Malecki Antoni / Малецкий Антоний Иосифович (1861-1935), h. Jelita, biskup, katolicki działacz charytatywny i polonijny, administrator apostolski Leningradu, Sługa Boży.

Urodził się 17/29 kwietnia 1861 r. w Petersburgu w wywodzącej się z Litwy rodzinie szlacheckiej jako drugie dziecko. Ojciec Józef miał stopień kapitana i pracował w Departamencie Sprawozdań Wojskowych Kontroli Państwowej, matka Władysława z domu Sucharzewska (1820–1902) była córką właściciela Luboczy z gub. piotrkowskiej; pochowana została na rzymskokatolickim cmentarzu Wyborskim (mogiła nie zachowała się). Z powodu pracy ojca Maleccy mieszkali w Petersburgu przy ul. 7-ja Rożdiestwienskaja [7-я Рождественская ул.] (obecnie [7-я Советская]) 6, m. 4.

Podstawowe nauki pobierał w domu. Ukończył 5 klas założonej w 1736 r. petersburskiej niemieckiej szkoły luterańskiej św. Anny (niem. Annenschule), a następnie przeniesiony został do prywatnej szkoły z internatem, w której przygotowywano kandydatów do wojskowych uczelni. W 1877 r. rozpoczął naukę w Mikołajewskiej Akademii Inżynieryjnej [Николаевская инженерная академия]. Przerwał naukę w 1879 r. i wstąpił do seminarium duchownego, w 1884 r. ukończył petersburskie Rzymskokatolickie Seminarium Duchowne (RzSD). 17 maja 1884 r. uzyskał święcenia kapłańskie. Otrzymał nominację na wikariusza kościoła pw. św. Antoniego w Witebsku, gdzie przybył już pod koniec miesiąca, a od grudnia tego roku pełnił posługę w parafii pw. NMP w Mińsku (dawnej katedrze). W maju 1886 r. jako „nieposłuszny wobec władz i zdeprawowany ksiądz” (odmówił wydania kluczy do tamtejszej katedry nowemu proboszczowi z nadania gubernatora) został skazany na 6 miesięcy odosobnienia w dawnym klasztorze dominikańskim Agłona (obecnie Łotwa).

W grudniu 1886 r. po zakończeniu kary ks. Malecki przybył do Petersburga. Po interwencji abp. mohylewskiego Szymona Marcina Kozłowskiego (1819–1899) otrzymał 23 stycznia 1887 r. nominację na wikariusza kościoła św. Stanisława. W 1888 r. odbył podróż do Turynu (Włochy), gdzie zapoznał się z dziełem św. Jana Bosco (1815–1888). Po powrocie do Petersburga w marcu 1889 r. z własnych środków otworzył w wynajętym pomieszczeniu schronisko dla chłopców-sierot – Przytułek dla Chłopców Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności (Zakłady Wychowawczo-Rzemieślnicze ks. Maleckiego). Zadaniem placówki było nie tylko wychowanie religijne biednych dzieci, ale też zapewnienie im nauki rzemiosła, by w przyszłości mogli oni podjąć się pracy zarobkowej. W 1895 r. Malecki przyjął pod swoją opiekę przytułek dla małych dzieci założony przez bp. Franciszka Albina Symona (1841–1918). Zakłady poszerzały swoją działalność – obok warsztatu stolarskiego i introligatorskiego otwarto kulinarny, ślusarsko-mechaniczny, kowalski, hutniczy. W 1902 otwarto również w Łudze ośrodek wypoczynkowy dla dzieci „Władysławówka”, a w 1915 r. powstała szkoła rolnicza dla chłopców z biednych rodzin katolickich we wsi Strugi Białe nazwanej ku czci fundatora „Stanisławówką” (obecnie Krasnyje Strugi [Струги Красные]). W 1907 r. zarejestrowano oficjalnie istniejącą od 1905 roku szkołę polską w Petersburgu o profilu gimnazjum pod nazwą Prywatnej Szkoły Rzymskokatolickiej dla Dzieci Polskiej Narodowości. W szkole uczyli się dzieci z przytułku jak i dochodzące z miasta.

W maju 1895 r. Malecki został przeniesiony na wikariat kościoła św. Katarzyny z prawem zamieszkania przy przytułku, gdzie mieszkał z przerwami do 1930 r. Od 1898 r. był także zarządcą kaplicy pw. Najświętszego Serca Maryi (ul. Kiryłłowska, 22) działającej przy przytułku, a należącej do parafii św. Katarzyny.

