawiciela w Gatczynie oraz wybudowaną w roku 1899 kaplicą grobową książąt Sayn und Wittgenstein pw. bł. Stefanii w Drużnosielu [Дружносель]. Postawiono ją na grobie Stefanii z Radziwiłłów (1809–1832), żony Lwa P. hr. Sayn-Witgensteina (1799–1866). W 1911 r. Gatczyna zyskała kolejną świątynię wybudowaną ze składek wiernych. Był to neogotycki kościół wznoszony w latach 1906–1911 na podstawie projektu architekta i inż. cywilnego Lwa P. Szyszki (1872–1943). Konsekrowany 13/26 listopada 1911 r. przez arcybiskupa mohylewskiego J. Cieplaka pw. NMP z Góry Karmel stanowił filię petersburskiej parafii św. Katarzyny. W okresie I wojny światowej liczba tutejszych wiernych osiągnęła 5,7 tys. osób (1916). W marcu 1915 r. abp. J. Cieplak poświęcił należącą także do gatczyńskiej parafii NMP z Góry Karmel kaplicę pw. św. Józefa w położonej 60 km na południe do Petersburga Wyricy [Вырица] (przy drugiej platformie), którą opiekował się bł. Leon Wetmański (1886–1941). Przekształcona w grudniu 1919 r. w kościół parafialny, zamknięta została w latach 30. XX w. Według ankiety wypełnionej 21 kwietnia 1921 r. przez ówczesnego kapelana gatczyńskiej parafii Władysława Czegisa (1888 – po 1938) w okresie 1918–1919 obsługiwała ona 1452 osoby, a w 1921 r. cała parafia liczyła ok. 2,5 tys. osób. Funkcjonowała tam też polska szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci.
Na początku XIX w. powstała także wspólnota katolicka w Pskowie, która w 1805 r. zorganizowała kaplicę pw. Świętej Trójcy. Dzięki staraniom miejscowego proboszcza w 1857 r. konsekrowano w tym mieście nową świątynię. Pod koniec XIX w. wzniesiono zaś niezachowaną do dziś kaplicę pw. Apostołów Piotra i Pawła w Kołpinie [Колпино] przy ul. Admiraltiejskiej [Адмиралтейская ул.] (obecnie ul. Wołodarskiego [Володарского ул.], obok domu nr 13). Zbudowana w 1894 r. z inicjatywy ks. Konstantego Maculewicza (1841–1906) do roku 1905 podlegała carskosielskiej parafii św. Jana Chrzciciela. W latach 1905–1910 należała do parafii św. Katarzyny, od 1910 r. stanowiąc samodzielną parafię. Według ankiety z 5 kwietnia 1921 r. podpisanej przez ówczesnego proboszcza, jezuitę Antoniego Niemancewicza (1893–1943) w grudniu 1920 r. w samym Kołpinie było 669 katolików, w całej zaś parafii ok. 1,6 tys. Z początkiem 1920 r. przy tamtejszym kościele powstała Polska Szkoła Pracy. Sama świątynia została zamknięta w listopadzie 1937 r.
