Ogródek Dziecięcy i Klub Dziecięcy Leokadii Brodowskiej / Детский сад и Детский клуб Леокадии Бродовской, polskie placówki wychowawczo-oświatowe działające w Piotrogrodzie w latach 1916–1918, założone i kierowane przez Leokadię Brodowską.

Ogródek Dziecięcy (OD), czyli przedszkole dla przebywających w rosyjskiej stolicy dzieci wysiedleńców z Królestwa Polskiego i tzw. ziem zabranych, podjęło pracę jesienią 1916 r. w narożnej modernistycznej kamienicy czynszowej Towarzystwa Rolniczego „Ziemianin” [Доходный дом сельскохозяйственного товарищества „Помещик”] przy prosp. Izmajłowskim [Измайловский пр.] 16–23 / ul. 7. Izmajłowskiej [7-я Измайловская ул.] (obecnie ul. 7. Krasnoarmiejskiej [7-ая Красноармейская ул.]) 28–30. Od roku 1911 r. pierwsze piętro tej kamienicy mieściło siedzibę Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Polski” (SP), którego Zarząd udzielił wsparcia inicjatywie warszawskiej pedagożki, udostępniając jej swój lokal nr 1. Skupiający dzieci w wieku od lat trzech lub czterech do siedmiu, OD powstał dzięki pomocy materialnej i zaangażowaniu księży bp. sufragana mohylewskiego Jana Cieplaka (1857–1926) i profesora Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej Stanisława Trzeciaka (1873–1944) oraz posła do Dumy Państwowej Jana Harusewicza (1863–1929). Bp Cieplak przyjął na siebie także rolę protektora nowej placówki wychowawczej. Pod koniec roku 1916 Brodowska uzyskała z pomocą Harusewicza pozwolenie rosyjskich władz na otwarcie w Piotrogrodzie, jak to nazwano „Polskich Kursów Froeblowskich”, dla których opracowała program oraz pozyskała personel. Nie udało się jej jednak zebrać potrzebnych funduszy i w marcu 1917 r. opublikowała w „Dzienniku Polskim” (nr 52, s. 3) list otwarty z apelem o wsparcie materialne dla nowoczesnych metod wychowania przedszkolnego. Przypominała w nim, że w przeciwieństwie do Piotrogrodu Moskwa i Kijów posiadają już dobrze funkcjonujące kursy Fröbelowskie dla opiekunek i nauczycielek.

Podopiecznymi OD było ok. 100 dzieci, w tym grupa dzieci upośledzonych. Placówka działała według nowatorskich metod wychowawczych niemieckiego pedagoga Friedricha Wilhelma Fröbela (1782–1852) i włoskiej lekarki psychiatry Marii Montessori (1870–1952), kładących nacisk na rozwój fantazji i twórczych zdolności dzieci oraz ich zrównoważony rozwój umysłowy i emocjonalny. W tym celu ogródek Brodowskiej oferował m.in. gimnastykę leczniczą i rytmiczną, lekcje rysunku i przyrody oraz wizyty w stołecznych muzeach. Jak w innych nowoczesnych zakładach wychowawczych powołano też do życia skupiający rodziców komitet przedszkolny. Po trzech miesiącach jego funkcjonowania poświęcenia przedszkola dokonał 26 grudnia 1916 r. ks. Trzeciak, zastępując chorego bp. Cieplaka, który nadesłał pisemne błogosławieństwo. Zorganizowanemu w wielkiej sali SP wydarzeniu z udziałem rodziców i licznie zebranych gości towarzyszył publiczny popis dzieci z występami wokalnymi oraz wystawą rysunków. Zgromadzeni z uznaniem przyjęli wystąpienie Brodowskiej, dotyczące zasad pedagogiczno-wychowawczych, którymi miała się kierować jej placówka. Dwa dni później przy komplecie publiczności zorganizowano w SP pierwsze tzw. święto dzieci, z którego dochód przeznaczony został na wpisowe do OD dla dzieci z ubogich rodzin. Występy w strojach narodowych otworzyły recytacja wiersza Marii Konopnickiej (1842–1910) Idziem do ciebie, ziemio, matko nasza oraz odśpiewanie na kolanach hymnu polskiego. Następnie dzieci odegrały Śpiącą Królewnę z muzyką i tańcami oraz Żłobek. Na prośbę publiczności, zdumionej osiągniętymi przez nią w ciągu zaledwie trzech miesięcy rezultatami, Brodowska powtórzyła swoje wystąpienie z poświęcenia przedszkola, dotyczące nowych metod wychowawczych. W imieniu rodziców podziękowania złożyli jej członek Zarządu SP warszawianin Stanisław Konarzewski i p. Boharewicz. Wieczór zakończyło wykonanie przez dzieci Poloneza Kościuszki. Za przygotowanie strojów narodowych i kostiumów do Śpiącej Królewny odpowiadały panie: Bujnicka, Zdyblowa, Pühl, Konarzewska, Jamontowa i Sima (zapewne żona Wojciecha, druha SP).

