Padlewski Józef Tadeusz / Падлевский (Подлевский) Иосиф Владимирович (1863–1943), h. Ślepowron, architekt, inżynier cywilny, pedagog.

Urodził się 25 stycznia/6 lutego 1863 r. w Odessie, w katolickiej rodzinie ziemiańskiej, od kilku pokoleń mieszkającej na Ukrainie. Był trzecim z siedmiorga dzieci emerytowanego chorążego wojsk rosyjskich Włodzimierza Romualda Padlewskiego (1815–1886), wcześniej uczestnika powstania listopadowego 1830 r. i zesłańca, autora niepublikowanych utworów poetyckich oraz rysownika, i poślubionej w 1858 r. Zofii, z domu Czerniawskiej. Brat Leon Julian (1870–1943), ukończył w 1895 r. w Petersburgu studia medyczne. Jako bakteriolog pracował w latach 1903–1908 w tamtejszym Instytucie Medycyny Doświadczalnej. W 1922 r. osiadł w Poznaniu i podjął pracę na uniwersytecie. Jego żoną była Nadieżda M. Bieriestwieniew (1882–1967), pianistka i pedagog.

Rodzina Padlewskich przeprowadziła się do Odessy po tym, jak majątek Czerniawka Mała (koło Berdyczowa) został skonfiskowany za czynny udział brata i bratanka ojca, Władysława (ok. 1814–1863) i Zygmunta (1836–1863) – absolwenta Michajłowskiej Akademii Artylerii [Михайловская артиллерийская академия], członka tajnego Koła Polskiego Oficerów – Padlewskich w powstaniu styczniowym 1863 r.

Po ukończeniu w 1885 r. szkoły realnej w Odessie rozpoczął Padlewski studia w petersburskim Instytucie Inżynierów Cywilnych (IIC), które ukończył w 1891 r. z pierwszą kategorią i prawem do dziesiątej rangi. W latach 1891–1895 studiował w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jego medale za osiągnięcia w czasie studiów są przechowywane u potomków, mieszkających w Sopocie. Po studiach Padlewski został przydzielony do Departamentu Handlu i Manufaktur Ministerstwa Finansów, gdzie pracował przy projektowaniu i budowie pawilonów Wszechrosyjskiej Wystawy Przemysłowo-Artystycznej w Niżnym Nowogrodzie. Uczestnicząc w latach 1894–1896 w budowie tej największej wystawy przedrewolucyjnej Rosji, młody architekt zdobył ogromne doświadczenie praktyczne. Zbudował kilkanaście obiektów według projektów własnych oraz innych autorów. Uczestniczył też w projektowaniu budynków Stoczni Bałtyckiej [Балтийский судостроительный завод] na Kosej linii [Косaя линия] (obecnie nr 16) w Petersburgu. Rysunki techniczne i zdjęcia warsztatów stoczni były eksponowane na wspomnianej wystawie w Niżnym Nowogrodzie.

Od listopada 1896 r. przez co najmniej dwa lata Padlewski pracował w dziale technicznym Zarządu Towarzystwa Kolei Wschodniochińskiej [Обществo Китайско-Восточной железной дороги] w Petersburgu. Był autorem dziesiątków budynków mieszkalnych, publicznych i przemysłowych oraz w 1899 r. prawosławnego soboru katedralnego św. Mikołaja dla osiedla kolejowego na Nowym Mieście w Harbinie (obecnie w Chinach). Istniejąca do 1966 r. świątynia, zbudowana w stylu rosyjskiej architektury namiotowej, była uważana za największą budowlę drewnianą na Dalekim Wschodzie. Pod koniec lat 90. XIX w. przy poparciu petersburskiego architekta Ernesta F. Wirricha (1860 – po 1949) został wciągnięty do pracy konkursowej nad projektem katolickiego kościoła św. Mikołaja w Kijowie przy ul. Wielkiej Wasylkowskiej [Велика Васильковська ул.] 75. Uważa się, że kościół ten został zrealizowany przez Padlewskiego według projektu konkursowego ówczesnego studenta IIC Stanisława Jana Wołowskiego i absolwenta petersburskiej ASP Władysława Leszka Horodeckiego (1863–1930). Poświęcenie świątyni odbyło się w 1909 r. Jest ona jedną z najbardziej znanych budowli neogotyckich w historii architektury rosyjskiej.

