Michałowicz Mieczysław Jan / Михалович Мечислав Ян (1876–1965), lekarz pediatra, działacz polityczny i społeczny.

Urodził się 29 sierpnia/10 września 1876 r. w Petersburgu jako syn sekretarza urzędu gubernialnego Tytusa Edwarda Michałowicza (zm. 1910) i spokrewnionej z Mickiewiczami, co z dumą podkreślano, Zofii (zm. 1934) z Hryckiewiczów. Rodzice wywodzili się z osiadłej na Litwie szlachty, jednak z różnych powodów, po powstaniu styczniowym 1863 r. przenieśli się do Petersburga. Matką chrzestną Mieczysława była baronowa Maria van Nettelhorst. Dzięki jej wsparciu w sierpniu 1888 r. posłany został do renomowanego niemieckojęzycznego klasycznego gimnazjum św. Piotra („Peterschule”), które ukończył w roku 1895. Wyrastał jednak w atmosferze polskiego patriotyzmu, przesiąkniętej literaturą romantyczną i duchem filomatów i filaretów. Podczas studiów w petersburskiej Wojskowej Akademii Medycznej (WAM) w latach 1896–1901 działał w polskiej samokształceniowej organizacji Koło Oświaty Ludowej. W 1901 r. ukończył studia z wyróżnieniem i po dwóch latach praktyk został ordynatorem oddziału wewnętrznego szpitala Rożdiestwienskiego [Рождественская больница]. Wtedy też zrodziły się jego głębsze zainteresowania naukowe, oscylujące wokół pediatrii, a pierwsze prace badawcze dotyczyły gruźlicy u dzieci.

Jeszcze na studiach Michałowicz zainteresował się polityką i został w roku 1896 członkiem Petersburskiego Komitetu Okręgowego Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). W działalności konspiracyjnej przybrał pseudonim Leonard, a jego politycznymi mentorami byli starsi petersburscy koledzy Ksawery Prauss (1874–1925), absolwent Instytutu Technologicznego, i student WAM Władysław Mazurkiewicz (1871–1933). Przemycał z Finlandii ulotki i zajmował się agitacją socjalistyczno-niepodległościową wśród polskich żołnierzy okręgu petersburskiego. Poznał też Józefa Piłsudskiego (1867–1935) i miał swój skromny udział wraz z Jerzym Iwanowskim (1878–1955) i W. Mazurkiewiczem w zorganizowanej 14 maja 1901 r. przez Aleksandra Sulkiewicza (1867–1916) brawurowej ucieczce przyszłego Naczelnika Państwa z petersburskiego szpitala psychiatrycznego św. Mikołaja Cudotwórcy [Психиатрическая больница святого Николая Чудотворца], dokąd przewieziony został na obserwację z X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Z czasem zaczął pełnić odpowiedzialne funkcje w Centralnym Komitecie Robotniczym PPS. W dobie rewolucji 1905 r. Michałowicz po raz pierwszy na dłużej przyjechał do Królestwa Polskiego.

W czasie trzyletniego pobytu w Rakowie koło Częstochowy, gdzie był zatrudniony jako kierownik szpitala fabrycznego w nowoczesnej hucie Bernarda Hantkego (1826–1900) przewodził Okręgowemu Komitetowi Robotniczemu PPS. Wkrótce jednak dotknęły go carskie represje, aresztowany 20 maja 1908 r. do 20 grudnia przebywał w areszcie w Piotrkowie. Groził mu wyrok pięciu lat przymusowego osiedlenia w syberyjskim rejonie turuchańskim. Ostatecznie skazano go na dwa lata wydalenia poza granice Imperium Rosyjskiego, co było efektem zabiegów sędziwego ojca, który wykorzystał swoje koneksje i znajomości w petersburskich kręgach urzędniczych.

Dwa lata banicji z Rosji spożytkował Michałowicz na uzupełniające studia medyczne w Wiedniu (1909), Berlinie i Strasburgu (1910). W zagranicznych wojażach dopomogła mu biegła znajomość języków: rosyjskiego, niemieckiego, francuskiego i nieco słabsza, angielskiego. Latem 1910 r., jeszcze przed upłynięciem wyroku, powrócił za zgodą władz do Petersburga. Powodem był gwałtownie pogarszający się stan zdrowia ojca, który wkrótce potem zmarł. Zamieszkał wówczas wraz z żoną i synem oraz owdowiałą matką w rodzinnym domu w kamienicy przy ul. Kazanskiej [Казанская ул.] 3. Opiekował się matką, ale też intensywnie pracował naukowo, uzyskując w tym samym roku doktorat. Był też wolontariuszem u prof. Dmitrija A. Sokołowa (1861–1915), założyciela i ordynatora katedry chorób dziecięcych w Klinice Żeńskiego Instytutu Medycznego.

