Polskie Towarzystwo Pomocy Ofiarom Wojny / Польское Общество помощи жертвам войны, funkcjonująca w Piotrogrodzie w latach 1914–1918 organizacja pomocowa, która sprawowała opiekę nad poszkodowanymi przez wojnę polskimi uchodźcami na terytorium Rosji.

Wybuch I wojny światowej w 1914 r. doprowadził do powstania w Imperium Rosyjskim wielu organizacji niosących pomoc ofiarom tego konfliktu, tak wojskowym, jak i cywilnym. Akcję pomocową podjęła również społeczność polska na stałe zamieszkująca w Piotrogrodzie, która już na początku wojny stanęła przed koniecznością materialnego wsparcia rodaków (ok. 1,5 tys. osób), których wybuch wojny zastał za granicą, w związku z czym zmuszeni byli powracać do kraju przez państwa neutralne i Piotrogród. Wówczas to z inicjatywy przedstawicieli lokalnego środowiska polskiego: inżyniera komunikacji, posła do Dumy Państwowej Henryka Święcickiego (1852–1916), adwokata cywilisty i historyka prawa polskiego Bolesława Olszamowskiego (1848–1920) oraz poety i redaktora czasopisma „Głos Polski” Remigiusza Kwiatkowskiego (1884–1961) postanowiono założyć w Piotrogrodzie polską organizację pomocy ofiarom wojny, która przyjęła nazwę Towarzystwo Pomocy Biednym Rodzinom Polaków Uczestniczących w Wojnie oraz Zubożałej przez Wojnę Ludności Polskiej. Z czasem zaczęto posługiwać się krótszą nazwą Polskie Towarzystwo Pomocy Ofiarom Wojny (PTPOW).
Nowa organizacja została oficjalnie zarejestrowana decyzją generała majora ks. Aleksandra N. Oboleńskiego (1872–1924), naczelnika stolicy, 29 sierpnia/11 września 1914 r. Zgodnie ze statutem PTPOW zadaniem towarzystwa było „okazywanie pomocy i współdziałania bezpośrednim i pośrednim ofiarom wojny” na terenie całego Cesarstwa Rosyjskiego. W tym celu miało ono: udzielać zapomóg finansowych rodzinom powołanych do armii, wspierać materialnie ludność cywilną, organizować przytułki dla dzieci, pomagać w znalezieniu pracy, a wreszcie tworzyć i współpracować z instytucjami pomocowymi, wspierającymi podczas wojny ludność. Środki na działalność planowano pozyskiwać ze składek członkowskich (wpisowe wpisowego i rocznych wpłat w wysokości 6 rub.), ofiar, zapisów testamentowych, dochodów z imprez edukacyjno-kulturalnych. Członkiem organizacji mogła zostać osoba dorosła, bez względu na płeć. Na czele PTPOW stało Zgromadzenie Walne oraz wybierany przez nie co dwa lata Komitet Główny (od 7 do 27 członków) z siedzibą Piotrogrodzie. Ten z kolei wyłaniał spośród siebie sześcioosobowe Prezydium, które prowadziło bieżącą działalność towarzystwa. W jego skład wchodzili: prezes, dwóch wiceprezesów, dwóch sekretarzy i skarbnik. W przypadku likwidacji PTPOW, jego mienie miało przejść na własność Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny (RzTD).