Powstające coraz liczniej wspólnoty katolickie pozwoliły władzom duchownym na powołanie dekanatu petersburskiego. Na jego terenie poza kapłanami diecezjalnymi pracowali jezuici oraz dominikanie. Na początku XIX w. dekanat petersburski obejmował wspomniane kościoły i kaplice w Carskim Siole, Gatczynie, Jamburgu, Kronsztadzie, Rewlu, Rydze i Wyborgu. W ciągu XIX w. powstawały tu nowe samodzielne ośrodki duszpasterskie oraz kaplice. Jedną z nich otwarto w 1835 r. dla żołnierzy miejscowego garnizonu w karelskim Pietrozawodsku [Петрозаводск]. Po wielokrotnych prośbach w 1898 r. zezwolono tam na budowę murowanego kościoła przy ul. Swiatnawołockiej [Святнаволоцкая ул.] (obecnie prosp. Lenina [Ленинский пр.]) 11а. Zbudowaną według projektu syndyka parafii architekta gubernialnego Michała Kalitowicza (1817–1909) świątynię w formie bazyliki poświęcono w 1904 r. pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Z kolei w 1838 r. wzniesiono kaplicę dla miejscowej wspólnoty oraz wojskowych w Nowogrodzie Wielkim. Budowę nowej świątyni rozpoczął tam w połowie wieku ks. Eliasz Barancewicz, jednak w roku 1891 strawił ją pożar. Ostatecznie nowy murowany dwuwieżowy kościół w stylu romańskim projektu architekta gubernialnego inż. cywilnego Rajnolda Krzyżanowskiego (1821–1913) pw. Piotra i Pawła poświęcił tu w 1893 r. bp F. A. Symon. Otwarto też samodzielną parafię przy ul. Bolszoj Sankt Petersburskoj [Большая Санкт-Петербургская ул.] 12. Dla polskich żołnierzy służących w armii rosyjskiej zbudowany został w 1860 r. nad Zatoką Fińską kościół garnizonowy (aktualnie katedra) pw. św. Henryka w Helsingforsie (obecnie Helsinki). Trzy lata później reaktywowano parafię pw. Jana Ewangelisty w Dorpacie (obecnie estońskie Tartu), a opiekę nad nią objął kapelan uniwersytecki. Z kolei w roku 1884 ze składek parafian rozpoczęto budowę kościoła w Wielkich Łukach [Великие Луки] niedaleko Pskowa, który konsekrowany został w 1904 r. pw. św. Antoniego Padewskiego i Najświętszej Maryi. Po wielokrotnych prośbach katolików z Ługi [Луга] także w tym mieście wydano w 1902 r. zezwolenie na wzniesienie świątyni pw. św. Mikołaja Biskupa która powstała przy obecnej ul. Urickiego [Урицкого ул.] 44. według projektu architekta Józefa Dietricha (1858–1907) Ją również konsekrowano w 1904 r.
Po utworzeniu w 1911 r. dekanatu ryskiego z dekanatu petersburskiego zostały wyłączone parafie w Rewlu, Rydze i Jurjewie (w latach 1893–1918 oficjalna nazwa Dorpatu) wraz z kościołami filialnymi i kaplicami. W 1915 r. na terenie dekanatu petersburskiego działały poza stolicą parafie w Carskim Siole (2,2 tys. wiernych wraz kaplicą grobową pw. św. Stefanii w Drużnosielu), Helsingforsie (2,2 tys. parafian; kaplica w Sveaborgu [Свеаборг], obecnie fińska Suomenlinna), Jamburgu (1670 wiernych), w Narwie [Нарва] (obecnie estońska Narva; kościół pw. św. Antoniego konsekrowany w listopadzie 1907 r., zburzony po II wojnie światowej; 1835 parafian), Kołpinie [Колпино] (kaplica w Markowie [obecnie Krasnyj Bor, Красный Бор]; 1620 wiernych), Kronsztadzie (kaplica cmentarna, 3 tys. parafian), Łudze (wzniesiony w latach 1898–1902, a konsekrowany w czerwcu 1904 r. neogotycki kościół pw. św. Mikołaja; 3 tys. parafian), Nowogrodzie (wraz z kaplicami w Nikołajewie, Czudowie [Чудово] pw. Matki Bożej Ostrobramskiej, Starej Russie [Старая Русса] pw. Św. Trójcy i kaplicą cmentarną; 3 tys. wiernych), Pskowie (wraz z kaplicą cmentarną Wincentego á Paulo oraz kaplicami w Opoczce i w Ostrowie – pierwsza wzniesiona w 1894 r., a poświęcona w roku 1904, druga wybudowana w 1905 r.; 3220 parafian), Wielkich Łukach (wraz z otwartą w 1908 r. kaplicą Serca Jezusowego w Nowosokolnikach [Новосокольники]; 3560 wiernych), Wyborgu (760 parafian) oraz zorganizowana w 1904 r. z inicjatywy Stanisława Ptaszyckiego (1853–1933) kaplica pw. Najświętszego Serca Jezusa w kurorcie Terijoki nad Zatoką Fińską (obecnie Zielenogorsk [Зеленогорск]).