Na początku 1912 r., uprzedzony przez znajomych o toczącym się śledztwie w sprawie działalności socjalistyczno-niepodległościowej w Częstochowie, zagrożony ponownym aresztowaniem postanowił bezzwłocznie opuścić Petersburg. Po ponad 30 latach życia nad Newą osiadł z rodziną we Lwowie, gdzie jego wolność nie była zagrożona, a komfort pracy daleko większy. Po nostryfikacji dyplomu pracował w Gimnazjum Żeńskim im. Narcyzy Żmichowskiej. Był także wolontariuszem w Klinice Dziecięcej na Uniwersytecie Lwowskim. W czasie I wojny światowej służył w wojsku austriackim w szpitalach garnizonowych w Krakowie (nr 15) i Ołomuńcu na Morawach. W Petersburgu pozostała jego matka, która dopiero w 1918 r. wyjechała do odrodzonej Polski. Michałowicz podjął wówczas bezowocne starania o przeniesienie do kraju prochów ojca, a także zmarłego we wczesnym dzieciństwie młodszego brata Bolesława.

Z Warszawą splótł swe losy dopiero w grudniu 1918 r., gdy został ordynatorem jednego z oddziałów Szpitala Ujazdowskiego. Wkrótce też objął ważne stanowisko w Ministerstwie Zdrowia – został dyrektorem Departamentu Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą. 26 kwietnia 1920 r. mianowano go profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Dwa lata później został dziekanem Wydziału Lekarskiego UW (1922–1923), a we wrześniu 1927 r. profesorem zwyczajnym. Okazał się niezwykle rzutkim i przedsiębiorczym lekarzem, a jego karierze dopomagała zapewne znajomość z ówczesnym dziekanem Wydziału Lekarskiego poznanym jeszcze w Petersburgu prof. W. Mazurkiewiczem. W roku akademickim 1930/1931 wybrany został rektorem UW. Na tym stanowisku dał się poznać jako człowiek dużej erudycji, nie tylko znający swój fach, ale też potrafiący dyskutować o literaturze czy malarstwie. W tym czasie od podstaw zorganizował też nowoczesną Klinikę Pediatryczną przy ul. Litewskiej.

Michałowicz był czuły na każdy przejaw antysemityzmu, m.in. protestował w roku 1937 przeciw wszelkim próbom tworzenia na UW getta ławkowego. Postawa ta szła w parze z jego socjalistycznymi poglądami. W 1928 r. musiał ciężko przeżyć rozłam w PPS. Część działaczy, z którymi sympatyzował, założyła rozłamową, wierną poglądom Piłsudskiego PPS dawną Frakcję Rewolucyjną. Przeciwko frakcji wystąpił jednak jego syn Jerzy. Obaj znaleźli się więc po różnych stronach polskiej lewicy, ale różnice w poglądach nie wpłynęły na ich zażyłe kontakty rodzinne. Jako pediatrzy rozumieli znaczenie wypoczynku, sportu i rekreacji w życiu młodych Polaków, działali więc na tym polu wspólnie. Syn był znanym działaczem robotniczego sportu i prezesem Robotniczego Klubu Sportowego „Skra”, a ojciec opiekunem tegoż klubu i członkiem honorowym Akademickiego Związku Sportowego Warszawa.

Niespodziewana śmierć Jerzego w 1936 r. na skutek zarażenia szkarlatyną była ogromnym ciosem dla Michałowicza, który wspomagał odtąd synową w wychowaniu trojga wnucząt. Poświęcił się też wówczas działalności społeczno-politycznej. W latach 1935–1938 był senatorem RP, przewodniczył licznym towarzystwom medycznym (Naczelnej Izbie Lekarskiej, Polskiemu Towarzystwu Pediatrycznemu) oraz organizacjom politycznym, tj. Polskiemu Komitetowi Niesienia Pomocy, prześladowanym przez hitlerowskie Niemcy. Od lat 20. XX w. należał również do masonerii, inicjowany do warszawskiej loży „Wolność Przywrócona”, należącej do Wielkiej Loży Narodowej „Polacy Zjednoczeni” był od roku 1929 jej Czcigodnym Mistrzem, następnie pełnił m.in. urząd Wielkiego Architekta w Wielkiej Loży Narodowej Polski w latach 1934–1938.