Zebranie organizacyjne PTPOW odbyło się 29 sierpnia/11 września 1914 r. w lokalu redakcji „Głosu Polskiego” przy ul. Troickiej [Троицкая ул.] (obecnie ul. Rubinsteina [Рубинштейна ул.]) 23. Wybrano wówczas pierwszy skład Komitetu Głównego organizacji. Weszli do niego: działacz stołecznej Polonii, adwokat gen. Aleksander Babiański (1853–1931), członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Polski” (SP) Jan Stanisław Barchwic (Barchwitz) (1878–1950?), proboszcz kościoła św. Katarzyny ks. kanonik Konstanty Budkiewicz (1867–1923), dyrektor gimnazjum męskie przy kościele św. Katarzyny i filolog klasyczny Stefan Cybulski (1858–1937), działacz Narodowej Demokracji i poseł do Dumy Państwowej Lubomir Dymsza (1859/60–1915), kierownik i starszy lekarz Szpitala Polskiego Jan Fedorowicz-Weder, dyrektor w fabryce przędzalniczej Braci Leontiewów w Piotrogrodzie, prezes Klubu Robotniczego „Promień” i działacz Towarzystwa Popierania Polskiego Teatru Ludowego Stefan Filipkowski (1873–1948), prezes SP, specjalista chirurgii i chorób dziecięcych dr n. medycznych Jan Hattowski (1860–1926), redaktor oficjalnego pisma petersburskiej kurii arcybiskupiej ks. dr Józef Herget (ur. 1879), działacz polityczny i gospodarczy, nestor piotrogrodzkiej Polonii Bolesław Jałowiecki (1846–1918), adwokat Adolf Kopeć, wieloletnia przewodnicząca Kółka Pań RzTD Maria Koziełł-Poklewska (1858/59–1949), R. Kwiatkowski, założycielka pierwszej żeńskiej apteki i szkoły farmaceutycznej Antonina Leśniewska (1866–1937), adwokat Konrad Niedźwiecki (1855–1944), twórca Zakładów Wychowawczo-Rzemieślniczych ks. Antoni Malecki (1861–1935), B. Olszamowski, filozof i teoretyk prawa, dymisjonowany prof. Uniwersytetu Petersburskiego  Leon Petrażycki (1867–1931), Zofia Pogorzelska, historyk, filolog i archiwista Stanisław Ptaszycki (1853–1933), prof. Seminarium Duchownego i proboszcz parafii św. Stanisława ks. Edward hr. O’Rourke (1876–1943), handlowiec i właściciel drukarni Adam Smoliński (1868 – po 1942), H. Święcicki, prof. petersburskiej Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD) ks. Stanisław Trzeciak (1873–1944), inżynier technolog i budowniczy kolei Seweryn Wachowski (zm. 1934), wykładowca RzAD ks. Aleksander Wóycicki (1878–1954), prof. Żeńskiego Instytutu Medycznego biochemik Jan Zaleski (1869–1932), członek Kontroli Państwowej [Государственный контроль] prawnik Jan Żarnowski (1852 lub 1862–1926) i finansista, przemysłowiec i polityk narodowo-demokratyczny Władysław Żukowski (1860–1916).

1/14 września 1914 r. na pierwszym posiedzeniu Komitetu Głównego wybrano jego Prezydium. Weszli do niego: W. Żukowski (prezes), H. Święcicki i ks. K. Budkiewicz (wiceprezesi), B. Olszamowski (skarbnik) oraz R. Kwiatkowski i J. Barchwic (sekretarze). W następnych latach do zmian w Prezydium dochodziło z powodu śmierci jego członków. H. Święcickiego zmarłego w 1916 r. zastąpił inżynier technolog Władysław Rawicz-Szczerbo (1882–1959), a za zmarłego w tym samym roku W. Żukowskiego wszedł do Prezydium członek Rady Państwa w latach 1907–1914 i Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego (CKO) Konstanty Skirmunt (1866–1949). Poza tym w miejsce B. Olszamowskiego i R. Kwiatkowskiego weszli S. Wachowski i S. Filipkowski.

Nowy skład Komitetu Głównego PTPOW wybrano 15/28 grudnia 1916 r. Do jego Prezydium weszli wówczas: jako prezes członek Rady Państwa w latach 1907–1914, adwokat Stanisław Łopaciński (1851–1933), jako wiceprezesi W. Rawicz-Szczerbo i ks. K. Budkiewicz, jako sekretarze działacz PPS Kazimierz Rożnowski (1875–1939) i działacz „Promienia” Stanisław Budkiewicz (1887–1937?), jako skarbnik Stefan Filipkowski (1873–1948), a jako zastępca skarbnika inżynier Stanisław Korsak. Do kolejnych zmian w Prezydium doszło po rewolucji lutowej 1917 r. W kwietniu tego roku dymisję złożył S. Łopaciński, a jego miejsce 15/28 maja 1917 r. zajął A. Babiański. W kwietniu 1917 r. Komitet Główny PTPOW przyjął nowe zasady dotyczące składu komitetów bądź zarządów oddziałów terenowych. Od tamtej więc pory połowa zarządu miała pochodzić z wyboru dokonywanego przez uchodźców. Zamysłu tego nie zdążono jednak zrealizować.