Ponadto do parafii św. Katarzyny należały podmiejskie kaplice i kościoły filialne: w Gatczynie, (zniszczony podczas II wojny światowej, w 1995 r. powrócił do miejscowych katolików), Peterhofie (400 wiernych), Aleksandrowskim [Александровское], Szuwałowie (kaplica istniała tu od końca lat 90. XIX w. do lat 20. XX w.) i Ligowie. Zbudowana ok. 1842 r. niezachowana drewniana kaplica pw. Wniebowzięcia NMP w letniej rezydencji książąt von Leuchtenberg w Siergijewce [Сергиевка] na pograniczu Starego Peterhofu i Oranienbaumu zamknięta została w 1918 r. Katolickie świątynie podległe tej parafii znajdowały się też w Pietrozawodsku (2,1 tys. parafian) i Szlisselburgu.
Do parafii przy kościele pw. Nawiedzenia NMP na cmentarzu Wyborskim należały filie w Pargołowie [Парголово] i Lesnoje [Лесноe]. Niezachowany kościół pw. św. Franciszka z Asyżu przy ul. Kuzniecznej [Кузнечная ул.] (obecnie ul. Driezdenskaja [Дрезденская ул.]), w pobliżu budynku nr 17 wzniesiony został w latach 1911–1912 według projektu inż. cywilnego A. A. Antonowa ze środków robotników mieszkających na północno-zachodnich obrzeżach miasta, tj. w Lesnoje i Udielnoj [Удельная]. Poświęcona 24 czerwca/ 6 lipca 1912 r. drewniana świątynia obejmowała katolików ze wspomnianych dwóch miejscowości oraz z Szuwałowa, Ozierek i Nowoj Dieriewni. Nieczynna od grudnia 1922 do czerwca 1923 r. została ostatecznie zamknięta w październiku 1938 r. Także w 1912 r. otwarta została tymczasowa kaplica na katolickim cmentarzu w Pargołowie. W 1914 r. poświęcono tam nowo wybudowaną drewnianą kaplicę projektu Józefa Padlewskiego (1863–1943) pw. Najświętszego Serca Jezusa.
Do parafii Wniebowzięcia NMP należała także kaplica w Lubaniu. Na obrzeżach Petersburga powstał również projekt budowy kościoła dla katolików mieszkających za Moskiewską Zastawą. W grudniu 1910 r. pod przewodnictwem ks. Franciszka Karewicza (1861–1945) zawiązał się Komitet budowy kaplicy. Projekt autorstwa J. Padlewskiego nie został jednak zrealizowany przed 1917 r. Na początku 1919 r. w prywatnym mieszkaniu na parterze budynku przy prosp. Zabałkańskim [Забалканский пр.] (obecnie pr. Moskiewski [Московский пр.]) 109 zorganizowano więc tylko kaplicę pw. NMP, którą opiekowali się duszpasterze z parafii Wniebowzięcia NMP. Została ona ostatecznie zamknięta we wrześniu 1923 r.
