Polskie szkolnictwo pedagogiczne w Piotrogrodzie–Leningradzie / Польские педагогические школы в Петрограде–Ленинградe, placówki pedagogiczne, kształcące kadrę nauczycielską polskich zakładów oświatowych w ZSRR, działające do połowy lat 30. XX w.

W Imperium Rosyjskim polskie szkolnictwo pedagogiczne nie istniało. Powołanie go do życia w Rosji bolszewickiej było widomym efektem nowej polityki (realizowanej do połowy lat 30. XX w., a następnie zarzuconej), przyznającej autonomię poszczególnym narodowościom nierosyjskim. W związku z repatriacją ludności polskiej po pierwszej wojnie światowej i prawem wyboru polskiego obywatelstwa na początku lat 20. XX w. ujawniła się pilna potrzeba przygotowania nowych kadr nauczycielskich. Nie zdawały egzaminu przyspieszone (od dwóch tygodni do kilku miesięcy) kursy pedagogiczne, reprezentujące niewysoki poziom. W tym stanie rzeczy w celu należytego wykształcenia pedagogów specjalistów, władających językami poszczególnych diaspor narodowych, tworzono specjalne technika pedagogiczne.

Jednym z pierwszych zakładów naukowych tego typu było otwarte w Piotrogrodzie w 1921 r. Technikum Polskie (PTP), początkowo nazywane „doświadczalnym”. Technikum mieściło się na nabrzeżu Jauré [Жореса наб.] (obecnie nab. Kutuzowa [Кутузова наб.]) 22. Kierownikiem ośrodka był inżynier mechanik Aleksander Borowiński (1875–1937), aktywista komunistyczny, a w przeszłości zesłaniec syberyjski i działacz Warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Przesiedleńcami. Program kształcenia nauczycieli rozpisano na cztery lata, ale już w roku szkolnym 1923/1924 przy technikum utworzono studium oferujące trzyletnie kursy pedagogiczne. Obie instytucje przygotowywały specjalistów, którzy mieli zaspokoić potrzeby edukacyjne ludności polskiej w całym ZSRR; każdego roku przyjmowano do 50 osób, co w skali rozległego państwa było liczbą niewystarczającą. Pierwsi pedagodzy ze średnim wykształceniem specjalistycznym naukę w PTP ukończyli w roku 1926. W 1927 r. w PTP uczyły się 102 osoby, 1928 r. – 140 osób. Nauczycieli polskich szkół szkolono także na polskim wydziale przy gubernialnej (potem obwodowej) Radzieckiej Szkole Partyjnej, gdzie w 1925 r. kształciło się 15 osób. W połowie lat 20. XX w. w Leningradzie i guberni przebywało 84 Polaków – „pracowników edukacji społecznej” (tj. nauczycieli) – i 9 pracowników oświaty politycznej.

Na początku lat 30. XX w., usiłując sprostać dotkliwym brakom kadry nauczycielskiej w polskich szkołach, okres kształcenia w technikum skrócono z czterech do trzech lat. W 1933 r. na wszystkich kursach technikum uczyło się 200 osób. W tym czasie dyrektorem placówki był Józef Szlagor (18931937), a jego zastępczynią M. K. Andriejewa. Placówka oświatowa przygotowywała nauczycieli polskich szkół podstawowych oraz pracowników przedszkoli i organizacji pionierskich. Począwszy od roku szkolnego 1934/1935, PTP zostało połączone z technikami pedagogicznymi niemieckim i łotewskim w Technikum Pedagogiczne Narodowości Zachodu. Kierownictwo polskim wydziałem nowo utworzonej szkoły objęła M. K. Andriejewa. Placówka ta mieściła się w lokalu byłego technikum na nabrzeżu Mojki [Мойки р. наб.] 76. Na funkcjonowaniu technikum cieniem położyły się ciasnota i niedobre relacje interpersonalne w mechanicznie połączonym gronie wykładowców i słuchaczy. Szkoła przetrwała jeden rok szkolny, a następnie została rozwiązana. Wydział polski planowano przenieść do jednego z techników ukraińskiej lub białoruskiej republiki radzieckiej.

Kształcenie pedagogiczne polskich nauczycieli odbywało się także na poziomie wyższym, co gwarantował dekret rządowy z listopada 1925 r. O przygotowaniu kadr dla szkół mniejszości narodowych. W 1926 r. w strukturze Instytutu Pedagogicznego im. Aleksandra I. Hercena (IP) powstała sekcja polska kształcąca nauczycieli jęz. polskiego i literatury na potrzeby siedmioletnich i średnich szkół. W ramach tego kierunku naukę ukończyły dwa pełne roczniki absolwentów. W 1932 r. dokonano reorganizacji, polegającej na połączeniu sekcji narodowościowych (w tym polskiej) w samodzielną uczelnię – Instytut Pedagogiczny Mniejszości Narodowych Zachodu. W zamyśle twórców reformy miał on przygotowywać nauczycieli do wykładania wszystkich przedmiotów na podwyższonym poziomie w językach ojczystych poszczególnych mniejszości narodowych. Jednak środki materialno-techniczne i materiały metodyczne projektu okazały się niewystarczające. Ostatecznie uczelnia nie rozpoczęła działalności jako jednostka samodzielna, a został włączona do IP jako katedra Mniejszości Narodowych Zachodu. W rezultacie tych przekształceń poszczególne sekcje (w tym polska) zostały zlikwidowane. Nowe ciało nie mogło skutecznie wypełniać ich funkcji.

Polskie szkolnictwo pedagogiczne w ZSRR rozwijało się do połowy lat 30. XX w. Od tego momentu kształcenie kadr nauczycielskich odbywało się według uniwersalnego modelu radzieckiego z rosyjskim językiem wykładowym w szkołach.

(przekł. oryginalnego hasła Ewelina Sadanowicz)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru

Bibliografia:

B. Garczyk, Radziecka polityka narodowościowa w latach 1917–1941 na przykładzie Piotrogrodu–Leningradu, Poznań 2011, s. 112, 114; Т. М. Смирнова, Национальность – питерские. Национальные меньшинства Петербурга и Ленинградской области в ХХ веке, Санкт–Петербург 2003, s. 174–184, 200–202; taż, Поляки в советском довоенном Ленинграде / Polacy w radzieckim przedwojennym Leningradzie, seria „Polonica Petropolitana”, t. 7, Санкт–Петербург 2006, s. 72–73, 76–77.