Aktywnie zajmował się dobroczynnością, wspierał biedne dzieci w mieście, wiele sił i uwagi poświęcał kształceniu i wychowywaniu młodzieży. W 1908 r. utworzył Konferencję św. Antoniego w ramach Towarzystwa św. Wincentego à Paulo w celu niesienia pomocy ubogiej ludności robotniczej dzielnicy Piaski. Uczestniczył wraz ks. Adamem Akko (d’Accault, 1863–1914), Ludwikiem Monkiewiczem (1848–1925), ks. Franciszkiem Buczysem (1872–1951), ks. Jerzym Matulewiczem (1871–1927) i in. w Kole Pogadanek Pedagogicznych, którego był współzałożycielem w grudniu 1906 r. Koło to zarejestrowane zostało 26 lutego 1908 r. jako Katolickie Stowarzyszenie Pedagogiczne. Był honorowym kanonikiem (1902) i prałatem kapituły mohylewskiej (1917), w 1914 r. otrzymał Order św. Anny III kl. w uznaniu dla jego działalności charytatywnej. Cieszył się ogromną popularnością wśród mieszkańców Petersburga. „Ks. Maleckiego znała i szanowała biedota petersburska. Na ulicy zdejmowali przed nim czapki katolicy i prawosławni, to też gdy nastały krwawe czasy pierwszego okresu bolszewizmu, długo nie niepokojono ks. Maleckiego […] (F. A. Osendowski, Cichy człowiek z Piasków, „Kurjer Warszawski” 1935, nr 23, z 23 stycznia, wyd. wieczorne, s. 3). Do jesieni 1918 r. zawiadywał rzymskokatolickimi prywatnymi zakładami oświatowymi dla osób polskiej narodowości. Był założycielem piotrogrodzkiego kółka chrześcijańskich demokratów. W 1918 r. znajdujące się pod jego opieką zakłady przy ul. Kiryłłowskiej oraz pozostałe dziecięce placówki, w których w tym czasie przebywało ok. 600 dzieci, zostały zamknięte.

Po nacjonalizacji zakładów Malecki zamieszkał w budynku kurii przy nab. Fontanki [Фонтанки p. наб.] 118 . Codziennie zaś przychodził do kaplicy zakładowej, by odprawić mszę. Kaplicy tej nadano status parafii w październiku 1919 r. Malecki był jej proboszczem (do listopada 1930 r.). W 1919 r. należało do niej ok. 4 tys. wiernych, jednak na skutek wyjazdów liczba parafian zmniejszała się i w 1921 r. z sakramentów korzystało już tylko 2 tys. wiernych. Posługę duchowną niósł także katolikom poza Piotrogrodem, wyjeżdżając m.in. do Ługi, Gatczyny, Jamburgu, a na prośbę bp. Jana Cieplaka (1857–1926) również do Moskwy. Po aresztowaniu bp. Cieplaka w kwietniu 1920 r. Malecki został wikariuszem generalnym archidiecezji mohylewskiej.
Od 1921 r. do marca 1923 r. pełnił obowiązki rektora nielegalnego piotrogrodzkiego RzSD. 10 marca 1923 r. został aresztowany w Moskwie w ramach zbiorowego procesu abp. J. Cieplaka. 26 marca tegoż roku został skazany na trzy lata więzienia, który to wyrok odbywał kolejno w podmoskiewskim Domu Poprawy w Sokolnikach [Сокольническaя тюрьма] i w Archangielsku; w trakcie odsiadywania wyroku przeszedł wylew. Zwolniony w styczniu 1925 r., powrócił do Leningradu. Prowadził tam katechizację dzieci, organizował Koło Polskiej Młodzieży Katolickiej. Z powodu braku księży posługiwał w kilku kościołach na terenie miasta. 13 sierpnia 1926 r. został potajemnie konsekrowany w kościele Matki Boskiej z Lourdes przez przewodniczącego papieskiej komisji „Pro Russia” bp. Michaela d’Herbigny (1880–1957) na biskupa tytularnego Dionizjany. Wyznaczony apostolskim administratorem Leningradu, kierował północną częścią achidiecezji mohylewskiej. W tymże roku podjął kolejną próbę zorganizowania seminarium duchownego. Od października 1926 r. do stycznia 1927 r. uczył niemieckiego i francuskiego w tajnym SD. W tym czasie nękany był wezwaniami do miejscowego GPU. W oczekiwaniu na kolejny areszt przekazał pełnomocnictwa do administrowania okręgiem leningradzkim ks. Stanisławowi Przyremblowi (1867–1934). W maju 1927 r. został ponownie aresztowany i wywieziony do Archangielska. Zwolniony przedterminowo do Leningradu powrócił jeszcze w 1927 r.