Z kolei kapelan przytułku przy 14. Linii WO 25 opiekował się kaplicami w oddziałach przytułku w Nikołajewce [Николаевка] (drewniana zbudowana w 1884 r., w 1919 r. przekształcona w filię kościoła parafialnego, zamknięta ostatecznie w czerwcu 1923 r.) oraz Ust`-Iżorze [Усть-Ижора] w rejonie kołpinskim (1909–1918). Trzy kaplice działały także przy przytułku Marianum [Марианум] zbudowanym w Siestroriecku przy ul. Wołodarskiego [Володарского ул.] 26 dzięki staraniom ks. Metodego Michaćka (zm. 1908) na działce ofiarowanej przez Elżbietę Resz. Znajdująca się w gmachu Marianum kaplica poświęcona została w 1908 r., zamknięto ją pod koniec 1917 r. Ostatecznie została zlikwidowana w roku 1927 (pomieszczenie zachowało się ze zniszczeniami). Drugą z podlegających Marianum kaplic zbudowano w 1917 r. na Stronie Piotrogrodzkiej przy ul. Bolszoj Raznoczynnoj [Большая Разночинная ул.], w pobliżu domu nr 15 (zamknięta w 1918 r.), trzecia zaś powstała na osiedlu Władimirowka (obecnie Razliw [Разлив]). Tę ostatnią urządzono dopiero w 1917 r., zamknięta została pod koniec tego samego roku, a zlikwidowano ją ostatecznie w 1923 r. (nie zachowała się). Przy Stalowni Obuchowskiej w Aleksandrowskoje (obecnie prosp. Obuchowskiej Oborony [Обуховской Обороны пр.]), w pobliżu domu nr 120 istniała także niezachowana kaplica dla robotników-katolików, przeważnie Polaków. Urządzona w latach 90. XIX w., należała do parafii św. Katarzyny, zamknięta została w roku 1918. Do tejże parafii należała również tymczasowa kaplica działająca w latach 1917–1919 w podmiejskim letnisku Olgino [Ольгино] nad Zatoką Fińską. Znajdowała się ona w jednym z prywatnych domów przy ul. Polewaja [Полевая ул.] 60 (budynek nie zachował się). W grudniu 1917 r. powołano tam nawet komitet budowy kościoła. Opiekę duszpasterską nad ponad 1 tys. katolików z Olgino i sąsiadującej z nim Łachty [Лахта] sprawował ks. Stanisław Trzeciak (1873–1944).
Powstało także kilka tymczasowych kaplic zarówno w zakładach dobroczynnych, jak i dla potrzeb tzw. bieżeńców (wysiedlonych w czasie I wojny światowej z Królestwa Polskiego i gub. zachodnich), które nie weszły jednak oficjalnie w spis ośrodków duszpasterskich archidiecezji. W czasie wojny na terenie parafii Nawiedzenia NMP działały dwie tymczasowe kaplice dla polskich uchodźców znajdujących się pod opieką Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny. 20 listopada/ 3 grudnia 1915 r. Departament Spraw Duchownych Obcych Wyznań Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zezwolił na urządzenie niewielkich tymczasowych kaplic w przytułkach dla uchodźców. Pierwszą z nich zorganizowano w historycznej dzielnicy Ozierki przy szosie Wyborskiej [Выборгское шоссе] 18, drugą w historycznej dzielnicy Szuwałowo przy ul. Andriejewskiej [Андреевская ул.] (obecnie ul. Pierwomajskaja [Первомайская ул.]) 15. Nabożeństwa wolno było odprawiać w tych kaplicach tylko do końca wojny. Obydwie poświęcono w połowie 1916 r. i zamknięto po repatriacji Polaków (nie zachowały się). Podobny los spotkał także poświęconą w styczniu 1916 r. kaplicę w Krasnych Strugach [Струги Красные] (obw. pskowski) dla bieżeńców oraz kaplicę we Władysławówce – od roku 1905 filii stołecznego przytułku dla chłopców Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Łudze. Tę ostatnią zamknięto latem 1918 r.