W latach 1899–1905 był członkiem grupy autorskiej zatrudnionej przy budowie olbrzymiego kompleksu Petersburskiego Instytutu Politechnicznego (IP). W czasie budowy tej nowej stołecznej uczelni zajmował się projektowaniem i kierował pracami rysunkowo-wykonawczymi. W 1900 r. zamieszkał w osiedlu Lesnoje [Лесное], w pobliżu miejsca budowy (obecnie w granicach miasta). Poza głównym gmachem uniwersytetu, we współautorstwie z głównym architektem całego kompleksu E. Wirrichem, zaprojektował i zbudował: budynek wydziału chemicznego (1900–1903), połączone budynkiem stołówki pierwszy i drugi akademik, pierwszy i drugi budynek wykładowy (1899–1904, 1907), gmach wydziału mechanicznego z główną kotłownią, elektrownię, laboratorium naukowe i dydaktyczne (1900–1902, wspólnie z inż. cywilnym Władimirem P. Tawlinowem [ur. 1873]), profesorski budynek mieszkalny z oficyną służbową (1901–1902), budynek mieszkalny dla pracowników biurowych (1903–1904), wieżę ciśnień do celów gospodarczych, naukowych i dydaktycznych wraz z laboratorium (1902–1905), ambulatorium z apteką (1902–1903) oraz łaźnię (1902) i szpital (1906, wspólnie z W. Tawlinowem). Kompleks IP jest największym zespołem architektonicznym miasta, jednym z nielicznych zachowanych do dziś w niezmienionej postaci. Prawie wszystkie należące doń budynki mają status zabytków.

W 1911 r. Padlewski wygrał konkurs na projekt cerkwi domowej przy IP, który przeprowadzono wśród wykładowców uczelni. Jednym z głównych jego warunków było wkomponowanie świątyni w istniejącą zabudowę. Cerkiew pw. Opieki Najświętszej Bogurodzicy została zbudowana w 1913 r. przy ul. Politiechniczeskoj [Политехническая ул.] 292 А. Pełna wdzięku budowla sakralna z jedną kopułą w stylu neorosyjskim połączona jest w jeden zespół z akademikiem, przez który wchodzi się do jej wnętrza. Ten niezwykły dla rosyjskiej architektury prawosławnej chwyt jest charakterystyczny dla europejskiej (w tym również polskiej) tradycji kształtowania zespołów kościelnych. Architekt wykorzystał to, że cerkiew miała być domowa, a więc odseparowanie od budynków mieszkalnych nie było wymagane przez prawo. Gmach świątyni zachował się, w 1992 r. został zwrócony wiernym, zaś w 1998 r. odzyskał swój pierwotny wygląd.

W 1902 r. Padlewski rozpoczął czynną działalność wykładowczą, która trwała aż do końca jego pobytu w Rosji. W latach 1902–1917 wykładał rysunek i budownictwo w IP. Jednocześnie w latach 1905–1918 uczył w Instytucie Technologicznym, w latach 1911–1916 na Wyższych Żeńskich Kursach Politechnicznych, a w latach 1913–1914 w Towarzystwie Uniwersytetów Ludowych. Jak wspomina jego syn Włodzimierz, był też utalentowanym karykaturzystą.

Po roku 1900 r. pracował nad kilkoma obiektami w rosyjskiej stolicy, z których najbardziej znaczącym był zbudowany w latach 1908–1909 modernistyczny Dom Handlowy Gwardyjskiego Towarzystwa Gospodarczego przy ul. Bolszoj Koniuszennoj [Бoлшая Конюшенная ул.] 21–23. Podstawą projektu stała się wersja konkursowa, opracowana wspólnie z głównym budowniczym tego gmachu E. Wirrichem. Do zespołu autorskiego należeli także architekci Stefan Kryczyński (1874–1923), Nikołaj W. Wasiljew (1875–1958) i Boris Ja. Botkin. Charakterystycznymi cechami budynku są wyraźnie podkreślony karkas żelbetonowy, zmodernizowane elementy klasycystyczne i fragmenty majolikowe. Gmach ten stał się ważnym etapem w rozwoju architektury i sztuki inżynieryjnej w Rosji.

Padlewski, który w pierwszej dekadzie XX w. prowadził nad Newą własne biuro architektoniczne, jest również autorem projektów świątyń rzymskokatolickich: niezachowanego drewnianego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w katolickiej części cmentarza Uspieńskiego (obecnie Północny) w Pargołowie [Парголовo] koło Petersburga (1908; poświęcony w 1914 r.) oraz dwóch kościołów murowanych na fabrycznych obrzeżach stolicy, gdzie pracowali i mieszkali robotnicy wyznania katolickiego. Z powodu rozpoczęcia I wojny światowej (1914) kościoły murowane nie zostały zbudowane. Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa znajdował się naprzeciwko wejścia na teren nekropolii. Malownicza drewniana świątynia z pnącą się ku niebu spiczastą dzwonnicą i charakterystycznym dwuspadowym dachem była w Petersburgu jedyną budowlą „w stylu kościołów zakarpackich” i reprezentowała polską tradycję narodowo-romantyczną.