Lokal Prezydium mieścił się w siedzibie redakcji „Głosu Polskiego”. Tam też usytuowane było kierowane przez jednego z sekretarzy Biuro Komitetu, które zajmowało się korespondencją z oddziałami PTPOW, władzami i osobami prywatnymi, rejestrowało członków, przyjmowało zapisy, udzielało informacji i wyjaśnień. Od wiosny 1916 r. siedziba Prezydium znajdowała się przy prosp. Newskim [Невский пр.] 78, m. 20. Natomiast w lokalu „Sokoła Polskiego” przy prosp. Izmajłowskim [Измайловский пр.] 16 mieściło się kierowane przez drugiego z sekretarzy Biuro Wykonawcze, które zapewniało bezpośrednią pomoc, np. schronienie, wyżywienie i odzież potrzebującym. W 2. połowie 1915 r. przeniosło się ono na prosp. Newski 32, m. 64 do lokalu udostępnionego przez RzTD.

Komitet Główny pracował również poprzez sekcje i wydziały. Początkowo istniały wydziały: Statystyczny, Budżetowy (kierowany przez H. Święcickiego, a później W. Rawicza-Szczerbo), Prawny (kierowany przez K. Niedźwieckiego), Pomocy Polakom Obcopoddanym, tj. Polakom obywatelom państw toczących wojnę z Rosją (kierowany przez H. Święcickiego, a potem S. Łopacińskiego). W późniejszym okresie dochodziło do zmian w tym zakresie. Największa z nich wiązała się z objęciem w lipcu 1915 r. pomocą rzesz wygnańców. Przy Komitecie Głównym powstały wówczas sekcje: dyżurów kolejowych, wizytacyjna, opiekuńcza, rejestracyjna i sanitarno-lekarska oraz komisje: pomocy wygnańcom, oświatowa, opieki kulturalno-narodowej i prawna. Ostatnią próbę reformy podjął Komitet Główny w marcu 1918 r., kiedy to zaplanowano utworzenie wydziałów: kancelarii, budżetowego, buchalterskiego, kasy oraz kontroli.

Do lata 1915 r. PTPOW prowadziło przede wszystkim akcję pomocy dla ludności Królestwa Polskiego, przekazując na ten cel pieniądze i dary w naturze. Jednym z największych przedsięwzięć w tym okresie była zorganizowana w porozumieniu z przedstawicielami społeczeństwa rosyjskiego akcja „Piotrogród – Polsce”, która trwała w dniach 11–13/24–26 października 1914 r. i przyniosła 260 tys. rub. w gotówce i 45 wagonów z darami. W 1915 r. w związku z potrzebą otoczenia opieką wielotysięcznych rzesz wygnańczych PTPOW zaczął otrzymywać subsydia rządowe za pośrednictwem Komitetu Wielkiej Księżnej Tatiany Nikołajewny (1897–1918) czy Związku Ziemstw i Miast. Od lipca 1915 r. do kwietnia 1917 r. osiągnęły one niebagatelną sumę 18,425 mln rub. Ze szczególną troską odnosiło się Towarzystwo do spraw oświaty, czego wyrazem była ścisła współpraca z Polską Macierzą Szkolną. Szerokim echem odbiły się Wystawa Dzieł Sztuki Artystów Polskich i kiermasz prac wygnańców zorganizowany w pałacu Aniczkowskim przy prosp. Newskim 39 w maju 1918 r.
PTPOW prowadziło akcję na terenie Imperium Rosyjskiego za pośrednictwem lokalnych oddziałów, których zasady zakładania określała instrukcja jego Zgromadzenia Walnego z 21 listopada/4 grudnia 1914 r. Zgodnie z jej wytycznymi do otworzenia oddziału wystarczyła wola 10 mieszkańców danej miejscowości, którzy winni byli wybrać co najmniej trzyosobowy zarząd i opłacić składkę roczną do centrali. Do 1/14 listopada 1916 r. powstało 247 oddziałów. Jednym z nich był Piotrogrodzki Oddział PTPOW, który wyodrębnił się we wrześniu 1915 r., w związku z przybyciem do stolicy Rosji znacznej liczby polskich uchodźców. Po jego powstaniu Komitet Główny PTPOW nie musiał już prowadzić bieżącej akcji pomocowej w stolicy i mógł zająć się koordynowaniem całokształtu spraw związanych z pomocą wygnańcom oraz funkcjonowaniem swoich oddziałów, pod których opieką w 1916 r. znalazło się 198 715 uchodźców Polaków przebywających przede wszystkim w rosyjskich miastach.