W 1917 r. w stolicy Rosji i na jej przedmieściach funkcjonowało ponad 40 kaplic. Opieką duszpasterską obejmowano wówczas łącznie 101 330 osób. Nowe ośrodki duszpasterskie dla ludności katolickiej na terenie całego dekanatu piotrogrodzkiego powstawały do 1918 r. Przy większości parafii katolickich działały szkoły, biblioteki, organizacje dobroczynne, przytułki i bractwa religijne. Duszpasterze tych ośrodków pracowali w kurii, wykładali w RzSD i RzAD oraz byli katechetami w siedemdziesięciu szkołach na terenie miasta. Inicjowali zakładanie szkół, towarzystw oświatowych, dobroczynnych i narodowych.
Rozwój sieci duszpasterskiej uległ załamaniu po dojściu do władzy bolszewików w październiku 1917 r. W 1918 r. rozpoczął się proces zamykania kaplic i kościołów wraz z przejmowaniem majątku instytucji kościelnych i świeckich przez nowe władze. Zgodnie z rozporządzeniami metropolity mohylewskiego E. Roppa niektóre świątynie otrzymały wówczas status kościołów parafialnych. Pomagało to unikać zamknięcia, ponieważ według prawa radzieckiego dla korzystania z majątku kościelnego potrzebne było zawarcie umowy między władzą a radą parafialną („dwudziestką”), która musiała składać się z co najmniej 20 parafian. W ten sposób w 1919 r. utworzono parafię Najświętszego Serca Maryi przy zakładach ks. A. Maleckiego, św. Kazimierza w przytułku miejskim, św. Franciszka, św. Aleksego, Niepokalanego Poczęcia NMP w przytułku prowadzonym przez ss. Franciszkanki Rodziny Maryi oraz św. Jana Kantego w budynku RzAD. Wszystkie kaplice, które nie zostały zmienione w kościoły, zamknięto przed początkiem lat 20. XX w.
Nie zahamowało to jednak procesu redukowania ośrodków duszpasterskich. W kwietniu 1920 r. zamknięto m.in. kaplicę pw. św. Jana Kantego, która funkcjonowała jako świątynia filialna przy parafii Niepokalanego Poczęcia NMP przy 14. Linii WO. W 1922 r. władze radzieckie zamknęły wszystkie kościoły wprowadziwszy wymóg podpisania przez parafian umów dzierżawnych umożliwiających dalsze korzystanie z miejsc kultu. Z czasem kilka z tych kościołów otwarto, by ponownie je zlikwidować w ciągu 16 lat. Były to kościoły: Wniebowzięcia NMP (1930), Najświętszego Serca Maryi (1933), św. Stanisława (1935), św. Bonifacego, św. Aleksego i Niepokalanego Poczęcia NMP (wszystkie cztery zamknięto w 1935 r.) oraz Najświętszego Serca Jezusa (1937). Pod koniec 1938 r. zamknięto także świątynie pw. Nawiedzenia NMP, św. Kazimierza oraz św. Katarzyny. Jedynym działającym w mieście kościołem pozostawał Notre Dame de France w zaułku Kowieńskim [Ковенский пер.] 7 (od 1945 r. – pw. Najświętszej Maryi Panny z Lourdes). W latach powojennych część świątyń została zniszczona, w innych mieściły się państwowe organizacje i instytucje.
Odrodzenie wspólnot katolickich nad Newą rozpoczęło się w latach 1991–1992. Wiernym zwrócono kościoły: św. Katarzyny (1992), prokatedrę (1995), św. Stanisława (1996), Najświętszego Serca Jezusa (1996) oraz Nawiedzenia NMP (2002). Wszędzie rozpoczęły się odbudowy i prace restauracyjne. W związku z odrodzeniem Kościoła katolickiego w Petersburgu pojawiło się też kilka nowych kaplic, które nie mają wyraźnego polskiego charakteru. Na przykład po otwarciu Wyższego Seminarium Duchownego Maryja Królowa Apostołów przy ul. 1. Krasnoarmiejskiej 11 na górnym piętrze budynku jesienią 1995 r. poświęcono kaplicę pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. W latach 1996–1997 w gmachu katolickiej instytucji charytatywnej Caritas przy ul. Riabinowej [Рябиновая ул.] 18 (od roku 2000 działa tam Centrum Wychowania Społecznego „Dom im. ks. Hartmuta Kani” [Дом монсеньера Хартмута Каниа]) urządzono kaplicę pw. św. Elżbiety z Turyngii.