Architekt był ściśle związany z Litwą, skąd pochodziły rodziny ze strony jego matki i żony. Na zamówienie teścia w latach 1901–1902 Padlewski zbudował w Pobolwianach [lit. Pabalves] niedaleko Szawli luterańską kaplicę grobową w stylu neoromańskim. Na zamówienie braci hr. Aleksandra (1864–1945) i Feliksa (1870–1933) Tyszkiewiczów zrealizował dwa projekty murowanych ogrodzeń w stylu neogotyckim i neobarokowym w Połądze [lit. Palanga] (1911) i Kretyndze [lit. Kretinga] w dawnym Księstwie Żmudzkim. Wszystkie te budowle zachowały się. W latach 1907–1913 zbudował w stylu neoromańskim istniejący do dziś katolicki kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, należący do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Wołogdzie. W 1913 r. opracował niezrealizowany projekt willi słynnego neurologa i psychiatry Władimira M. Biechtieriewa (1857–1927) przy nab. Małej Newki [Малой Невки р. наб.] 25.

Brał czynny udział w konkursach architektonicznych, z takimi projektami jak: dom Towarzystwa Inżynierów Cywilnych w Petersburgu (I nagroda, 1901), willa Sawickiego w Carskim Siole (II nagroda, 1904), niezachowana willa A. F. Szumiłowa w Peterhofie (1908) przy ul. Awrowa [Аврова ул.] 26, dom przystępnych mieszkań im. Gawriła G. Sołodownikowa (1826–1901) w Moskwie (1906), Instytut Bakteriologiczny w Moskwie (II nagroda, 1909), Pierwsze Rosyjskie Towarzystwo Ubezpieczeniowe w Moskwie (III nagroda, 1911), Petersburskie Towarzystwo Ubezpieczeń (II nagroda, 1911), kamienica czynszowa niemieckich przedsiębiorców barona Ferdinanda F. Krauskopfa i Franza F. Uthemanna (1868–1925) w Petersburgu przy prosp. Zagorodnym [Загородный пр.] 15–17 (III nagroda, 1913). Nad projektami konkursowymi pracował też wspólnie z petersburskimi architektami Stefanem Gałęzowskim (1863–1944) i Kazimierzem Skolimowskim (1862–1923), w przyszłości architektem miejskim w Kaliszu. W 1904 r. otrzymali I nagrodę za projekt liceum handlowego w Baku i II nagrodę za projekt szkoły realnej w Wiatce.

W latach 1914–1916 publikował przeglądy konkursów architektonicznych w czasopiśmie „Zodczyj” [Зодчий]. Był członkiem Petersburskiego Towarzystwa Architektów oraz Towarzystwa Inżynierów Cywilnych. Po przeprowadzce z podmiejskiego Liesnoje mieszkał w najpierw (1905–1907) w dzielnicy Piotrogrodzkiej przy prosp. Bolszom [Болшoй пр.] 49, a następnie w rejonie Admirałtiejskim, kolejno: (1908–1911) przy ul. Bronnickiej [Бронницкая ул.] 10, (1913–1915) w zaułku Bolszom Kazaczim [Болшoй Казачий пер.] 4, a wreszcie (1916–1917) przy prosp. Izmajłowskim [Измайловский пр.] 21.

Około roku 1900 ożenił się z malarką Olgą Eweliną A. von Reichardt (1873–1942), córką Adolfa, uczennicą Ilji Je. Riepina (1844–1930). W Liesnoje urodziły się ich dzieci – Maria (1901–1943), Stanisław (1902–1982) i Włodzimierz Jan (1903–2007). Zimą 1917/1918 r. żona razem z dziećmi wyjechała do Teriok [Териоки] (obecnie Zielenogorsk) nad Zatoką Fińską w Finlandii, stamtąd do Lipawy (obecnie na Łotwie), a następnie do Piotrogrodu i Warszawy. Padlewski jeszcze przez pewien czas pozostawał w Piotrogrodzie, usiłując (bezskutecznie) zorganizować przewiezienie do odrodzonej Polski mienia rodziny.