Sytuacja towarzystwa uległa znacznemu pogorszeniu po rewolucji październikowej 1917 r. Rada Komisarzy Ludowych podjęła wtedy próby podporządkowania sobie działalności PTPOW. Wobec braku oczekiwanych rezultatów po wcześniejszej likwidacji CKO i Rady Zjazdów Polskich Organizacji Pomocy Ofiarom Wojny na mocy rozporządzenia Ludowego Komisariatu do Spraw Narodowościowych (Narkomnac) z 22 lipca 1918 r. Komisariat Polski poinformował 9 sierpnia 1918 r. Komitet Główny o rozwiązaniu PTPOW. Ostatnie posiedzenie towarzystwa odbyło się 10 września 1918 r. Odczytano na nim dokument wydany przez Narkomnac oraz obwieszczono zawieszenie działalności, co wobec likwidacji większości oddziałów organizacji było wyłącznie gestem symbolicznym.

Piotrogrodzki Oddział PTPOW został założony 1/14 września 1915 r. Do jego Komitetu weszli wtedy: jako prezes działacz Endecji i członek Rady Państwa Czesław Karpiński (1863–1917), jako wiceprezesi działacz gospodarczy Bolesław Grodziecki (1875–1960) i związany z przemysłem olejowym inż. Józef Ziabicki (1871–1958), jako sekretarz poeta i publicysta Tadeusz Hiż (1883–1945), jako zastępca sekretarza jeden z wydawców „Głosu Polskiego” Edward Bartkiewicz, jako skarbnik Jan Sołtykiewicz, jako zastępca skarbnika dziennikarz Zygmunt Kmita (1876–1942), Stefan Gużkowski, adwokat Leon Kulikowski, A. Leśniewska, działaczka organizacji kobiecych Lucyna Piekarska, M.(ichał?) Piotrowski, pracownik Kontroli Państwowej Zenobiusz Rugiewicz (1864–1950), działaczka organizacji kobiecych, m.in. współzałożycielka „Spójni” i pierwsza w Imperium Rosyjskim Polka dr n. medycznych Zofia Sadowska (1887–1960), członek zarządu Budowy Kolei Murmańskiej inżynier Włodzimierz Stulgiński (1877–1936), ks. S. Trzeciak i W. Wilke. Do Rady Nadzorczej powołano z kolei: J. Barchwica, ekonomistę i przyrodnika Józefa Michała Gieysztora (1865–1958) i inż. Stanisława Korsaka.

W kolejnych wyborach, które odbyły się 25 listopada/6 grudnia 1916 r., do zarządu wybrano: C. Karpińskiego (prezes) – zmarł w maju 1917 r., L. Kulikowskiego i Antoniego Kiersnowskiego (wiceprezesi), Jana Sołtykiewicza (skarbnik), związanego z Polskim Komitetem Demokratycznym Stefana Mickiewicza i Tomasza Piotrowicza (zastępcy skarbnika), Wincentego Łuczyńskiego (sekretarz) oraz  inż. chemika Wiktora Sommera (1886–1947), Kazimierza Jelskiego (13 stycznia 1917 r. został wiceprezesem za A. Kiersnowskiego), kapelana „Sokoła” ks. Edwarda Szwejnica (1887–1934), ppłk. Ryszarda Bitnera (1867–1935), Stanisława Samborskiego i dr. Eugeniusza Karnickiego. 28 stycznia/10 lutego 1917 r. E. Szwejnica i A. Kiersnowskiego zastąpili A. Babiański inż. technolog Tadeusz Marchlewski. W maju tego roku zaś z Komitetu odeszli Kozłowski i T. Piotrowicz, a 9/22 sierpnia 1917 r. zaproszono do niego Bogusza, Okulicza i przewodniczącego wydziału farmaceutycznego Związku Polskiego Lekarzy i Przyrodników (ZPLiP) Witolda Boharewicza (ur. 1872). Do Zarządu wybranego 7/20 grudnia 1917 r. weszli natomiast: L. Kulikowski (prezes), K. Jelski i J. Sołtykiewicz (wiceprezesi), W. Łuczyński (sekretarz) i T. Marchlewski (skarbnik).

