Noiszewski Kazimierz Ludwik / Ноишевский Казимир Людвиг Васильевич Иосифович (1859–1930), h. Nowina, lekarz okulista, petersburski działacz polonijny, profesor Uniwersytetów Wileńskiego i Warszawskiego.

Urodził się 11 września 1859 r. w Wilnie w rodzinie ziemiańskiej. Był synem Józefa Bazylego Noyszewskiego i Aleksandry z Trojanowskich. Ojciec brał czynny udział w powstaniu styczniowym 1863 r., wskutek czego został zesłany w głąb Rosji, do Tuły. Wraz z nim wyjechała żona z czteroletnim wówczas synem Kazimierzem. Noiszewski miał urodzonego na zesłaniu brata Stanisława (1867–1944), absolwenta moskiewskiej Akademii Piotrowsko-Razumowskiej, wybitnego znawcę zagadnień ochrony terenów leśnych, wieloletniego inspektora lasów na Kaukazie, który po powrocie do Polski w 1919 r. został inspektorem Dyrekcji Lasów Państwowych i jest pochowany na cmentarzu Czerniakowskim w Warszawie.

Pierwsze nauki pobierał w Tule, a potem w Orle, gdzie w 1877 r. ukończył gimnazjum. Rozpoczął następnie studia medyczne na uniwersytecie w Moskwie, które ukończył w 1883 r. ze stopniem lekarza i złotym medalem. Za swego pierwszego nauczyciela uważał doktora Bronisława Trojanowskiego. W trakcie studiów zwrócił uwagę na dynamicznie rozwijającą się wówczas okulistykę, w której postanowił się specjalizować. Służyć temu miały staże zagraniczne, w trakcie których miał okazję zaznajomić się z najnowszymi odkryciami i nowoczesnymi metodami badań. W celu zdobycia specjalizacji w 1886 r. wyjechał najpierw do Krakowa, do kliniki prof. Lucjana Rydla (1833–1895), tu też ogłosił w 1887 r. swą pierwszą pracę O barwnikowem zwyrodnieniu siatkówki. Następnie dokształcał się w Wiedniu u prof. Michała Borysiekiewicza (1850–1899) i w Paryżu u prof. Photinosa (1832–1903). Po odbyciu praktyk powrócił do Rosji i ulokował się w założonej przez hr. Jana Kazimierza Plater-Zyberka (1850–1922), modnej miejscowości uzdrowiskowej Pohulanka nad Dźwiną, w okolicach Dyneburga (od roku 1893 Dźwińska w gub. witebskiej, obecnie Łotwa, łot. Daugavpils). Rozpoczął tu praktykę prywatną, która okazała się na tyle dochodowa, że wkrótce mógł otworzyć własną klinikę okulistyczną. Był to 30-łóżkowy szpital, który wkrótce zyskał sobie sławę jednej z najlepszych tego typu klinik w Europie. Stało się to dzięki niestrudzonej pracy badawczo-naukowej Noiszewskiego, która pozwoliła mu dołączyć do elity najlepszych okulistów praktyków. W tym czasie dużo publikował w zagranicznej prasie fachowej w jęz. niemieckim i francuskim. Ogłosił wówczas m.in. pracę Anatomia opisowa ciała ludzkiego, cz. 1, z. 1: Anatomia czaszkojomu. Próba rozumowanego mianownictwa (Petersburg 1898 i Warszawa 1899). Wkrótce stał się też członkiem wielu zagranicznych towarzystw lekarskich.

W 1900 r. uzyskał tytuł doktora medycyny w  Wojskowej Akademii Medycznej (WAM) w Petersburgu na podstawie rozprawy Волосковая чувствительность кожи [Włoskowata wrażliwość skóry], a osiem lat później na podstawie pracy „O jaskrze prostej i jej zależności od różnicy ciśnienia między gałką a czaszką” uzyskał stanowisko privat docenta w katedrze chorób ocznych WAM. Rozprawa ta została wyróżniona w 1911 r. nagrodą im. Józefa Moczutkowskiego (1845–1903), znanego neurologa polskiego pochodzenia. Po habilitacji, nie rezygnując z pracy w pohulanieckiej klinice, gdzie największy ruch panował w miesiącach letnich, wykładał corocznie przez kilka miesięcy w Petersburgu fizjologię i patologię wzroku. Przez cały okres pracy w Rosji był mocno związany z polskim środowiskiem lekarskim. Dużo publikował w polskich czasopismach lekarskich, często uczestniczył w zjazdach i posiedzeniach polskich towarzystw, omawiając aktualne problemy okulistyczne ze swojej praktyki. Pracując w Rosji, opublikował Обзор методов исследования остроты зрения [Przegląd metod badania ostrości wzroku] (Санкт-Петербург 1912), Глаукома, её этиология и лечение [Zaćma, jej etymologia i leczenie] (Петроград 1916) oraz Воспаление и атрофия сетчатки и зрительного нерва [Zapalenie i atrofia siatkówki i nerwu wzrokowego] (Петроград 1918).