Bibiografia:
В. В. Антонов, А. В. Кобак, Святыни Санкт-Петербурга. Энциклопедия христианских храмов, Санкт-Петербург 2010; R. Hankowska, Kościół Świętej Katarzyny Panny i Męczenniczki Aleksandryjskiej w Sankt-Petersburgu. Historia, architektura, wystrój wnętrza, problemy rekonstrukcji i konserwacji, Warszawa 1997 i toż w wersji ros. Санкт Петербург 2001; С. Г. Козлов-Струтинский и др., Католическая Церковь в Санкт-Петербурге и Ленинградской области. Краткие исторические очерки, Санкт-Петербург 2009; П. Н. Кравчун, Органы римско-католических храмов Санкт-Петербурга, Санкт-Петербург 2013; М. В. Шкаровский, Н. Ю. Черепенина, А. К. Шикер, Римско-Католическая Церковь на Северо-Западе России в 1917–1945 гг., Санкт-Петербург 1998; С. С. Шульц, Храмы Санкт-Петербурга история и современность. Справочное издание, Санкт-Петербург 1994; E. Ziółkowska, Petersburg po polsku, Warszawa 2011; Directorium Divini Officii et Missarum pro Archidioecesi Mohiloviensi nec non pro Dioecesi Minscensi..., Petropoli 1878, s. 131–134; 1894, s. 151–154; 1902, s. 176–182; 1907, s. 162–168; 1914, s. 145–153; 1916, s. 65–67; Материалы к истории римско-католического прихода во имя Посещения Пресв. Девой Марией св. Елисаветы и к истории католического кладбища Выборгской стороны в Санкт-Петербурге, wybór С. Г. Козлов-Струтинский, red. И. М. Шейнман, Гатчина 2010; Spisek łacińskiego duchowienstwa mohilewskiey archi-dyecezyi, Mohilew 1808, s. 19; H. G. [H. Gliński], Cmentarz katolicki w Petersburgu, w: „Gwiazda” kalendarz petersburski premiowy, na rok zwyczajny 1881, red. H. Gliński, St. Petersburg 1881, s. 82–85 oraz Kościoły i kaplice katolickie, tamże, s 22; Kościoły i kaplice katolickie, w: „Gwiazda” kalendarz petersburski premiowy, na rok przestępny 1884, red. H. Gliński, St. Petersburg 1884, s. 26–27 oraz tamże, Cmentarze, s 28; Katolik nad Newą, cz. I: Kościoły i kaplice, w: Kalendarz Rz. Katolicki „Pod Znakiem Krzyża” na rok Pański 1912, Petersburg [1911], s. 70–71; Kościoły i kaplice katolickie w Piotrogrodzie, w: Polski Kalendarz Piotrogrodzki na rok przestępny 1916, red. St. Lisowski, Piotrogród [1915], s. 40; ks. D. Bączkowski, ks. J. Żyskar, Nasze kościoły. Opis ilustrowany wszystkich kościołów i parafji znajdujących się na obszarach dawnej Polski i ziemiach przyległych, t. 1, z. 1 i 2: Archidjecezja mohylowska, z. 3: Dekanat mohylowski, red. J. Żyskar, Warszawa–Petersburg 1913; Fr. J. Żyskar, Polacy w rozproszeniu. Tułacz tułaczom poświęca. Wspomnienia z piętnastu lat prac kapłańskich w Cesarstwie, Petersburg 1909, zwł. s. 22–33, 37–38, 40–44; „Kraj” 1898, nr 40, 1/13 października, s. 20–21 (Stuletni jubileusz kościoła w Kronsztadzie), nr 41, 8/20 października, s. 39 (Kronsztad), nr 42, 15/27 października, s. 