W 1928 r. podjął następną próbę zorganizowania tajnego seminarium. 9 lutego 1929 r. wyświęcił potajemnie na biskupa pomocniczego mohylewskiego o. Teofila Matulionisa (1873–1962), naznaczając go swoim zastępcą. Po rewizjach i przesłuchaniach 20 listopada 1930 r. oskarżony o utrzymywanie potajemnych kontaktów z przebywającymi zagranicą wyższymi hierarchami duchownymi, kolportaż antyradzieckiej literatury, organizowanie nielegalnego katolickiego seminarium oraz antysowiecką agitację w trakcie kazań, został ponownie aresztowany. 21 listopada decyzją pełnomocnego przedstawiciela tzw. trójki Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego (OGPU) w Leningradzkim Okręgu Wojskowym został skazany na trzyletnie zesłanie na wschodniej Syberii. Wyrok odbywał we wsi Dubinino koło Bracka nad Angarą w obw. irkuckim. Pisał stamtąd: „Mieszkając w chacie wśród gór wysokich porośniętych krzewami, gdzie niedźwiedzie są mieszkańcami, nad wspaniałym brzegiem rzeki Angory, mam możność w zupełnej samotności z Bogiem obcować. Pragnąłem przy schyłku życia zamieszkać gdzieś w klasztornym zaciszu. Znalazłem ten zakątek, ale jak daleko, daleko od wszystkich i od tej pracy parafialnej, tak miłej dla mnie”. (cyt. za: K. Pożarski, Niezłomny Pasterz w Rosji, s. 98).

27 lutego 1934 r. zwolniony został ze zsyłki po odbyciu zasądzonej kary. 6 marca 1934 r. powrócił do Leningradu, którego opuszczenia odmawiał z powodu obowiązków duszpasterskich, i tylko dzięki podstępowi ówczesnego konsula RP w tym mieście Zbigniewa Beliny-Prażmowskiego-Kryńskiego (1892–1954), który poinformował go o wezwaniu papieża w celu wygłoszenia wykładu o położeniu katolików w SSSR, wyjechał w ciężkim stanie zdrowia do Polski. Wyjazd za wstawiennictwem międzynarodowych organizacji nastąpił w ramach wymiany za aresztowanych komunistów.

Do Warszawy przybył 28 kwietnia 1934 r., powitali go tam nuncjusz abp Francesco Marmaggi (1870–1949), zastępca dyrektora Biura Episkopatu Polskiego ks. Franciszek Rutkowski (1885–1944) i prezes delegacji repatriacyjnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Wilhelm Kulikowski (1859–1935). Z powodu wycieńczenia organizmu przebywał następnie na leczeniu w szpitalu Sióstr Elżbietanek przy ul. Goszczyńskiego 1, gdzie zmarł 17 stycznia 1935 r. W przeddzień śmierci odwiedził go prymas August Hlond (1881–1948), a wieczorem nuncjusz Marmaggi. 19 stycznia trumna ze zwłokami została przeniesiona do katedry św. Jana w celu uczczenia przez wiernych. Uroczysty pogrzeb w katedrze odbył się 21 stycznia, w 1961 r. jego prochy przeniesiono na cmentarz Powązkowski, a w 1998 r. umieszczono w nowym grobowcu warszawskich biskupów pomocniczych. Istnieje propozycja pochowania szczątków biskupa w petersburskim kościele św. Stanisława. W 2003 r. wszczęto proces beatyfikacyjny bp. Maleckiego. Zreorganizowany w 2014 r. otrzymał tytuł „Sprawa beatyfikacji czy ogłoszenia męczennikami bp. Antoniego Maleckiego i 14 jego towarzyszy”, wśród których oprócz zasłużonego biskupa znalazło się 11 kapłanów, dwie siostry zakonne i jedna osoba świecka.