W Warszawie podjął pracę w sektorze państwowym, zajmując stanowisko kierownika działu budownictwa w Ministerstwie Komunikacji. Jego projekty z okresu polskiego powstawały na zamówienie tego resortu. Były to: projekt budynku mieszkalnego dla pracowników ministerstwa na Ochocie, w nowej luksusowej dzielnicy przedwojennej Warszawy), przy ul. Uniwersyteckiej 5, gdzie mieszkał z rodziną aż do przejścia na emeryturę w 1930 r., oraz letnia willa w Hallerowie (obecnie w granicach Władysławowa) dla członków spółdzielni mieszkalnej ministerstwa (1928). W 1929 r. zaprojektował dla Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu funkcjonalistyczny pawilon Ministerstwa Komunikacji i opracował koncepcję ekspozycji w pawilonach Zrzeszenia Polskich Przemysłowców Lotniczych, Polskiego Przemysłu Samochodowego oraz Akcyjnego Towarzystwa Przemysłowego Zakładów Mechanicznych „Lilpop, Rau i Loewenstein”. Jego kariera odzwierciedla główny kierunek europejskiej architektury końca XIX – początku XX w.: od modernizującego historyzmu i secesji do funkcjonalizmu.

Po przejściu na emeryturę Padlewski przeprowadził się z żoną do Wejcherowa, pozostawiając warszawskie mieszkanie synowi. W 1939 r., niedługo przed rozpoczęciem II wojny światowej, wrócił do Warszawy, gdzie zmarł 6 czerwca 1943 r. Pochowany został na cmentarzu w Wilanowie w grobowcu rodzinnym.

Swoje ostatnie projekty w Poznaniu tworzył przy współpracy syna Włodzimierza, wówczas jeszcze studenta Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Ochrzczony 21 kwietnia 1905 r. w petersburskim kościele św. Katarzyny, Włodzimierz uczył się nad Newą w prywatnym gimnazjum klasycznym Gieorga K. Sztemberga. W Polsce, ukończywszy Politechnikę Warszawską, stał się znanym architektem i projektantem wnętrz oraz dziekanem Wydziału Architektury Wnętrz Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdańsku. Troje wnuków Padlewskiego też zostało architektami.

(przeł. oryginalnego hasła Nikita Kuznetsov)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru


Bibliografia:
В. В. Антонов, А. В. Кобак, Святыни Санкт-Петербурга: историко-церковная энциклопедия, Сaнкт-Петербург 1996. t. 2, s. 125, 126, t. 3, s. 225, 231, 232; А. Е. Белоножкин, Архитектор И. В. Падлевский, „История Петербургаˮ 2005, nr 3 (25), s. 41–43; И. А. Брюханова, С. С. Левошко, К страницам творческой биографии архитектора И. В. Падлевского, toż 2006, nr 5 (1933), s. 14–17; С. С. Левошко, Архитектор Иосиф Владимирович Падлевский и кафедральный Свято-Николаевский собор в Харбине, „Политехник” [Сидней, Австралия. Изд-во Общества окончивших Харбин. Политехн. Ин-т] 2004, nr 16, s. 140–143; M. Omilanowska, H. Bilewicz, Architektura, polityka, tożsamość. Z badań nad karierami polskich wychowanków rosyjskich uczelni architektonicznych w XIX i na początku XX wieku (casus Józefa Padlewskiego), w: Sztuka Europy Wschodniej / Искусство Восточной Европы / Art of the East Europe, red. E. Malinowski, I. Gavrash i N. Mizerniuk-Rotkiewicz, Warszawa–Toruń 2013, t. 1, s. 293–305 (bibliografia); M. Omilanowska, Nadbałtyckie Zakopane. Połąga w czasach Tyszkiewczów, Warszawa–Sopot 2011, s. 187–192; W. Padlewski, Architektura i sztuka. W roku jubileuszu stulecia urodzin, red. i oprac. H. Bilewicz, Gdańsk 2008, s. 16, 17, zob. toż https://issuu.com/wydziaarchitekturyiwzornictwa/docs/padlewski lub https://docplayer.pl/3123291-Architektura-i-sztuka.html [dostęp: 16 VII 2018]; Альбом участников Всероссийской промышленной и художественной выставки в Нижнем Новгороде, Сaнкт-Петербург 1896, s. 26; Г. В. Барановский, Юбилейный сборник сведений о деятельности бывших воспитанников Института гражданских инженеров (Строительное училище) 1842–1892, wyd. 2. Сaнкт-Петербург 1893, s. 270; Российский государственный исторический архив (РГИА) w Sankt Petersburgu: F. 323, op. 1, spr. 1757 (О личном составе технического отдела), k. 59, F. 789, op. 11 (1891–1894), spr. 117 (Личное дело И.В. Падлевского). Autorka składa podziękowania dr. Hubertowi Bilewiczowi z Gdańska za cenne wskazówki do tekstu.