A A A

Polacy w Radzie Państwa

Поляки в Государственном cовете Российской империи


Autor: Roman Jurkowski Polacy w Radzie Państwa / Поляки в Государственном cовете Российской империи (1906–1917)
Wybory. Rada Państwa (RP) [Государственный cовет] istniała w Rosji od 30 marca/11 kwietnia 1801 r. i pełniła funkcję głównego organu prawno-doradczego monarchy, kilkukrotnie przechodząc reorganizację (istotne poszerzenie jej kompetencji nastąpiło w 1842 r.)...
27.11.2015
stan artykułu kompletny
Duża elegancka sala. Na suficie wisi żyrandol. Rzędy krzeseł ustawione w półkolu.
Polacy w Radzie Państwa / Поляки в Государственном cовете Российской империи (1906–1917)

Wybory
Rada Państwa (RP) [Государственный cовет] istniała w Rosji od 30 marca/11 kwietnia 1801 r. i pełniła funkcję głównego organu prawno-doradczego monarchy, kilkukrotnie przechodząc reorganizację (istotne poszerzenie jej kompetencji nastąpiło w 1842 r.). Skutkiem manifestu październikowego z 17/30 października 1905 r. i wynikającej z niego zmiany pozycji Dumy Państwowej z doradczej na ustawodawczą była też nowa rola RP, która stała się izbą wyższą parlamentu rosyjskiego. Wymagało to poważnych zmian organizacyjno-prawnych, polegających przede wszystkim na wybieraniu połowy składu RP (cała Rada liczyła 196 posłów, wcześniej tylko z nominacji cesarskiej) przez określone kategorie ludności, w kurialno-korporacyjnym systemie wyborczym. Normowały to trzy precyzujące zasady ordynacji wyborczej akty prawne z 20 lutego/5 marca 1906 r., które w zakresie ustawodawczym zrównały RP z Dumą Państwową. Na obszarze Królestwa Polskiego wybory do RP miały charakter dwustopniowy. W każdej z dziesięciu guberni odbywały się zjazdy wyborców posiadających majętność ziemską trzykrotnie przewyższającą wielkość cenzusu koniecznego do bezpośredniego udziału w wyborach do Dumy. Tak wybrani elektorzy na zebraniu w Warszawie wybierali z kolei ze swego grona sześciu posłów, których kadencja trwała trzy lata. W dziewięciu guberniach tzw. Kraju Zachodniego (tutaj nazywanego ziemiami zabranymi), czyli wileńskiej, kowieńskiej, grodzieńskiej, mińskiej, witebskiej, mohylewskiej, wołyńskiej, kijowskiej i podolskiej – gdzie nie było ziemstw, posłów do RP, także na trzy lata, wybierali w wyborach bezpośrednich właściciele majątków ziemskich, których powierzchnia trzykrotnie przewyższała cenzus ziemski, określony w przepisach dotyczących wyborów do Dumy z kurii większej własności ziemskiej. Gdyby nie to, że w wyborach tych uczestniczyli tylko przedstawiciele ziemiaństwa i najbogatszych właścicieli ziemskich, można by je nazwać najbardziej demokratycznymi w całej ordynacji wyborczej do obydwu izb parlamentu rosyjskiego.

Wybory do RP z Królestwa Polskiego odbyły się w latach 1906, 1909 i 1912, natomiast wybory na ziemiach zabranych w latach 1906, 1909, 1910 i 1913. Kolejne wybory zaplanowane w Królestwie Polskim na 1915 r. nie odbyły się z powodu okupacji niemieckiej. Aby jednak nie pozbawiać zajętych guberni ich reprezentacji parlamentarnej, w wyjątkowych warunkach wojennych i po przeprowadzeniu całej procedury parlamentarnej 22 sierpnia/4 września 1915 r. Mikołaj II (1868–1918) zatwierdził przedłużenie mandatów posłów wybranych w 1912 r. Podobnie stało się z przedłużeniem mandatów dla trzech posłów Polaków wybranych w 1913 r. z guberni wileńskiej, kowieńskiej i grodzieńskiej, które w 1916 r. w znacznej części były zajęte przez wojska niemieckie. Monarcha 8/21 kwietnia 1916 r. podpisał dokumenty przedłużające ich kadencję parlamentarną o kolejne trzy lata.

