Petrozolin [Korwin-Petrozolin] Jan Eliasz/ Петрозолин [Корвин-Петрозолин] Ян (Иван) Эляш Эразмович (1851-1928), h. Ślepowron, inżynier-technolog, naczelnik parowozowni i głównych warsztatów wagonowych, pierwszy zastępca służby trakcji i taboru Kolei Mikołajewskiej w Petersburgu, inżynier wagonów pociągu cesarskiego.

Urodził się 24 czerwca 1851 r. w rodzinnym majątku Kukowicze koło Nieświeża (gub. mińska; obecnie Кукавічы w obw. mińskim na Białorusi). Był synem Erazma Marcina Korwin-Petrozolina (1807-1870) i Agaty z Woyniłłowiczów (1809-1873) h. Syrokomla, córki Jana i Fortunaty hr. Günther von Hildesheim. Jego ciotecznym bratem był zasłużony działacz społeczno-gospodarczy i członek Rady Państwa Edward Wojniłłowicz (1847-1928), który studiował w Petersburgu na tej samej uczelni, i z którym utrzymywał bliskie kontakty (Edward został ojcem chrzestnym jego starszej córki Ireny). Zgodnie z tradycją rodzinną Petrozolinów był wyznania ewangelicko-reformowanego (ułatwiło mu to karierę w rosyjskiej służbie państwowej). W 1876 r. ukończył Wydział Mechaniczny Instytutu Technologicznego w Petersburgu, uzyskując stopień technika 1 kl. (mechanika). Bezpośrednio po zakończeniu studiów rozpoczął pracę w petersburskich Zakładach Mechanicznych i Okrętowych Ilisa i Butca. Po krótkiej praktyce zawodowej, w 1877 r. zatrudniony został na Kolei Mikołajewskiej (KM) [Николаевская железная дорога] Petersburg-Moskwa. Pod kierunkiem amerykańskiego inżyniera służby trakcji Harrego White’a, pracował tam na stanowisku pomocnika maszynisty, a następnie maszynisty pociągów towarowych i pasażerskich. W tym okresie powszechną praktyką na kolejach rosyjskich było bowiem rozpoczynanie przez inżynierów działalności zawodowej od pomocnika maszynisty parowozu, poprzez wszystkie stanowiska w służbie trakcji. Przez trzy lata pełnił Peterozolin funkcję zastępcy inż. White’a. Przez krótki czas pracował również w Zakładach Aleksandrowskich KM w Petersburgu, praktycznie zapoznając się z projektowaniem, budową i utrzymaniem taboru kolejowego.

Był zdolnym inżynierem i dalsze lata przyniosły mu szybki awans na stanowisko zastępcy, a następnie naczelnika I Petersburskiego Odcinka Trakcji KM (od 6 do 67 wiorsty). W 1880 r., powołano go na stanowisko naczelnika parowozowni i głównych warsztatów wagonowych KM w Petersburgu. Do kierowanych przez niego warsztatów przydzielono zestawiony z dwunastu wagonów ówczesny pociąg cara Aleksandra II (1818-1881), używany również przez jego następcę Aleksandra III (1845-1894). Do obowiązków Petrozolina należało utrzymanie oraz nadzorowanie pociągu, wykonywanie napraw i rewizji okresowych wagonów. W latach 1883-1894, na stanowisku zastępcy, a następnie inżyniera wagonów pociągu carskiego, kierował drużyną techniczną podczas podróży cara Aleksandra III.

W 1888 r. przy znacznym udziale Petrozolina, podczas przygotowań do podróży na Kaukaz, skład cesarski otrzymał nowoczesne wyposażenie techniczne: hamulce zespolone systemu Westinhouse’a oraz próżniowe Hardy’ego, oświetlenie elektryczne zasilane prądnicą i akumulatorami. W wagonie technicznym umieszczono wówczas kocioł wraz z maszyną parową napędzającą prądnicę oraz stację hamulcową z zasilającą układ hamulcowy pociągu sprężarką parową. Na parowozach prowadzących carski skład niewyposażony w hamulce powietrzne umieszczano przenośny kran maszynisty, połączony giętkim przewodem gumowym z układem hamulca zespolonego pociągu. Był on uruchamiany na polecenie maszynisty, przez przeszkolonego pracownika drużyny technicznej, który hamował pociąg.

W 1888 r. po katastrofie w pociągu carskiego pod Borkami (gub. charkowska, obecnie Бірки, obw. charkowski, Ukraina) w dniu 17 października tego roku, Petrozolin jako naczelnik warsztatów głównych KM w Petersburgu, kierował przebudową czterech wagonów pasażerskich na salonowe tymczasowego pociągu cesarskiego. W 1890 r. z jego inicjatywy zastosowano na parowozach pociągu cesarskiego elektryczne dzwonkowe urządzenie sygnalizacyjne oraz hamulce bezpieczeństwa w całym składzie. W tymże roku brał udział w elektryfikacji tymczasowego pociągu carskiego. W wagonie technicznym zainstalowano wówczas: kocioł parowy systemu Belleville’a, maszynę parową z prądnicą, baterie akumulatorów oraz wyposażenie pomocnicze. W związku z upaństwowieniem w 1894 r. KM, 21 kwietnia 1895 r. Petrozolin przyjęty został do służby państwowej w resorcie komunikacji i nadano mu tytuł inżyniera państwowego VIII kl. 1 października 1900 r. mianowany został pierwszym zastępcą służby trakcji i taboru KM. Ze względu na wakat na stanowisku naczelnika, w praktyce kierował wówczas całą służbą trakcji tej kolei. Z czasem nadano mu wyższy tytuł inżyniera państwowego VI kl.

