Szpital Polski (SP) / Польский госпиталь – placówka stworzona w latach I wojny światowej (1914–1918) przez petersburski Związek Polski Lekarzy i Przyrodników (ZPLiP).

Komitet Organizacyjny Szpitala powstał 8 sierpnia 1914 r. W jego skład weszli balneolog i chemik oraz znany działacz polonijny Stanisław Zaleski (1858–1923) – przewodniczący, dr Jan Fedorowicz-Weder – sekretarz, dr med. Eugeniusz Marcinkiewicz – skarbnik, a jako członkowie: inżynier i członek Rady Państwa Stanisław Glezmer (1853–1916), wileński poseł do Dumy Państwowej Henryk Święcicki (1852–1916), ks. Stanisław Trzeciak (1873–1944), F. Piekarski, J. Żarnowski, adwokat Brunon Ogulewicz, inżynier komunikacji Michał Kierbedź (1854–1832), architekt Marian Peretiatkowicz (1872–1916), Franciszek Skąpski i B. Barylski oraz panie Ossędowska i Zakrzewska. 11 sierpnia tegoż roku gremium to powołało dla realizacji codziennych zadań pięcioosobowy komitet wykonawczy (S. Zaleski – przewodniczący, ponadto J. Fedorowicz-Weder, H. Święcicki, inż. Stanisław Korsak i J. Żarnowski).

Rodzina inżyniera-technologa W. S. Dojnikowa udostępniła SP 24-pokojowy jednopiętrowy, drewniany budynek wraz z ogrodem i przylegającą doń działką na Stronie Petersburskiej przy prosp. Kronwerkskim [Кронверкский пр.] 31. Ogłoszono zbiórkę pieniędzy na jego wyposażenie, w której wyniku we wrześniu tegoż roku zebrano ok. 20 tys. rubli. Pozyskano także łóżka z materacami, znaczną ilość bielizny pościelowej, wyposażenie medyczne, narzędzia i medykamenty. Część środków na ten cel przekazana została przez Rosyjski Czerwony Krzyż i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

Uroczyste otwarcie i poświęcenie pierwszego w Rosji polskiego szpitala odbyło się 7 września 1914 r. Udział w nim wzięło ok. 1 tys. osób, a wśród nich osobistości życia publicznego, m.in. prezydent miasta ks. Aleksandr N. Obolenski (1872–1924), przewodniczący Dumy Miejskiej hr. Iwan I. Tołstoj (1858–1916), przedstawiciel cesarzowej wdowy Marii Fiodorowny (1847–1928) generał adiutant Władimir S. Gadon (1860–1937), hr. Michaił M. Pierowskij-Petrowo-Sołowowo (1870–1954), poseł do Dumy Państwowej z gub. wileńskiej H. Święcicki. Aktu poświęcenia szpitala dokonał bp Jan Cieplak (1857–1926).

Nadzór nad SP powierzono prezesowi ZPLiP S. Zaleskiemu, a zatrudnieni w nim zostali: prof. dr Józef Kazimierz Ziemacki (1856–1925) jako lekarz naczelny i konsultant, dr med. J. Fedorowicz-Weder jako kierownik szpitala i starszy lekarz oraz dr W. Kosmowski jako stały młodszy lekarz. Jako lekarz pracował tam również przez 2,5 roku znany antropolog Julian Talko-Hryncewicz (1850–1936), który opisał SP we wspomnieniach. Funkcję kierownika służby stomatologicznej pełnił dr med. K. Świątecki, a wspomagali go dentyści Stanisław Totwen, Pleszyńska [Stanisława Pleszczyńska?], Malinowska oraz mająca swą siedzibę przy prosp. Newskim [Невский пр.] 26 uznana szkoła stomatologiczna E. Wągl-Świderskiej. Opiekę farmaceutyczną zapewniali magistrzy farmacji Antonina Leśniewska (1866–1937) i Leopold Próchnicki, oni też ofiarowali szpitalowi leki i materiały opatrunkowe.

W listopadzie 1914 r. obowiązki komendanta szpitala przejął wenerolog i dermatolog doc. dr Zdzisław Sowiński (1872–1934), znacznie zmienił się również skład komitetu wykonawczego. Jego przewodniczącym wybrano B. Ogulewicza, sekretarzem został S. Korsak, członkami zaś komitetu H. Święcicki, J. Żarnowski, F. Piekarski, ks. S. Trzeciak i J. Fedorowicz-Weder. W 1915 r. stanowisko lekarza naczelnego objęła nagrodzona odznaką honorową Czerwonego Krzyża dla lekarzy dr Emilia Poderewska.