16–18 (Stuletni jubileusz kościoła. Uroczystości jubileuszowe w Kronsztadzie przy udziale J. E. ks. biskupa Niedziałkowskiego), 1902 z 13/26 grudnia, nr 50, s. 19 (Nowy podział parafij), 1903 z 4/17 stycznia, nr 1, s. 24 (Kościół francuzki); K. P., Konsekracja kościoła w Nowgorodzie, „Kraj”, nr 38 (1893), s. 20-21; История прихода [Pietrozawodsk], http://catholic-karelia.ru/history.html [dostęp: 15 VI 2019]; Przewodnik po zespołach archiwalnych Centralnego Państwowego Archiwum Sankt Petersburga dotyczące historii Kościoła rzymskokatolickiego, zwł. Historia kościołów i kaplic rzymskokatolickich na północnym-zachodzie Rosji w dokumentach CGA Sb, https://krzysztofpozarski.com/centralne-panstwowe-archiwum-sankt-petersburga/ [dostęp: 11 VI 2019]; Petersburg, par. p.w. św. Katarzyny, https://podkowa.mikomi.pl/parafia/5a4661dc99d0f046416e6acd/ [dostęp: 15 VI 2019]; Spis wiernych parafii św. Stanisława w SPb – 1920 r., https://krzysztofpozarski.com/spis-wiernych-parafii-sw-stanislawa-w-spb-1920-r/ [dostęp: 2 XI 2020]; Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL) w Lublinie: Zbiory Rękopisów, Zbiory ks. B. Ussasa, sygn. 787 Kościół św. Katarzyny, k. 259-259v, 260-260v, 262-262v, 263-263v, 265-265v.
ostatnio dodane
Hasła:
Związek Młodzieży Polskiej „Zet” w Petersburgu / Piotrogrodzie
Niżyńska Bronisława
Więckowski Aleksander Józef
Słonimski Siergiej
Czarnomska Izabella
Walentynowiczówna Wanda
Skąpski Franciszek Salezy
Słonimski Ludwik
Walentynowicz Marian
Krajowski-Kukiel Feliks
Walentynowicz Rafał Antoni Władysław
Ogiński Ignacy
Szemioth Piotr
Szemioth Stanisław
Szemioth Włodzimierz
Szemioth Aleksander Edward
Żukowska Jadwiga Aniela Tekla
Liniewicz Leon
Filipkowski Stefan Julian
Rawicz-Szczerbo Władysław
Rzymskokatolickie parafie i kaplice Petersburga/Piotrogrodu oraz dekanatu petersburskiego
Mickiewicz Stefan
Kakowski Aleksander
Spasowicz Włodzimierz
Parafia i kościół św. Stanisława w Petersburgu
Żenkiewicz Józef
„Promień Poranny” / „Promień”
Dąbrowski Jarosław
Klub Robotniczy „Promień”
Polska Szkoła Przygotowawcza i Pierwsze Polskie Gimnazjum Żeńskie Stanisławy Ćwierdzińskiej
Barchwic Maria Ludwika
Petersburskie edycje utworów Adama Mickiewicza
Barchwic (Barchwitz) Jan Stanisław
Łukaszewicz Dominik
Szkiłłądź (Szkiłądź) w zakonie Jakub
Jocher Adam Teofil
Biblioteka:
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Polski” w Petersburgu
Ferdynand Ruszczyc w Petersburgu
Teatr Polski i Polskie Studio Teatralne
Polonica Petropolitana
Piotrogrodzkie inicjatywy charytatywno-oświatowe fundatora KUL Karola Jaroszyńskiego (Prezentacja)
Życie Teatralne Wielonarodowego Piotrogrodu-Leningradu w latach 1917-1941
Inwentarz rękopisów Biblioteki Załuskich w Cesarskiej Bibliotece Publicznej