Składy osobowe – Królestwo Polskie 
Łącznie mandat poselski z Królestwa Polskiego posiadało 15 posłów. Dołączyło do nich trzech posłów wybranych z korporacji przemysłu – Stanisław Rotwand [1839–1916] (Warszawa) i handlu – Stanisław Glezmer [1853–1916] (Petersburg) oraz Wincenty Koziełł-Poklewski [1889–1940] (Jekaterynburg). Dwaj ostatni, mimo że wybrani przez Rosjan, należeli w RP do Koła Polskiego. W wyborach w 1906 r. posłami zostali: Stanisław Gawroński [1861–?] (gub. łomżyńska, od 1/14 lutego 1908 r. zastąpił go Mieczysław Tadeusz Skarżyński [1865–1930]), Eustachy O. Dobiecki [1855–1919] (gub. kielecka), Leopold Julian Kronenberg [1846–1937] (gub. warszawska), Antoni Napiórkowski [1895–?] (gub. lubelska), Józef A. Ostrowski [1850–1923] (gub. piotrkowska – od 9/22 października 1908 r. zastąpił go Henryk Potocki [1868–1958]), Konstanty Przewłocki [1857–1930] (gub. lubelska). W 1909 r. wybrano ponownie L. Kronenberga (13/26 października 1910 r. zastąpił go H. Potocki), J. Ostrowskiego (od 13/26 października 1910 r. zastąpił go Edward Chrzanowski [1843–1922]), S. Glezmera i S. Rotwanda. Nowymi posłami zostali: Zygmunt Wielopolski [1863–1919] (gub. radomska), Stefan Wielowieyski [1865–1931] (gub. kielecka), Ignacy Szebeko [1859–1937] (gub. warszawska), Stefan Godlewski [1853–1929] (gub. kielecka). W wyborach z 1912 r. mandat poselski ponownie uzyskali S. Godlewski, S. Glezmer, S. Rotwand, I. Szebeko, Z. Wielopolski i S. Wielowieyski. Nowymi posłami byli: Czesław Karpiński [1863–1917] (gub. siedlecka) i Zygmunt Leszczyński [1866–1942] (gub. radomska).

Składy osobowe – ziemie zabrane 
Ogółem w trakcie czterech wyborów posłami zostało 18 Polaków. W 1906 r. byli to: Hipolit Korwin-Milewski [1848–1932] (gub. wileńska), Dymitr Korybut-Daszkiewicz [1856–1924] (gub. grodzieńska), Aleksander Tyszkiewicz [1864–1945] (gub. kowieńska), Edward Woyniłłowicz [1847–1928] (gub. mińska), Gustaw Wykowski [1860–1940] (gub. mohylewska, 11/24 stycznia 1907 r. zastąpił go Władysław Woynicz-Sianożęcki [1850–1914]), Stanisław Łopaciński [1851–1933] (gub. witebska), Jan Olizar [ok. 1855–1915] (gub. wołyńska), Wacław Jełowicki [1851–1928] (gub. podolska, 3/16 kwietnia 1908 r. zastąpił go Ksawery Orłowski [1862–1926]), Stanisław Syroczyński [1848–1912] (gub. kijowska). W wyborach z 1909 r. ponownie wybrano H. Korwin-Milewskiego, W. Woynicz-Sianożęckiego, J. Olizara, K. Orłowskiego i S. Łopacińskiego. Nowymi posłami zostali: Konstanty Skirmunt [1866–1949] (gub. grodzieńska), Aleksander Meysztowicz [1864–1943] (gub. kowieńska), Hieronim Drucki-Lubecki [1861–1919] (gub. mińska). W następnym roku (1910) ponownie wybrano K. Skirmunta, A. Meysztowicza, W. Woynicz-Sianożęckiego, J. Olizara i K. Orłowskiego. Nowymi posłami zostali: Aleksander Chomiński [1859–1936] (gub. wileńska), Roman Skirmunt [1868–1939] (gub. mińska, po rezygnacji w dniu 3/16 stycznia 1911 r. zastąpił go Karol Niezabytowski [1865–1952]), Stanisław Horwatt [1866–1930] (gub. kijowska). Zmiana ordynacji wyborczej w 1913 r. doprowadziła do redukcji liczby posłów polskich z ziem zabranych – pozostało ich tylko trzech: S. Łopaciński (gub. wileńska), K. Skirmunt (gub. grodzieńska) i A. Meysztowicz (gub. kowieńska).