Od 1998 r. imię bp. Antoniego Maleckiego nosi Sankt Petersburski Związek Polaków. W grudniu 2006 r. na fasadzie dawnego Domu Kierbedzia przy ul. Kiryłłowskiej 19 odsłonięto pamiątkową tablicę. 16–17 stycznia 2000 r. z inicjatywy ks. Krzysztofa Pożarskiego w kościele św. Stanisława odbyło się sympozjum poświęcone życiu i dziełu biskupa. Z tej okazji w kościele św. Stanisława poświęcono Maleckiemu pamiątkową tablicę w 56-lecie jego śmierci. Następne sympozjum miało miejsce 17 maja 2001 r. w dawnym Domu Kierbedzia, wreszcie 9 kwietnia 2011 r. odbyło się kolejne poświęcone 150-leciu urodzin biskupa. O Maleckim powstały też filmy dokumentalne: Дон Боско из С.-Петербурга [Don Bosko z Sankt Petersburga] (2005, reż. М. Guriejew); Дело епископа Малецкого [Dzieło biskupa Maleckiego] (studio «КanaTV»); 150-летие епископа Антония Малецкого [150-lecie biskupa Antoniego Maleckiego] (2011, аutor М. Fatiejew).

(przekł. oryginalnego hasła Beata Nykiel z udziałem Ireny Wodzianowskiej)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru)

Bibliografia:
A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Sownik biograficzny, Poznań 2000, s. 207, 208 (bibliografia); R. Dzwonkowski, Losy duchowieństwa katolickiego w ZSRR 1917–1939. Martyrologium, Lublin, 1998, s. 341–347; G. Kawalerczyk, Biskup Antoni Malecki – Apostoł Rosji (1861–1935), „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 1998, nr 7 (921), s. 486–489; Л. Маракоў, Малецкi Антонi Юзафавiч, w: tenże, Рэпрэсаваныя каталiцкiя духоўныя, кансэкраваныя і свецкія асобы Беларусі, 1917–1964, Мiнск, 2009, s. 27, 189, 256, 267–269, 505, 562, 613, 694–697; К. Пожарский, Епископ Антоний Малецкий, w: Церковный календарь на 2003 г. Зерно из этой земли…, Санкт-Петербург 2002, s. 91–96; К. Пожарский, Несгибаемый пастырь в Петербурге. Слуга Божий епископ Антоний Малецкий (1861–1935), Санкт-Петербург 2010 (album); K. Pożarski ks., Niezłomny Pasterz w Rosji. Sługa Boży biskup Antoni Malecki 1861–1935, Warszawa 2010; K. Pożarski, „Wielki człowiek z Piasków” – Antoni Malecki (1861–1935), w: Między Rzymem a Nowosybirskiem. Księga jubileuszowa dedykowana ks. Marianowi Radwanowi SCJ, red. I. Wodzianowska, H. Łaszkiewicz, Lublin 2012, s. 149–155 (bibliografia); tenże, Cichy człowiek z Piasków, http://pl.catholicmartyrs.org/index.php?mod=pages&page=maletskyarticle [dostęp: 12 XII 2017]; tenże, Rzymskokatolicki Cmentarz Wyborski w Sankt Petersburgu (1856–1950). Księga pamięci, Sankt Petersburg 2003, s. 132 (matka); Праведный Епископ Антоний Малецкий (1861–1935), Санкт-Петербург 2000 (broszura); F. Rutkowski, Biskup Antoni Malecki 1861–1935, Warszawa 1936 i rec. B. Ussasa w „Collectanea Theologica” 1936, nr 17/3, s. 475–478; Ф. Рутковский, Епископ Антоний Малецкий, Санкт-Петербург 2006; Слуга Божий епископ Антоний Малецкий, 1861–1935, [Санкт-Петербург] 2004 (broszura); D. Sadkowska, Malecki Antoni, EK, t. XI, Lublin 2006, kol. 966; „Nasz Kraj” nr 23, grudzień 2006 (Pamiątkowe wydanie związane z uroczystością odsłonięcia pamiątkowej tablicy biskupowi Antoniemu Maleckiemu w Petersburgu); F. A. Ossendowski, Cichy człowiek z Piasków, „Kurjer Warszawski” 1935, nr 23 z 23 stycznia (wyd. wieczorne), s. 2, 3; Krótka autobiografia ks. Antoniego Maleckiego prałata kapituły diecezji mohylewskiej, „Znaki Czasu” [Kielce–Rzym] 1992, nr 25, s. 129–132.