Tę działalność łączył z aktywnym udziałem w Kole Lekarzy Polskich w Petersburgu. Powstałe w 1901 r. koło dążyło do zjednoczenia praktykujących nad Newą polskich lekarzy wokół wspólnego celu, jakim była współpraca z naukowym światem medycznym trzech zaborów. Realizowano go poprzez posiedzenia naukowe, referowanie artykułów z polskich czasopism medycznych, zaznajamianie się z szybko rozwijającym się rodzimym fachowym nazewnictwem oraz liczne publikacje w polskich czasopismach. Z obawy przed odrzuceniem podania o jego legalizację wystąpiono do działającego Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny z prośbą o zorganizowanie przy nim filii lekarskiej. W przykościelnej salce odbywały się comiesięczne posiedzenia naukowe, w których uczestniczył Noiszewski. Referował na nich głównie zagadnienia z dziedziny okulistyki, m.in. powstawanie i rozkład wyobrażeń wzrokowych, zjawisko bezwładu wzrokowego, patologię jaglicy, fizjologię czucia oraz znaczenie medycyny dla kultury i cywilizacji. Petersburskie koło liczyło wówczas ok. 130 członków, a w czasie jego siedmioletniej działalności wygłoszono ok. 100 odczytów. Nawiązało też współpracę z redaktorem powstałego w roku 1862 krakowskiego „Przeglądu Lekarskiego” Augustem Kwaśnickim (1839–1931), który drukował sprawozdania z posiedzeń i chętnie przyjmował do druku polskojęzyczne prace członków koła. W 1908 r. zostało przekształcone w oficjalne stowarzyszenie naukowo-społeczne, tj. Związek Polski Lekarzy i Przyrodników (ZPLP). Kontynuując pracę naukową i czasochłonną praktykę, Noiszewski nie wszedł do jego zarządu, angażował się jednak w rozwój stowarzyszenia, wygłaszając m.in. corocznie wykłady na jego posiedzeniach. W styczniu 1913 r. środowisko lekarskie oraz cała Polonia petersburska fetowali 30-lecie jego działalności zawodowej. ZPLP uczcił jubilata 17/30 stycznia uroczystym posiedzeniem w sali „Ogniska Polskiego”. Przebieg tego spotkania, podczas którego psychiatra i neuropatolog dr Stanisław Władyczko (1878–1936) wygłosił „Zarys naukowo-lekarskiej działalności d-ra Kazimierza Noiszewskiego”, zrelacjonował szczegółowo „Dziennik Petersburski” (nr 1118). Na uroczystość tę nadesłano ponad 40 zbiorowych telegramów, przybyli też koledzy Noiszewskiego z Poznania, Krakowa, Wilna i Kazania. Noiszewski należał również do rosyjskich towarzystw naukowych, w tym petersburskich Towarzystw Oftalmologicznego i Psychiatrów, był m.in. wieloletnim przewodniczącym Towarzystwa Lekarskiego w Dyneburgu.

Przez 30 lat mieszkał na Pohulance koło Dźwińska (Dyneburga), w którym również przyjmował pacjentów, a w 1913 r. był przewodniczącym rady miejskiej, w Petersburgu bywał regularnie w związku z pełnionymi obowiązkami. W latach pierwszej wojny światowej osiadł tam z rodziną przy nab. Fontanki [Фонтанки р. наб.] 116 (w 1915 r. mieszkała tu jego córka Ludwika), m. 195 (1916–1917), gdzie również przyjmował pacjentów.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wyjechał najpierw do Warszawy, gdzie zatrudnił się w Ministerstwie Zdrowia. Z jego ramienia w Wilnie brał udział w organizacji Uniwersytetu im. Stefana Batorego, w którym jako profesor zwyczajny objął Katedrę Okulistyki. Szybko jednak powrócił do Warszawy, gdzie w 1920 r. uczestniczył w tworzeniu Wydz. Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W 1921 r. objął tu Katedrę Okulistyki, którą zorganizował, a następnie prowadził na bardzo wysokim poziomie do roku 1929. Jego staraniem w szpitalu św. Ducha powstała też nowoczesna Klinika Oczna, której został kierownikiem. W obu uczelniach wykładał diagnostykę, higienę i terapię narządu wzroku. Był świetnym wykładowcą, lubianym przez studentów. Napisał dla nich dotyczące chorób oczu podręczniki: Podręcznik do badania ostrości wzroku dla studentów i lekarzy (Warszawa–Lublin–Łódź 1920), Okulistyka (Warszawa 1921) i Wykład chorób ocznych (1925). Już pośmiertnie ukazała się jego książka Choroby oczne z któremi najczęściej spotyka się lekarz-praktyk (Krakow 1931). W 1923 r. założył pismo „Klinika Oczna”, które redagował do śmierci.