W maju 1939 r. stanął na czele nowo powstałej partii – Stronnictwa Demokratycznego (SD). W tym samym roku rozpoczął też pisanie swego opus magnum pt. Patofizjologia zakażeń wieku dziecięcego, które zdołał wydać dopiero trzy lata po wojnie (1948). Aresztowany w listopadzie 1942 r., do końca II wojny światowej przeżywał gehennę obozów koncentracyjnych, kolejno w Majdanku, Gross-Rosen i Litomierzycach, a wyzwolony został dopiero 8 maja 1945 r.

W czerwcu tegoż roku wrócił do Warszawy i z niesłabnącą energią odbudowywał klinikę pediatryczną przy ul. Litewskiej. Kierował też uniwersytecką Katedrą Pediatrii. Próbował również powrócić do życia politycznego i z ramienia SD sprawował w latach 1945–1947 mandat posła Krajowej Rady Narodowej. W nowych realiach zabrakło jednak dla niego miejsca w polityce. Jeszcze w 1947 r. bronił Naczelnej Izby Lekarskiej, ale gdy ta została rozwiązana, przeszedł w „polityczny stan spoczynku”. W 1951 r. wyprawiono mu uroczystość 50-lecia pracy naukowej, na którą przybył ówczesny minister zdrowia. Z życiorysu jubilata wymazano jednak przyjacielskie kontakty z J. Piłsudskim (był m.in. lekarzem domowym jego córek) oraz udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. w stopniu pułkownika (był wtedy starszym ordynatorem oddziału chorób wewnętrznych wojskowego Szpitala Ujazdowskiego). Już po odwilży 1956 r. środowisko lekarskie zorganizowało uroczyste obchody 80-lecia jego urodzin. Podsumowano wówczas dorobek naukowy Michałowicza, na który składało się ponad 100 publikacji. Sędziwy profesor nie był już wówczas związany z UW, gdyż w 1950 r. wyodrębniono zeń Wydział Lekarski, powołując do życia Akademię Medyczną. Na tej uczelni prowadził do 1960 r. zajęcia, będąc jednym z najstarszych aktywnie pracujących profesorów w Polsce). Był też doktorem honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Akademii Medycznej w Krakowie (1964) oraz członkiem Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk.

W 1901 r. jako początkujący medyk Michałowicz poślubił Zofię Jaczynowską (zm. 1972), późniejszą doktor filozofii, a dwa lata później narodził się ich jedyny syn Jerzy Władysław (1903–1936).
Zmarł 22 listopada 1965 r. w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym (kw. 117, rz. IV, m. 19/20).

Odznaczony był: Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta i Krzyżem Niepodległości (1930), Złotym Krzyżem Zasługi (1937), Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1949, 1956), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1947), Złotym Krzyżem Zasługi (1951) oraz francuskim Krzyżem Komandorskim Legii Honorowej.



Bibliografia:
Portret pełnopostaciowy M. Michałowicza w stroju rektora z 1951 r. autorstwa Leokadii Bielskej-Tworkowskiej, Sala Senatu Uniwersytetu Warszawskiego (pałac Kazimierzowski) i fot. portretowe w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego (sygn. NAC 1-N-306, NAC 1-N-3334 oraz NAC 1-N-447); L. Hass, T. Ostrowska, Michałowicz Mieczysław, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, t. 20, s. 638–644 (bibliografia); H. Celnik, M. Zielonka, Poczet rektorów i dziekanów. Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa 2009; M. Roszkowska-Blain, Michałowicz Mieczysław, w: Złota księga medycyny warszawskiej, Warszawa 2009, s. 258–264; W. Gniadek, Mieczysław Michałowicz – życie i działalność, „Medycyna Rodzinna” 2014, nr 3, s. 152–155 (bibliografia); T. Jabłoński, Mieczysław Michałowicz. Życie i praca, Warszawa 1979; Mieczysław Michałowicz. Człowiek, działacz i polityk, red. M. Jaszczuk, Warszawa 1972, cz. 1 (opracowania) i cz. 2 (źródła); Archiwum Akt Nowych w Warszawie: sygn. 4364 (Akty zespołu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego); Archiwum Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego: sygn.164/11/131 (Akta osobowe M. Michałowicza).