Przecławski Józef Emanuel / Пржецлавский Осип Антонович (1799–1879), h. Glaubicz, pisarz, redaktor i publicysta, tłumacz, rosyjski urzędnik, od 1822 r. związany z Petersburgiem.

Urodził się w Różanie w pow. słonimskim woj. nowogródzkiego (gub. grodzieńska). Był synem Antoniego (zm. 1814), podkomorzego słonimskiego z szeroko rozgałęzionej w pow. słonimskim rodziny, piastującej w nim od XVIII w. urzędy ziemskie. Studiował na Wydziale Fizyko-Matematycznym Uniwersytetu Wileńskiego, gdzie w 1817 r. uzyskał stopień kandydata filozofii. 5 listopada 1818 r., kontynuując rodzinne tradycje urzędnicze, objął urząd pisarza pow. słonimskiego. Od 1821 r. działał aktywnie w loży masońskiej „Węzeł Jedności” w Nowogródku, co ułatwiło mu nawiązanie kontaktów wśród wileńskiej, a później także petersburskiej inteligencji. W 1822 r. przybył do Petersburga, aby sprawować pieczę nad zakończonym pomyślnie rodzinnym procesem (sprawa wuja Feliksa Brońskiego, marszałka pow. słonimskiego, któremu sekretarzował). Nad Newę przeprowadził się na stałe w 1824 r. i rozpoczął karierę urzędniczą w kancelarii ministra spraw wewnętrznych (kolejno w wydziale gospodarczym i wydziale zajmującym się budową soboru św. Izaaka). Od pierwszych dni w stolicy imperium snuł plany na temat czasopisma literackiego, namawiał też swoich wykładowców i znajomych z Wilna do współpracy z przebywającymi w Petersburgu rodakami. Zachowały się m.in. jego listy do prof. Józefa Jeżowskiego (1793–1855), w których nakłaniał go do wydania w Rosji komentarzy do ód Horacjusza w tłumaczeniu Tadeusza Bułharyna (1789–1859).

Bez problemów zasymilował się, zyskując akceptację petersburskiej Polonii, która z każdym rokiem stawała się coraz liczniejsza. Wzrost aktywności tego środowiska zbiegł się w listopadzie 1824 r. z przyjazdem Adama Mickiewicza (1798–1855), który wraz z Przecławskim oglądał ślady wielkiej powodzi, jaka nawiedziła wówczas Petersburg. Wydarzenie to zostało uwiecznione zarówno przez Mickiewicza (Ustęp III części Dziadów), jak i Przecławskiego w jego wspomnieniach. Po latach (1874) pokusił się również o obszerny szkic na temat poety, który do dziś jest bezcennym źródłem informacji na temat pierwszych dni Mickiewicza w Petersburgu. W 1827 r. wystąpił jako jeden z pomysłodawców polskiego czasopisma literackiego o oświeceniowym rodowodzie. W projekt ten byli również zaangażowani Mickiewicz, Franciszek Malewski (1800–1870) oraz archeolog i wydawca źródeł Mikołaj Malinowski (1799–1865). Zgodę na wydawanie pisma znanego potem pod nazwą „Tygodnik Petersburski” uzyskano w 1828 r., pierwszy numer ujrzał światło dzienne w styczniu 1830 r. Początkowo Przecławski redagował czasopismo wspólnie z F. Malewskim, później jednak został samodzielnym redaktorem. Lojalistyczna postawa pisma (w lutym tego roku trafiło na listę lektur następcy tronu) sprawiła, że przetrwało ono powstanie listopadowe 1830/31 r. i wywołane nim antypolskie nastroje w Petersburgu. Od 1831 r. zaczęło wychodzić dwa razy w tygodniu. Jego znaczenie wzrosło w 1832 r., zyskało wtedy miano oficjalnej „gazety urzędowej Królestwa Polskiego”. Zdecydowanie lojalistyczne stanowisko TP w latach 1830–1831 sprawiło, że przez popowstaniową emigrację Przecławski został uznany za zdrajcę i skazany zaocznie na karę śmierci (symbolicznej egzekucji dokonano w 1833 r. w Batignolles, paląc jego portret).

Lojalistyczny charakter „Tygodnika Petersburskiego” nie przeszkadzał Przecławskiemu w utrzymywaniu go na wysokim poziomie literackim. On sam okazał się utalentowanym publicystą i świetnym organizatorem pracy redakcyjnej. Dobrze czuł gust publiczności, dzięki czemu jego gazeta przez długi czas pozostawała atrakcyjna zarówno dla czytelników, jak i autorów. W tygodniku publikowało wielu wybitnych pisarzy: Michał Grabowski (1804–1863), Ignacy Hołowiński (1807–1855), Józef Ignacy Kraszewski (1812–1887), Henryk Rzewuski (1791–1866), Ludwik Kondratowicz alias Władysław Syrokomla (1823–1862), Antoni Jaxa-Marcinkowski (1823–1880), Ludwik Sztyrmer (1809–1886). Szczególnie chętnie współpracowała z nim grupująca konserwatywnych literatów tzw. koteria petersburska. Do końca lat 40. XIX w. pismo cieszyło się dużą popularnością, w latach 50. przeżywało wzloty i upadki, jednak stopniowo traciło rozgłos, aby upaść ostatecznie w roku 1858.