29 listopada/11 grudnia 1917 r. postanowiono przeprowadzić nowe demokratyczne wybory Komitetu. Zakładano następujący podział mandatów: 10 miejsc – PTPOW, 6 – pracownicy instytucji PTPOW (Bolesław Berkan, Władysław Firewicz, Ignacy Gutowski, Janina Syrwidówna, Wanda Walentynowicz i Władysław Wysocki), 10 – przedstawiciele wygnańców zarejestrowanych w PTPOW (Anna Świderska, Joanna Piasewicz, Witalia Dorgewicz, Jacenty Grabarczyk, Józef Maniszewski, Rodziewicz, Bolesław Szewiński, Zofia Stopińska, Feliks Pyszkowski i Włodzimierz Filipowski), 6 – przedstawiciele uchodźców niezarejestrowanych, wybranych na wiecu zwołanym przez polskie organizacje demokratyczne. Ponadto do Komitetu zaproszono przedstawicieli kilku piotrogrodzkich stowarzyszeń polskich, m.in. Związku Wojskowych Polaków, „Promienia” i ZPLiP.

Wewnętrzny podział prac Zarządu wyglądał następująco: prezes kierował sprawami ogólnymi, jeden z wiceprezesów przytułkami, a drugi biurem Oddziału. Piotrogrodzki Oddział PTPOW, którego siedziba znajdowała się w narożnej kamienicy czynszowej przy ul. Kazańskiej [Казанская ул.] 24/ Gorochowej [Гороховая ул.] 24, pod koniec 1915 r. posiadał funkcjonujące pod tym samym adresem wydziały: zapomóg, paszportowy, ekspedycji listów do kraju oraz Biuro Pracy. Wydziały: Porad Prawnych, Informacyjny, Poszukiwania Zagubionych Bagaży i Akademicki mieściły się w tej samej kamienicy w mieszkaniu nr 7. Wydział Poszukiwania Pracy urzędował zaś przy prosp. Newskim 72. Pod koniec 1915 r. działały tania kuchnia i herbaciarnia pod kuratelą L. Piekarskiej – w zaułku Swiecznym [Свечной пер.] 20, kierowany przez Marię z Jasińskich Franciszkową Nowodworską (1859–1924) i Cezarego Witorta centralny skład odzieży i obuwia oraz zawiadywana przez Lidię (?) Sikorską szwalnia dla kobiet – wszystkie przy prosp. Izmajłowskim [Измайловский пр.] 16 (brak ich jednak w wykazie z końca 1916 r.). Ponadto w Ozierkach [Озерки] na północ od centrum miasta utworzono ochronkę dla dzieci, którą zarządzała pani Grzmielewska. W 1916 r. na Wyspie Wasiljewskiej przy 2. Linii [2-я линия В.О.] 23 uruchomiono także Warsztaty Artystyczne dla dzieci (stolarstwo, zabawkarstwo, lalkarstwo). Z kolei 25 listopada/8 grudnia 1916 r. Oddział miał następujące sekcje: kontrolno-budżetową, kontroli schronisk, prowadzenia hurtowni, dochodów niestałych, higieniczno-wychowawczą i przedsiębiorstw dochodowych.

O skali działalności Piotrogrodzkiego Oddziału PTPOW świadczą dane z końca 1916 r. Miał on wtedy pod swoją opieką 22 738 uchodźców, dla których prowadził następujące placówki pomocowe:

L.p.	Osób	Nazwa instytucji	Opiekun	Adres
1	40	Bursa dla dziewczynek	Łempicka	ul. Troickaja [Троицкая ул., obecnie ul. Rubinsteina, ул. Рубинштейна] 27 m. 5
2	70	Przytułek dla starców	Komitet PTPOW	Głuchowo [Глухово]
3	40	Mieszkania studenckie	Grabianka	nab. Fontanki [Фонтанки p. наб.] 100 m. 23/24
4	100	Schronisko dla inteligencji	W.(iktoria?) Jabłońska	prosp. Ekaterynhowski [Екатерингофский пр.] (obecnie prosp. Rimskiego-Korskowa [Римского-Корсакова пр.]) 15 m. 2
5	140	Schronisko dla rodzin	ks. S. Trzeciak (koniec 1915)/ Kulikowski	Pargołowo [Парголово]
6	100	Bursa dla chłopców	Tow. Gimnastyczne „Sokół Polski” – Beata Duchowska	Ligowka [Лиговка] 107
7	100	Przytułek dla dzieci do lat 5	ks. S. Trzeciak i p. Bersonowa (koniec 1915)/ (Zofia?) Trojanowska	prosp. Izmajłowskij [Измайловский пр.]16 m. 7
8	50	Schronisko dla kobiet z dziećmi	Łucja Czechowska	Lewantentilewskaja, tj. zapewne ul. Lewaja Tientielejewskaja [Левая Тентелеевская ул.] 4 a (gimnazjum żeńskie z pensjonatem)
9	45	Schronisko dla starców	(Józefa?) Grzmielewska	Wyspa Wasiljewska, 9 Linija W. O. [9-я линия В.О.] 44
10	50	Przytułek dla dzieci	Wolfke	Szuwałowo [Шувалово], ul. Sofijskaja [Софийская ул.] 13
11	140	Schronisko Centralne (z ambulatorium)	Dolarowska	ul. Gorochowaja [Гороховая ул.] 29
12	60	Centralne schronisko	Jurkiewicz	Szuwałowo [Шувалово], ul. Jekaterininskaja [Екатерининская ул.] 18
13	16	Schronisko dla dziewczynek w wieku 6–14 lat	Maria (?) Sieniewicz	nab. Fontanki [Фонтанки p. наб.] 150
14	-	Bezpłatne mieszkania	Jankowski	nab. Mojki [Мойки p.наб.] 81 m. 6
15	40	Schronisko dla dziewcząt	Maria (?) Piekarska	ul. Kołomienskaja [Коломенская ул.] 16 m. 18
16	100	Dom pracy (ze szwalnią i pralnią)	A. Leśniewska (koniec 1915)/ Stefania Filipkowska	ul. Donskaja [Донская ул.] 7 m. 9/7
17	140	Schronisko dla kobiet z dziećmi	Zejfert (Zachert) i Nagórna	Wyspa Wasiljewska, Birżewaja Linija W. O. [Биржевая линия В.О.] 10
18	70	Szkoła dla dziewczynek	Polska Macierz Szkolna	Budynek kościoła św. Katarzyny, prosp. Newski [Невский пр.] 32
19	350	Przytułek-szkoła	Gałczyńska	Terjoki [Терйоки] (obecnie Zielenogorsk [Зеленогорск])
20	30	Przytułek dla dzieci	Polska Macierz Szkolna	Carskoje Sieło [Царское Село, obecnie Puszkin, Пушкин]
21	40	Przytułek dla dzieci	Towarzystwo św. Wincentego à Paulo	Carskoje Sieło, ul. Bulwarnaja [Бульварная ул.] (obecnie Oktiabrskij bulwar, Октябрьский бульвар])12
22	100	Przytułek dla sierot w wieku 6–14 lat („Dom Opieki”)	inż. Kołakowska (Kułakowska) z Warszawy	Wyspa Wasiljewska, 1 Linija W. O. [1-я линия В.О.] 28 m. 2
23	40	Przytułek dla dzieci w wieku 7–12 lat	ks. A. Wóycicki/ Maria ze Strengerów J. St. Barchwitzowa (Barchwicowa)	Liesnoje [Лесное (obecnie Puszkin [Пушкин]) Droga do Sosnówki 14-b
24	50	Przytułek dla kobiet z dziećmi	ks. A. Wóycicki	Liesnoje [Лесное (obecnie Puszkin [Пушкин]), Pargołowskij 7
25	120	Kuchnia studencka	Studenci Politechniki	Liesnoje [Лесное]
26	60	Przytułek dla dzieci w wieku 6–14 lat	S. Ptaszycki/ hr. H. Rottermund	Szuwałowo [Шувалово], Andriejewskaja [Андреевская ул.] (obecnie Первомайская ул.]) 15 – willa Ottona Romanowskiego
27	40	Przytułek dla żołnierzy	Puławska	ul. Małaja Mastierskaja [Малая мастерская ул.] (obecnie Mastierskaja [Мастерская ул.]) 9 m. 2 lub 10
28	100	Przytułek dla kobiet z dziećmi	Jadwiga Żukowska i żona inż. inż. technologa Stanisława Brzezińskiego (1871–1950)	prosp. Izmajłowskij 16
29	50	Przytułek dla kobiet z dziećmi	Towarzystwo św. Wincentego à Paulo	ul. Cerkownaja [Церковная ул.] (obecnie ul. Błochina (Блохина ул.]) 12
30	50	Przytułek dla dzieci	Siekierska	Wyspa Wasiljewska, 12 Linija W. O. [12-я линия В.О.] 25 m. 24
31	50	Przytułek dla dzieci w wieku 9–13 lat (ze szkołą zabawkarstwa)	inż. Józef Ziabicki z żoną	ul. Cerkownaja 12/7 m. 6