Ogólna charakterystyka zbiorowości 
Podobnie jak w Dumie posłowie polscy utworzyli dwa koła poselskie: Koło Królestwa Polskiego i Koło Krajów Litwy i Rusi, które już w 1906 r. połączyły się w Związek Kół Królestwa Polskiego i Krajów Litwy i Rusi. W latach 1906–1909 prezesem Koła Królestwa Polskiego był J. Ostrowski, w latach 1909–1912 E. Dobiecki, a w latach 1912–1915 Z. Wielopolski. Kołu Krajów Litwy i Rusi w latach 1906–1907 przewodził E. Woyniłłowicz, a w latach 1907–1910 i 1910–1913 Jan Olizar. Prezesami Związku Kół byli kolejno E. Woyniłłowicz (do jesieni 1907), E. Dobiecki i Z. Wielopolski. Charakter ordynacji wyborczej do RP ograniczał kategorie potencjalnych posłów do bogatego ziemiaństwa i najbogatszych grup bankowo-handlowych. Dominującą grupą społeczną byli ziemianie, np. wśród 18 posłów z ziem zabranych wszyscy byli właścicielami ziemskimi z potwierdzonym rodowym szlachectwem. Wśród nich było kilku utytułowanych, których tytuły książęce i hrabiowskie wyróżniały od reszty posłów: ks. H. Drucki-Lubecki, hrabiowie J. Olizar, J. Potocki, A. Tyszkiewicz. W grupie posłów z Królestwa tytuł hrabiowski posiadali Z. Wielopolski, wnuk Aleksandra Wielopolskiego (1803–1877), i H. Potocki, a tytuł barona (od 1893) miał L. J. Kronenberg. Wszyscy polscy posłowie do RP posiadali wyższe wykształcenie, wyjątkiem był R. Skirmunt, który nie miał świadectwa maturalnego mimo nauki w kilku gimnazjach i studiowania na różnych zagranicznych uniwersytetach. Posłowie z Królestwa byli starsi średnio o dwa lata od posłów z ziem zabranych. Wśród tych pierwszych najstarszym był S. Rotwand, mający w 1906 r. 67 lat, najmłodszym – H. Potocki, który w roku 1908 miał 40 lat. Wśród reprezentantów guberni zachodnich w 1906 r. najstarszymi byli E. Woyniłłowicz i S. Syroczyński – obaj mieli po 59 lat. Ich wiek w zestawieniu z wiekiem innych posłów do RP nie był bardzo zaawansowany: było w tej izbie jeszcze 24 posłów w wieku 60–64 lata, 30 w wieku 65–69 lat, 17 w wieku 70–74 lata i 11 w wieku 75–79 lat. Dwóch posłów z ziem zabranych zostało ministrami w II Rzeczypospolitej (K. Niezabytowski – minister rolnictwa w latach 1926–1928) i A. Meysztowicz (minister sprawiedliwości w latach 1926–1928), w dyplomacji pracowali K. Skirmunt i K. Orłowski. Zaangażowanie społeczne i charytatywne wszystkich posłów polskich do RP w zupełności wystarczyłoby na potężną kilkusetstronicową monografię.

Działalność parlamentarna
Z całej grupy posłów polskich tylko dwóch, tj. S. Gawroński i Cz. Karpiński, należało do utworzonego w 1897 r., a stanowiącego legalne przedstawicielstwo ruchu narodowo-demokratycznego, na którego czele stanął Roman Dmowski (1864–1939), Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego, pozostali byli albo członkami, albo sympatykami utworzonego formalnie 18 października 1905 r. Stronnictwa Polityki Realnej, ugrupowania klasyfikowanego jako konserwatywne, choć jego działacze określali swą partię jako konserwatywno-liberalną. Ta łączność ideowa i polityczna posłów polskich do RP (opracowano wspólne wewnętrzne regulaminy) owocowała zgodnymi głosowaniami i wspólnymi działaniami, które nie zawsze podobały się endeckim posłom do Dumy. Konserwatywnych i lojalistycznych posłów polskich zbliżały do rosyjskich konserwatystów podobne poglądy społeczne, ale dzieliła ich polonofobia większości rosyjskich zachowawców. Z lewicą w RP nie chcieli współpracować ze względu na jej program agrarny, podejmujący problematykę wywłaszczenia ziemi należącej do prywatnych właścicieli. Poza tym była ona zbyt słaba, aby – nawet w sojuszu z Polakami – odgrywać istotną rolę w głosowaniach. Tym bardziej Polacy nie mieliby żadnych szans w głosowaniach, gdyby próbowali działać samodzielnie.