W latach 1833–1861 Przecławski zajmował stanowisko głównego tłumacza języka rosyjskiego w Komisji Kodyfikacyjnej Królestwa Polskiego. Jego konserwatywne poglądy i lojalistyczna postawa były doceniane przez władze, dzięki czemu w kwietniu 1840 r. został dyrektorem kancelarii tejże komisji, a od 1853 r. w charakterze przedstawiciela Królestwa Polskiego wszedł także w skład Głównego Zarządu Cenzury, w latach 1864–1865 zastępując nawet prezesa tej instytucji, co najlepiej świadczy o zaufaniu, jakim darzyły go władze. Był członkiem licznych towarzystw i organizacji, w tym Wileńskiej Komisji Archeologicznej. Karierę urzędniczą zakończył w 1865 r. w randze tajnego radcy.

Pisał zarówno po polsku, jak i po rosyjsku. Został zapamiętany przede wszystkim jako redaktor TP, w którym często publikował anonimowo (teksty podpisywał jako „E. G.”, „J. Em.”, „herbu G.”, „Mikros”). Najsłynniejszym polskim utworem Przecławskiego jest Śmierć i odrodzenie. Opowiadanie psychologiczne wydane w 1844 r. w Wilnie, jednak większość jego twórczości literackiej nie przetrwała próby czasu. Dał się również poznać jako utalentowany tłumacz (przełożył na polski m.in. Pikową damę Aleksandra S. Puszkina [1799-1837]). Pod koniec życia publikował wspomnienia, które ukazywały się w czasopismach „Russkij Archiw” [Русский архив] (1872, nr 9, 10 i 12) i „Russkaja Starina” [Русская старина] (1872–1878). Do zwrócenia się o napisanie tych pierwszych zachęcił redaktora „Russkogo Archiwa” Piotra I. Barteniewa (1829–1912) sąsiad Przecławskiego z guberni twerskiej generał-major Wadim D. Dawydow (1832–1881). Wspomnienia te stanowią doskonałe źródło historii petersburskiej Polonii i polsko-rosyjskich stosunków w XIX w. Szczególnie cenne wydają się jego szkice na temat Piotra A. Muchanowa (1799–1854), A. Mickiewicza, T. Bułharyna, Nikołaja N. Nowosilcowa (1761–1838), Aleksandra S. Szyszkowa (1754–1841) i Franciszka Ksawerego Druckiego Lubeckiego (1778–1846), których miał okazję poznać osobiście.

Był zagorzałym katolikiem. W 1831 r. ożenił się z Francuzką, wdową po krewnym urzędnika-poety hr. Dmitrija I. Chwostowa (Przecławski był jego sekretarzem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych), która miała dom w Petersburgu i majątek (Marin Chutor) w gub. twerskiej, co zapewniło mu stabilizację finansową. Na początku lat 30. XIX w. mieszkał w domu gen. F. I. Żerbina przy pl. Michajłowskim (obecnie pl. Iskusstw [Искусств пл.]) 2.

W 1872 r. przeniósł się do wspomnianego majątku żony, gdzie skoncentrował się na pisaniu wspomnień. W 1875 r. przebywał czasowo w Warszawie, zamierzając wydawać wspólnie z Wojciechem Gersonem (1831–1901) i Hipolitem Skimborowiczem (1815–1880) tygodnik ilustrowany „Nowa Ilustracja Warszawska”.

Jego 40-letnia służba urzędnicza została doceniona, o czym najlepiej świadczą ordery św. Anny II kl. z koroną oraz św. Włodzimierza IV kl. (za pracę w Komisji Kodyfikacyjnej), a także Order Orła Białego (1865).

Zmarł 10/22 grudnia 1879 r. w majątku pod Twerem. Pozostawił po sobie bogaty księgozbiór w kilku językach, który synowa przekazała Twerskiej Komisji Archeograficznej. Interesował się również botaniką i był właścicielem bogatego zielnika.


Bibliografia:
M. Zielińska, Józef Przecławski, w: J. M. Rymkiewicz i in., Mickiewicz. Encyklopedia, Warszawa 2010, s. 442–443; M. Inglot, Przecławski Józef Emanuel, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław 1984-1985, t. 28, s. 691–693; А. А. Петров, Пржецлавский Осип Антонович, w: Русский биографический словарь А. А. Половцова, Санкт-Петербург 1910, t. 14, s. 784–786; W. Caban, Droga Józefa Przecławskiego do ugody z Rosją, w: Między irredentą a kolaboracją: postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborców, red. S. Kalembka, Olsztyn 1999, s. 81–95; А. Федута, Как журналист Осип Пржецлавский отказал шефу жандармов, и ему за это ничего не было, „Humanitāro zinātņu vēstnesis” 2011, nr 19, s. 66–78; Cyprynus [J. E. Przecławski], Wspomnienie o pobycie Adama Mickiewicza w Petersburgu (z „Ruskiego Archiwa”), „Tygodnik Ilustrowany” 1872, nr 260–261; О. А. Пржецлавский, Калейдоскоп воспоминаний Ципринуса, Москва 1874; tenże, Воспоминания, w: Поляки в Петербурге в первой половине XIX века, red. А. И. Федута Москва 2010, s. 29–479, 731-801.