Dorobek naukowy Noiszewskiego liczy ponad 180 publikacji. Wśród najważniejszych osiągnięć naukowych wymienić należy opracowanie elektroftalmu, czyli sztucznego oka. Podstawą jego działania była zmienność przewodnictwa selenu, która dawała możliwość przetwarzania bodźców świetlnych na bodźce dotykowe i dźwiękowe. Szczególną wagę miały jego publikacje dotyczące etiologii i leczenia jaglicy, a wśród nich oryginalna metoda przeszczepu błony śluzowej jamy ustnej pod powiekę jako sposób leczenia powikłań po przewlekłej jaglicy i ciężkich przypadków łuszczki. W trakcie badań nad hydrostatyką i hydrodynamiką cieczy śródocznej i mózgowo-rdzeniowej opisał możliwość wystąpienia zagłębienia tarczy nerwu wzrokowego w przypadku obniżenia ciśnienia śródczaszkowego. Zbadał rolę mięśnia Brückego i Müllera oraz więzadła soczewkowatego w fizjologii widzenia, oraz powstawaniu zmian patologicznych w siatkówce u osób z krótkowzrocznością. Zajmował się również zwyrodnieniami siatkówki, pamięcią wzrokową, barwnym widzeniem, ostrością wzroku, ataksjami ocznymi, halucynacjami, widzeniem integralnym i dyferencjalnym, korowym widzeniem połowiczym oraz leczeniem operacyjnym stożka rogówki. Był wynalazcą wielu przyrządów diagnostycznych, tj. trychestezjometru czy hydroelektrody.

Podobnie jak w Petersburgu mocno angażował się w działalność organizacyjną na rzecz swego środowiska. W 1920 r. zorganizował I Okulistyczny Zjazd Wszechpolski, a kolejnym honorowo patronował. W roku następnym założył Towarzystwo Okulistów Polskich, w którym do 1930 r. pełnił funkcję prezesa oddziału warszawskiego, a następnie honorowego prezesa. Był też członkiem honorowym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1930). W 1923 r. założył pismo „Klinika Oczna”, które przez siedem lat finansował i redagował. Był też członkiem redakcji „Przeglądu Tygodniowego”, „Przeglądu Filozoficznego”, „Postępu Okulistycznego”, „Nowin Lekarskich”, „Kroniki Lekarskiej” i „Gazety Lekarskiej”. Na emeryturę przeszedł 1 października 1929 r.

Ożeniony był z Marią Andruszkiewicz (zm. 4 grudnia 1918), z którą miał jedenaścioro dzieci, w tym syna Stanisława (1909–1911) i córkę Marię. Najstarsza córka Bogumiła (1885–1942), absolwentka studiów medycznych w Petersburgu (1903–1914), w 1919 r. została zakonnicą w Zgromadzeniu Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP pod imionami Maria Ewa. Rozstrzelana przez Gestapo w 1942 r. w Słonimiu (dziś Białoruś) za ukrywanie Żydów, w roku 1999 włączona została w poczet błogosławionych Kościoła katolickiego.

Noiszewski zmarł nagle 5 lipca 1930 r. w Warszawie. Pochowany został na warszawskim cmentarzu Powązkowskim (kw. 171, rz. 3, g. 25).


Bibliografia:
A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, s. 235–236 (bibliografia); T. Ostrowska, Noiszewski Kazimierz, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978, t. 23, s. 171–172 (bibliografia); A. Śródka, Uczeni polscy XIX–XX stulecia, Warszawa 1997, t. 3, s. 247–248; Strona internetowa SS. Niepokalanek: Siostra Ewa Noiszewska – referat, http://www.niepokalanki.pl/index.php?op=zgr&pop=0601 [dostęp 31 VII 2015]; W. Orłowski, Koło Lekarzy Polaków w Petersburgu (1901–1907), „Archiwum Historii Medycyny” 1964, t. 27, s. 385–390; Z. Sowiński, Rzut historyczny na powstanie i działalność „Związku Polskiego Lekarzy i Przyrodników” (przedtem w Petersburgu), „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny oraz Historii Nauk Przyrodniczych” 1931, t. 11, s. 207–217; В. А. Рейтузов, Ю. А. Кириллов, К. И. Ноишевский и его вклад в офтальмологию и нервологию, w: Конференция Глаукома: теория и практика. Горизонты нейропротекции, ред. В. Н. Алексеева, В. И. Садкова, Санкт-Петербург 2014, s. 93–96, toż, http://congress-ph.ru/common/htdocs/upload/fm/glaukoma/14/article.pdf [dostęp: 28 XII 2016]; В. В. Волков, Э. В. Бойко, В. А. Рейтузов, К. И. Ноишевский и его вклад в офтальмоневрологию, „Офтальмологические ведомости” 2009, t. 2, nr 3, s. 81–86, toż http://cyberleninka.ru/article/n/k-i-noishevskiy-i-ego-vklad-v-oftalmonevrologiyu [dostęp: 28 XII 2016]; „Dziennik Petersburski” 1913, nr 1118, s. 3 (Ze Związku Polskiego Lekarzy i Przyrodników w Petersburgu. Posiedzenie jubileuszowe na cześć doc. D-ra K. Noiszewskiego oraz Uczta na cześć doc. D-ra K. Noiszewskiego); L. Kryński, Zamarli członkowie: Ś. p. Kazimierz Noiszewski (1859–1930), „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 1932, R. 25, s. 215–216 (nekrolog).