Możliwość realnego działania dawała im tylko współpraca z tzw. Grupą Centrum – zjednoczeniem posłów liberalno-konserwatywnych powstałym na przełomie maja i czerwca 1906 r. z inicjatywy Aleksego S. Jermołowa (1847–1917), które w 1906 r. składało się z 62 posłów z wyboru i 42 z nominacji i tym samym stanowiło absolutną większość w RP. Jej program odpowiadał celom, które stawiali sobie Polacy: „Podstawa działalności Grupy Centrum zawiera się w realizacji, ochronie i opartym na prawie przestrzeganiu zasad wyrażonych w najwyżej darowanych prawach konstytucyjno-monarchicznych”. Wewnętrzne podziały (powstała tzw. Grupa Prawego Centrum, Grupa Lewego Centrum, Koło Zjednoczenia Bezpartyjnego, Grupa Handlowo-Przemysłowa, Grupa Posłów z Guberni Nadbałtyckich) już w 1907 r. znacznie osłabiły jej siłę, niemniej polscy posłowie odgrywali w niej ważną rolę. Była to bowiem grupa głosująca zawsze solidarnie, wśród centrowców byli posłowie o dużej wiedzy prawniczej, o wybitnych talentach oratorskich (H. Korwin-Milewski, I. Szebeko), w dodatku posiadający dobre, nawet bliskie kontakty z premierem Piotrem A. Stołypinem (1862–1911), jak K. Skirmunt i E. Woyniłłowicz. Po rozwiązaniu I Dumy w 1906 r. Polacy z Grupy Centrum zbliżyli się do jej lewej części, różniącej się od prawej tym, że jej poparcie dla rządu było bardziej krytyczne niż podobne, ale bezapelacyjne uprawiane przez prawicę Grupy.

Swoje relacje z rządem rosyjskim opierali na zasadzie „dobra kraju i dobra państwa”, z tym że nie mogło to być państwo o nacjonalistycznym obliczu. Dlatego in corpore poparli ważną dla całej Rosji, ale nie dla Królestwa i ziem zabranych, stołypinowską reformę agrarną rozwiązującą wspólnoty gminne w Rosji. W praktyce taka postawa oznaczała jednak opowiedzenie się po stronie rządu przy jednoczesnym podejmowaniu prób mających na celu łagodzenie ostrości antypolskich działań rządu P. Stołypina. I należy przyznać, że niewielkie, ale jednak pewne sukcesy na tym polu osiągnięto. Udało się odsunąć w 1906 r. na kilka lat wprowadzenie niekorzystnych dla Polaków ziemstw w guberniach zachodnich, nie dopuszczono do zmiany dyskryminującej Polaków ordynacji wyborczej do RP (walka z tzw. lex Pichno w 1908 i 1909 r.). Ten stan w miarę poprawnych relacji z caratem trwał do 1909 r., gdy szukający poparcia w Dumie premier Stołypin skierował się ku nacjonalistycznej prawicy, czego efektem było wyraźne nasilenie antypolskiego kursu w polityce narodowościowej Rosji. Znacznemu przyspieszeniu poddano prace nad wprowadzeniem ziemstw w guberniach zachodnich i zaczęto realizować ideę wyodrębnienia Chełmszczyzny z obszaru Królestwa Polskiego. Skłaniało to Polaków z RP do zmiany swojego stosunku do polityki Stołypina, ale wśród konserwatywnych posłów polskich nie znalazły posłuchu głosy radykalne (np. H. Korwin-Milewskiego), nawołujące do przejścia do zdecydowanej opozycji. Niemniej tam, gdzie polityka rządu uderzała w prawa narodowości nierosyjskich, Polacy zdecydowanie występowali przeciw. Było tak w 1909 r., gdy RP głosowała za utrzymaniem uprzywilejowanego statusu religii prawosławnej (Polaków poparła grupa Niemców, tzw. baronów kurlandzkich), podobnie gdy w czerwcu 1910 r. głosowano nad ograniczeniem autonomii Finlandii. Posłowie polscy połączyli się też z prawicą RP, aby 4/17 marca 1911 r. obalić projekt Stołypina dotyczący wprowadzenia kurii narodowościowych w wyborach do ziemstw w guberniach zachodnich, co uznano za największą klęskę polityczną premiera.