W styczniu 1917 r. komitet przedszkolny zorganizował w siedzibie SP cieszące się ogromnym powodzeniem dziecięce święto z występami patriotycznymi związanymi z 100. rocznicą śmierci Tadeusza Kościuszki (1746–1817), z którego dochód przeznaczono na otwarcie dodatkowych grup dla przedszkolaków oraz dla dzieci starszych, przygotowujących się do odjęcia nauki w szkołach średnich. Dla tych ostatnich po rewolucji lutowej 1917 r. powołano do życia Klub Dziecięcy (KD), w którego stworzenie włączyło się większe grono osób, na czele z bp. Cieplakiem oraz proboszczem prokatedry pw. Wniebowzięcia NMP ks. Michałem Dukalskim, autorem opublikowanego w 1918 r. Małego elementarza (Piotrogród) do nauki jęz. polskiego. Tam też 25 marca „klubowicze” zapraszali polskie dzieci na nabożeństwo. Siedzibą KD był budynek Rzymskokatolickiego Seminarium Duchownego przy ul. 1. Roty [1-ой Poты ул.] (obecnie ul. 1. Krasnoarmiejskaja [1-я Красноармейская ул.]) 11 m. 3. Pracujące nieodpłatnie grono pedagogiczne placówki stanowili wygnańcy i miejscowi: Brodowska z mężem Antonim, pp. Gryklówna, Gogol, Ferencewiczowa, Lamprechtówna, Puszczyńska, kierowniczka szkoły rytmiki i baletu tancerka i choreografka Tacjanna Adamowicz-Wysocka (1881 lub 1894–1970) oraz nauczający śpiewu kierownik chóru w SP Józef Stubieda, prowadzący zajęcia ze snycerstwa p. Kwiatkowski oraz p. Seifert. Wspierały ich: nauczycielka gimnastyki w SP Beata Duchowska oraz panie Ciechańska (zapewne żona Franciszka, adwokata), Gasparini – wdowa po gen. majorze Justynianie Gasparinim (1864–1911), Kruze, Szulcówna. Nadzór lekarski nad KD sprawował specjalista chorób dziecięcych dr S. Kramsztyk (zapewne warszawianin Stefan, 1877–1942). W kilka dni po otwarciu klubu uczęszczało tam już ok. 100 dzieci, z których większość uczyła się w szkołach rosyjskich, a dwadzieścioro w ogóle nie znało polskiego. W związku z tym zarząd placówki apelował do polskich skautów, studentów i inteligencji o wsparcie kierowniczki i grona nauczycielskiego w nauce polskiego w godz. od 16.00 do 19.00.