ZPLiP zorganizował też dla SP kursy przysposobienia pielęgniarskiego pod kierownictwem J. Fedorowicza-Wedera. Zajęcia odbywały się w pomieszczeniach "Ogniska Polskiego", a w ciągu tygodnia zapisało się na nie 112 osób. Codziennie w SP dyżurowały dwie starsze oraz dwie młodsze pielęgniarki. Trzy spośród nich: Maria Zakrzewska, Maria Zdziarska i Zofia Nosowicz nagrodzone zostały medalami na wstędze Orderu św. Anny. Ponadto dyżury pełniło początkowo ok. 200 pań z Polonii, z czasem ich liczba spadła do kilku.

SP liczył 50 łóżek. Dysponował salą operacyjną, ambulatorium, apteką, pokojem dezynfekcyjnym, gabinetem stomatologicznym, biblioteką, stołówką, kancelarią, magazynami pościeli, ubrań i żywności, łaźnią, palarnią, pomieszczeniami dla pielęgniarek i służby, kuchnią oraz „sympatycznie ozdobioną kapliczką”. Sala operacyjna i ambulatorium były bardzo dobrze wyposażone, a do dyspozycji personelu były nowoczesny sterylizator oraz maszyna do krojenia i zwijania bandaży. Apteka posiadała wystarczającą ilość leków, wyposażeniem zaś gabinetu stomatologicznego zajęła się szkoła stomatologiczna E. Wągl-Świderskiej.

Działając pod egidą Czerwonego Krzyża, SP przyjmował rannych niezależnie od ich wyznania i narodowości. W przypadku polskich rannych udzielał im jednak nie tylko pomocy medycznej, ale też zapewniał opiekę duchową. Obowiązki kapelana pełnił ks. kanonik Maciejewski, a niedzielne msze w kaplicy odprawiał proboszcz kościoła św. Katarzyny ks. Konstanty Budkiewicz (1867–1923). Szpitalna biblioteka kierowana przez pianistkę i działaczkę społeczną Lucynę Robowską (1876–1957) obsługiwała także rannych Polaków znajdujących się w innych miejskich szpitalach. W SP urządzano też koncerty fortepianowe oraz występy baletowe z udziałem brata słynnej primaballeriny Matyldy Krzesińskiej (1872–1971) tancerza Józefa Krzesińskiego (1868–1942).

SP kontynuował działalność do końca wojny i niejednokrotnie był oceniany jako jeden z najlepszych stołecznych lazaretów. W marcu 1918 r. w Piotrogrodzie otwarto jeszcze jeden „szpital wojskowy dla Polaków”, który dysponował 420 łóżkami, a znajdował się w pałacu wielkiego księcia Pawła Aleksandrowicza (1860–1919) przy ul. Galiernej [Галерная ул.] 69 i nab. Angielskim [Английская наб.] 68. W związku z rozpoczętą latem 1918 r. akcją repatriacji Polaków SP przemianowano na Centralny Polski Szpital Ewakuacyjny. Podlegał on radzieckiemu Centralnemu Kolegium do spraw Jeńców i Uchodźców (Centroplenbież).

Tamara M. Smirnowa
(przekł. z ros. oryginału Nikita Kuznetsov)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna jest dostępna tutaj.

Bibliografia:
B. Czaplicki, Katolicka działalność dobroczynna w Rosji w latach 1860–1917, Warszawa 2008; B. Garczyk, Radziecka polityka narodowościowa w latach 1917–1941 na przykładzie Piotrogrodu-Leningradu, Poznań 2011; tenże, Wielonarodowy Petersburg: nierosyjska historia miasta 1703–1917, Poznań 2015; Т. М. Смирнова, Польские общества Санкт-Петербурга: конец XIX – начало XX века, Санкт-Петербург 2013, zwłaszcza s. 207–210; I. Spustek, Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, Warszawa 1966; A. Kakowski, Z niewoli do niepodległości: pamiętniki, oprac. T. Krawczak, R. Świętek, Kraków 2011; J. Talko-Hryncewicz, Wspomnienia z lat ostatnich (1908–1932), Warszawa 1932, s. 140–141; „Czyn”, 1918, nr 3, 3 marca, i nr 5–6, 7 kwietnia; „Dziennik Petrogradzki” z lat 1914–1916; „Северная Коммуна” 1918, 25 sierpnia; Kalendarz Polski informacyjno-literacki na rok 1917 i Księga Adresowa Polaków, zamieszkałych w Rosji.