Związek Kół Polskich w RP był zbyt nieliczny, by odegrać kluczową rolę w pracach prawodawczych rosyjskiej izby wyższej, ale bez ich wcześniejszej pracy i obecności w Petersburgu o wiele trudniej byłoby zabiegać podczas wojny o sprawy Polski. Posiadanie tytułu posła do rosyjskiej RP miało wtedy duże znaczenie w kontaktach z przedstawicielami ententy. Same zaś wybory na ziemiach zabranych w znaczący sposób odrodziły polskość na tych terenach i przyczyniły się do ożywienia polskiego życia politycznego na wschodnich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej.

Polscy posłowie do RP w stolicy Rosji 
Miejscem obrad RP był położony naprzeciw soboru św. Izaaka Pałac Maryjski [Мариинский дворец] (Isaakijewskaja pł.[Исаакиевская пл.] 6), który Mikołaj I (1796-1855) zbudował w latach 1839–1844 dla swojej córki Marii Nikołajewny (1819–1876) i przyszłego zięcia Maksymiliana ks. Leuchtenburskiego (zm. 1852). Obecnie w pałacu mieści się (od 1994) Zgromadzenie Ustawodawcze Petersburga. Posłowie polscy przyjeżdżający do stolicy Rosji początkowo zatrzymywali się w „Hotel de France” położonym przy ul. Bolszoj Morskoj [Wielka Morska, Большая Морская ул.] 6, bardzo blisko budynku Sztabu Generalnego. Szybki marsz z hotelu do pałacu Maryjskiego zajmował kilka minut. Niektórzy posłowie, jak np. E. Woyniłłowicz, po kilku tygodniach mieszkania w hotelu znajdowali sobie „apartamenty odpowiednie dla zajmowanego stanowiska”. W jego przypadku był to mieszkanie w Sapiernym pierieułku [Саперный пер.] 19, którego położenie uznał za szczególnie wygodne, gdyż „w połowie drogi między Dumą Państwową a Radą Państwa”. Mieszkał tam w latach 1906–1907, potem wrócił na ul. Bolszaja Morskaja 56 (dom obok kościoła protestanckiego pod nr. 58). Niedaleko pl. Maryjskiego (obecnie pl. Isakijewskij [Исаакиевская пл.]) mieszkał H. Korwin-Milewski, poseł z guberni wileńskiej, który w latach 1909–1910 przeniósł się na nab. Angielskie [Английская наб.] 70. S. Glezmer mieszkał przy ul. Aleksiejewskiej [Алексеевская ул.] (obecnie D. I. Pisariewa [Д. И. Писарева ул.]) 18, a L. J. Kronenberg przy ul. Mochowoj [Моховая ул.] 14. Przy ulicy Bassejnej [Бассейная ул.] mieszkał Stefan Wielowieyski (1865–1931), poseł do Rady Państwa z guberni kieleckiej. Dla oszczędności w jednym apartamencie przy ul. Mochowoj 18 mieszkali Z. Wielopolski i J. Ostrowski lub A. Napiórkowski. Dom otwarty przy ul. Bolszoj Konjuszennoj [Большая Конюшенная ул.] 19 prowadziła Anna Wojnicz-Sianożęcka, żona Władysława, posła do RP z guberni mohylewskiej. H. Korwin-Milewski opisuje w swoich wspomnieniach domy rosyjskiej elity towarzyskiej Petersburga, w których bywali posłowie polscy: salon Stanisława M. Proppera (1853/1855?–1931), wydawcy (od 1880) „Birżewych Wiedomosti” [Биржевые ведомости] na nab. Angielskim, salon Aleksandra N. Brianczaninowa (1874 – lata 60. XX w.), w latach 1913–1916 wydawcy dziennika „Słowiańskie Ogniwo” [Славянское Звено], i jego żony Marii Konstantynówny z kn. Gorczakowych, czy salon Andrieja A. Saburowa (1837–1916) – wybitnego rosyjskiego męża stanu, także członka RP przy ul. Szpalernoj [Шпалерная ул.] 26.