 

Źródła tabeli: Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Peterbsurgu: F. 826, оp. 128, spr. 2273 oraz Instytucje T-stwa Pomocy Ofiarom Wojny, „Głos Polski” 1915, nr 38, s. 18 i Roku wojny: album Piotrogrodzkiego Oddziału P.T. P.O.W., wyd. Polskiej Drukarni „Sztandaru", Piotrogród 1916

Oprócz wyżej wymienionych Piotrogrodzki Oddział PTPOW miał pod swą opieką kilka schronisk rozmieszczonych w willach na terenie Terioków. Znajdowały się tam schronisko dla 70 chłopców pod opieką nauczycielki p. Gerlach, schronisko dla 100 dziewcząt pod kierunkiem Jadwigi Babskiej, ochronka dla 70 dzieci (willa Malmo) oraz warsztaty: koszykarski, stolarski i szewski, pończoszarnia, szwalnia, a wreszcie szpitalik dla dzieci obsługiwany najpierw przez Fina dr. Matikajnene, a następnie doktór Teklę Hulewiczównę. W Liesnoje funkcjonowały także schroniska dla starszych mężczyzn i kobiet (przeniesione z Piotrogrodu). Komitet Piotrogrodzkiego Oddziału PTPOW postanowił 31 lipca 1918 r. zakończyć działalność i przekazać swoje obowiązki Komisji Likwidacyjnej.


Bibliografia:
L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984, s. 418–420 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003; B. Czaplicki, Katolicka działalność dobroczynna w Rosji w latach 1860–1918, Warszawa 2008, s. 297–306; M. Korzeniowski, M. Mądzik, D. Tarasiuk, Tułaczy los. Uchodźcy polscy w imperium rosyjskim w latach pierwszej wojny światowej, Lublin 2007, s. 78–109; M. Mądzik, Polskie Towarzystwo Pomocy Ofiarom Wojny w Rosji w latach I wojny światowej, Lublin 2011 (bibliografia); Т. М. Смирнова, Польские общества в Санкт-Петербурге. Конец XIX – начало XX века, Санкт-Петербург 2013, s. 210–215; I. Spustek, Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, Warszawa 1966, s. 161–163, 228–237; Polski Kalendarz Piotrogrodzki na rok przestępny 1916, s. 145–154; Roku wojny: album Piotrogrodzkiego Oddziału P.T. P.O.W., wyd. Polskiej Drukarni „Sztandaru", Piotrogród 1916; Ustawa Towarzystwa pomocy biednym rodzinom Polaków uczestniczących w wojnie, ora zubożałej przez wojnę ludności polskiej, Petrograd 1915; „Głos Polski” 1915, nr 38, 20 września/13 października, s. 17–18, nr 51, 20 grudnia 1915/ 2 stycznia 1916, s. 17–20; Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Peterbsurgu: F. 826, оp. 128, spr. 2273.

Linki:
Roku wojny: album Piotrogrodzkiego Oddziału P.T. P.O.W., wyd. Polskiej Drukarni „Sztandaru", Piotrogród 1916, s. 64 

Polskim dzieciom, drukarnia przy prosp. Jekatierinhofskim [Екатерингофский пр.] (obecnie prosp. Rimskiego-Korskowa [Римского-Корсакова пр.]) 7, Piotrogród 1916, s. 47