Jednym z największych osiągnięć zawodowych Petrozolina było wprowadzenie po raz pierwszy na kolejach rosyjskich panewek maźnic wagonowych wylewanych stopem, zamiast wcześniej stosowanych panewek brązowych. W 1886 r. po wypadku zapalenia się smaru w maźnicy i zagrzania osi wagonów pociągu cesarskiego (spowodowało to jego kilkugodzinne opóźnienie), zastosował w wagonach panewki wylewane stopem łożyskowym. Podczas urlopu w tym samym roku wyjechał do Niemiec, gdzie dzięki uprzejmości zatrudnionego wcześniej przy budowie kolei Kursko-Charkowsko-Azowskiej niemieckiego inżyniera, zapoznał się na Kolejach Bawarskich z technologią wylewania panewek oraz otrzymał próbki stopu. Dobre własności smarne stopu oraz mniejszy koszt wykonania tych panewek sprawiły, że rozwiązanie to szybko wprowadzono w taborze kolei rosyjskich. Po śmierci Aleksandra III (1894) do 1917 r. pełnił Petrozolin funkcję inżyniera pociągu cesarzowej wdowy Marii Fiodorowny (1847-1928). Brał też udział w pracach Komisji trakcji, warsztatów i taboru kolejowego rosyjskiego Ministerstwa Komunikacji, pod przewodnictwem wybitnego konstruktora prof. Nikołaja L. Szczukina (1848-1924). W trakcie posiedzeń komisji rozpatrywał i opiniował projekty i rozwiązania konstrukcyjne wagonów osobowych. Był także członkiem Imperatorskiego Rosyjskiego Towarzystwa Technicznego, Towarzystwa Wspomagania Uczniów Szkoły Kolejowej KM w Bołogoje oraz Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny (RzTD) w Petersburgu.

W rosyjskiej stolicy Petrozolin mieszkał (1894-1898) przy prosp. Newskim [Невский пр.] 85, a od 1899 r. z dala od centrum, przy prosp. Szlisselburskim [Шлиссельбургский пр.] 7 lub 5-7 w pobliżu Kolejowych Zakładów Mechanicznych

Za zasługi w służbie kolejowej w 1890 r. został odznaczony orderem Św. Stanisława III kl. i brązowym medalem okolicznościowym „Na pamiątkę koronacji cara Aleksandra III”. 21 marca 1915 r., zapewne za zasługi związane z wojenną mobilizacją KM, odznaczono go orderem Św. Anny II kl.

W 1919 r. (po śmierci żony; zmarła w Petersburgu) zamieszkał z dziećmi w Polsce, w rodzinnych Kukowiczach koło Nieświeża (znacznie okrojonych po traktacie ryskim z 1921 r.) i tam gospodarował. Udzielał się też społecznie jako członek Sejmiku Nieświeskiego oraz publikował w miejscowej prasie. W tym czasie spisał również Część II-gą Wspomnień o podróżach koleją przy pociągach Cesarskich, z Cesarzem Wszechrosji Aleksandrem III.

Był dwukrotnie żonaty: od 1902 r. z Anną Chodorowską (1860 - 3 kwietnia 1905), córką Ignacego, wdową po doktorze medycyny, członkinią RzTD, a od 30 kwietnia 1906 r. z Walentyną Kowalewską (1877- 7 maja 1919), córką generała-lejtnanta Grigorija A. Kowalewskiego (zm. 1882). Z drugiego małżeństwa miał syna Wiktora (27 listopada 1907- 28 sierpnia 1976), doktora inżyniera, specjalistę w dziedzinie projektowania wodociągów, żonatego z Jadwigą Kłodkiewicz (1908-1989) oraz córki Irenę (30 marca 1909 - 11 maja 1988), zamężną z Marianem Wiśniewskim (1909-1988) i Magdalenę (26 października 1910 – 3 lutego 1982), żonę Edwarda Drozdowskiego (1900-1973). Wiktor i Irena zmarli w Warszawie, a Magdalena w Wielkiej Brytanii, gdzie mieszkała po wojnie.

Zmarł 9 grudnia 1928 r. w Kukowiczach na skutek nieszczęśliwego wypadku przy nadzorowaniu młockarni; pochowany został na cmentarzu w Pleszewiczach w sąsiedztwie Kukowicz (rodzinny cmentarz Petrozolinów położony w majątku Kukowicze pozostał bowiem za granicą Polski).



Bibliografia:
B. Petrozolin-Skowrońska, Jan Petrozolin, w: Ziemianie polscy XX wieku, życiorysy: Andrzeykowicz – Żurawski, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1992, t. 1; Семидесятипятилетний юбилей Санкт-Петербургского практического технологического института, ныне императора Николая I, 28 ноября 1903 г., Санкт-Петербург 1903; Список личного состава Министерства путей сообщенияна 1896 год, Санкт-Петербург 1896; Список личного состава Министерства путей сообщенияна 1916 год, Петроград 1916; Z. Tucholski, Wspomnienia Jana Petrozolina, inżyniera pociągu cara Aleksandra III, „Przegląd Historyczny” 2013, nr 104 (2), s. 349-385; Archiwum PAN w Warszawie: J. Petrozolin, Część II-ga Wspomnień o podróżach koleją przy pociągach Cesarskich, z Cesarzem Wszechrosji Aleksandrem III (maszynopis); Informacje z listu archiwistki Gity Lipson (Российский государственный исторический архив [RGIA] w St. Petersburgu) z 5 września 1997 r. do Barbary Petrozolin-Skowrońskiej.

Ikonografia:
Widoki Kolei Mikołajewskiej: https://fotki.yandex.ru/next/users/humus777/album/348686/view/703440 [dostęp: 28 II 2017]