W roku szkolnym 1917/1918 KD stał się wzorowaną na francuskich szkołach realnych polską szkołą z komitetem rodzicielskim i radą pedagogiczną. Naukę rozpocząć miano z dniem 1 października 1917 r. Otwarcie tej „szkoły przygotowawczej nowego typu” przełożono jednak ze względu na trudności techniczne i lokalowe. Zapisy dzieci przyjmowane były na przełomie września i października 1917 r. w godz. 12.00–14.00 w Księgarni Polskiej przy prosp. Władimirskim [Владимирский пр.] 13. Ponowiono je w grudniu tego roku wraz z zapisami pań chętnych do włączenia się w przygotowanie zaplanowanego na 6 stycznia 1918 r. „święta dzieci”. Przyjmowane wówczas były codziennie w mieszkaniu p. Jasińskiej w zaułku Czernyszowa [Чернышёв пер.] (obecnie ul. Łomonowsowa [Ломоносова ул.]) 26. Program tego kolejnego popisu charytatywnego, z którego dochód przeznaczony miał być na powrót dzieci wygnańców do kraju, przewidywał obrazy sceniczne: Jasełka, Powrót do kraju i Bajki japońskie autorstwa redaktora „Dziennika Petersburskiego” Remigiusza Kwiatkowskiego (1884–1961), inscenizowane w formule teatru cieni, choinkę oraz loterię, gry i zabawy. Wiadomo, że w maju 1918 r. do szkoły Brodowskiej uczęszczało już 150 dzieci („Dziennik Narodowy” 1918, nr 190, s. 4). W tym samym roku przygotowała ona do druku Gry i zabawy dla dzieci w wieku przedszkolnym – pierwszy polski podręcznik dla „freblanek i ochroniarek”, nie wiadomo jednak, czy zdążył się on ukazać. Rodzina Brodowskich opuściła bowiem Piotrogród pod koniec maja 1918 r., żegnana uroczyście w siedzibie KD pokazem podopiecznych z udziałem bp. J. Cieplaka. Po ich wyjeździe kierownictwo wychowawcze szkoły przejęła członkini grona pedagogicznego generałowa Gasparini, gimnastykę rytmiczną prowadziła nadal Adamowicz-Wysocka, a śpiewu uczył J. Stubieda.

Leokadia Brodowska (1848–1920) urodziła się jako córka Hieronima Brodowskiego (ur. 1821) h. Łada i Konstancji z domu Czyż. Nad Newę trafiła w czasie I wojny światowej z Warszawy. Kalendarz piotrogrodzki na rok 1916 nie wymienia jej w grupie polskich nauczycieli, nie występuje też w rosyjskich księgach adresowych z tego okresu, odnotowana jest jednak w polskiej księdze adresowej na rok 1917 wraz z synami Marianem i Zygmuntem pod adresem prosp. Jekatierinhofski [Екатерингофский пр.] (obecnie prosp. Rimskiego-Korsakowa [Римского-Корсакова пр.]) 6 m. 40. Jej mężem był ziemianin z Mińszczyzny Antoni Brodowski (ur. 1828) h. Łodzia, którego poślubiła w 1866 r. w Wilnie. Miała z nim kilkoro dzieci, w tym córkę Leokadię Antoninę (1873–1949), od 1894 r. żonę Ludwika Szczepana Lipińskiego (1855–1933), oraz synów: Mariana, Zygmunta, Leona (1870–1918), żonatego z Heleną Juchnowicz (1890–1916), i Wincentego (1873–1937), ożenionego z Katarzyną Rakusa-Suszczewską (1893–1965). Zmarła po długiej chorobie 26 sierpnia 1920 r. w Warszawie, pochowana została 30 sierpnia w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim.


Bibliografia:
„Dziennik Narodowy” 1918, nr 153, 24 marca, s. 4 („Klub Dzieci”), nr 173, 19 kwietnia, s. 4 (Z życia „Klubu Dzieci”), nr 202, 28 maja, s. 4 (pożegnanie Brodowskich w KD); „Dziennik Polski” 1916, nr 94, 24 grudnia/6 stycznia 1917, s. 3 (Z „Ogródka Dziecięcego” L. Brodowskiej), 1917, nr 52, 21 lutego/6 marca, s. 3 („Ogródek dziecięcy”), nr 222, 30 września/ 13 października, s. 2 (Szkolne), nr 286, 16/29 grudnia, s. 3 (Z działalności „Ogródka Dziecięcego”); „Kurjer Nowy” 1916, nr 1633, 31 grudnia/13 stycznia 1917, s. 3 (Z „Ogródka Dziecięcego” p. L. Brodowskiej), 1917, nr 177, 18/31 stycznia, s. 4 (popis i Walne Zgromadzenie „Sokoła Polskiego”); „Kurjer Warszawski” 1920, nr 239, 29 sierpnia, s. 10 (nekrolog); Piotrogrodzkie księgi adresowe z lat 1916–1918.

IKONOGRAFIA:
Ks. Michał Dukalski, Mały elementarz, Piotrogród 1918 (dostępne w bibliotece cyfrowej POLONA tutaj...)