Bibliografia:
В. А. Демин, Центра группа, w: Государственный Совет Российской Империи, Энциклопедия, Москва 2008, s. 305–308; А. П. Бородин, Государственный Совет России (1906–1917), Киров 1999; R. Jurkowski, Sukcesy i porażki. Ziemiaństwo polskie Ziem Zabranych w wyborach do Dumy Państwowej i Rady Państwa 1906–1913, Olsztyn 2009 (bibliografia); A. Kidzińska, Poza murami Pałacu Maryjskiego. Życie prywatne i towarzyskie polskich posłów do rosyjskiej Rady Państwa, w: Życie prywatne Polaków w XIX wieku, red. M. Korybut-Marciniak, M. Zbrzeźniak, Olsztyn 2013, s. 23–40; taż, Wewnętrzne regulaminy Związku Kół Polskich w rosyjskiej Radzie Państwa z lat 1906–1907 i 1909, „Echa Przeszłości” 2010, R. XI, s. 287–309; А. Д. Степанский, Польская группа Государственного Совета в 1906–1907 гг., w: Исследования по истории польского общественного движения в XIX в. – началe XX в., ред. В. Дякова и других, Москва 1971, s. 362–372; tenże, Политические группировки в Государственном Совете в 1906–1907 гг., „История СССР” 1965, nr 4, s. 49–64; P. Wieczorkiewicz, Polacy w Petersburskiej Radzie Państwa 1906–1914, w: Losy Polaków w XIX–XX w. Studia ofiarowane Profesorowi Stefanowi Kieniewiczowi w osiemdziesiątą rocznicę Jego urodzin, Warszawa 1987, s. 98–117.

Materiały związane z hasłem


Hasła powiązane: Polacy w Dumie Państwowej Indeks adresowy: Isaakijewskaja pł. nr 6

ostatnio dodane


Hasła: Związek Młodzieży Polskiej „Zet” w Petersburgu / Piotrogrodzie Niżyńska Bronisława Więckowski Aleksander Józef Słonimski Siergiej Czarnomska Izabella Walentynowiczówna Wanda Skąpski Franciszek Salezy Słonimski Ludwik Walentynowicz Marian Krajowski-Kukiel Feliks Walentynowicz Rafał Antoni Władysław Ogiński Ignacy Szemioth Piotr Szemioth Stanisław Szemioth Włodzimierz Szemioth Aleksander Edward Żukowska Jadwiga Aniela Tekla Liniewicz Leon Filipkowski Stefan Julian Rawicz-Szczerbo Władysław Rzymskokatolickie parafie i kaplice Petersburga/Piotrogrodu oraz dekanatu petersburskiego Mickiewicz Stefan Kakowski Aleksander Spasowicz Włodzimierz Parafia i kościół św. Stanisława w Petersburgu Żenkiewicz Józef „Promień Poranny” / „Promień” Dąbrowski Jarosław Klub Robotniczy „Promień” Polska Szkoła Przygotowawcza i Pierwsze Polskie Gimnazjum Żeńskie Stanisławy Ćwierdzińskiej Barchwic Maria Ludwika Petersburskie edycje utworów Adama Mickiewicza Barchwic (Barchwitz) Jan Stanisław Łukaszewicz Dominik Szkiłłądź (Szkiłądź) w zakonie Jakub Jocher Adam Teofil Biblioteka: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Polski” w Petersburgu Ferdynand Ruszczyc w Petersburgu Teatr Polski i Polskie Studio Teatralne Polonica Petropolitana Piotrogrodzkie inicjatywy charytatywno-oświatowe fundatora KUL Karola Jaroszyńskiego (Prezentacja) Życie Teatralne Wielonarodowego Piotrogrodu-Leningradu w latach 1917-1941 Inwentarz rękopisów Biblioteki Załuskich w Cesarskiej Bibliotece Publicznej
Używamy plików cookies, by ułatwić korzystanie z naszej witryny. Jeśli nie chcesz, by pliki cookies były zapisywane na twoim dysku zmień ustawienia przeglądarki
Akceptuję
Więcej informacji