Ledóchowska (Halka-Ledóchowska) Julia Maria (imię zakonne: Urszula) / Ледуховская Юлия (Урсула) (1865–1939), h. Szaława, założycielka i przełożona generalna Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego, święta Kościoła katolickiego.

Urodziła się 5/17 kwietnia 1865 r. w Loosdorf w Dolnej Austrii. Jej ojcem był polski arystokrata hr. Antoni August Ledóchowski (1823–1885), rotmistrz huzarów austriackich i szambelan dworu cesarskiego, matką Szwajcarka Józefina z domu Salis-Zizers (1831–1909). Miała dziewięcioro rodzeństwa, z którego starsza siostra Maria Teresa (1863–1922), beatyfikowana w 1975 r., założyła Zgromadzenie Sióstr Misjonarek św. Piotra Klawera dla misji w Afryce, młodszy brat Włodzimierz (1866–1942) był 26. generałem zakonu jezuitów, a siostra Ernestyna (1869–1950) kanoniczką. Kolejny brat Ignacy (1871–1945) – najpierw pułkownik austriacki – został generałem dywizji Wojska Polskiego. Początkową edukację otrzymała w domu, następnie wraz z siostrami uczęszczała do Szkoły Pań Angielskich (Dames Anglaises) w St. Pölten. W 1883 r. rodzina przeniosła się do Lipnicy Dolnej (obok Lipnicy Murowanej) w Galicji.

W 1886 r. wstąpiła do krakowskiego klasztoru urszulanek, gdzie otrzymała imię zakonne – Maria Urszula od Jezusa. W czasie pobytu w Krakowie brała lekcje malarstwa, ozdabiając klasztor kilkunastoma obrazami. Uzyskała dyplom nauczycielski, a w Orleanie (Francja) dyplom uprawniający do nauczania jęz. francuskiego. Pracowała też jako nauczycielka i wychowawczyni w gimnazjum urszulanek. W 1904 r. została wybrana przełożoną klasztoru. Dzięki jej staraniom powstał przy klasztorze pierwszy na ziemiach polskich internat dla studentek. W marcu 1907 r. urszulanki krakowskie otrzymały od proboszcza kościoła św. Katarzyny w Petersburgu, Konstantego Budkiewicza (1867–1923), propozycję kierowania internatem żeńskim przy tamtejszym gimnazjum parafialnym.

Po raz pierwszy Ledóchowska przyjechała nad Newę na początku kwietnia tego roku z Aliną (w zakonie Kordulą) Zaborską (1871–1951), która w lipcu 1908 r. została pierwszą na ziemi rosyjskiej przyjętą do nowicjatu urszulanką. Po rozmowach z proboszczem i syndykami parafii, mimo że internat był zadłużony, zdecydowała się objąć go na rok próby. Na krótko wróciła do macierzystego klasztoru, żeby pozałatwiać wszystkie sprawy związane z otwarciem przez klasztor krakowski placówki misyjnej w rosyjskiej stolicy, i 31 lipca 1907 r. znów przyjechała z jedną postulantką do Petersburga, gdzie zamieszkała w domu parafii św. Katarzyny przy prosp. Newskim [Невский пр.] 32/70. Wkrótce z Krakowa przybyły jeszcze dwie siostry i cztery postulantki, a ona sama została przełożoną tej wspólnoty. Od razu też przystąpiła do reorganizacji internatu – zmian wewnętrznych (regulaminu) oraz remontu i urządzenia kaplicy.

We wrześniu 1907 r. objęła kierownictwo internatu gimnazjum żeńskiego przy kościele św. Katarzyny (mieszkało w nim ok. 70 dziewcząt, głównie Polek z Litwy, Łotwy i Białorusi) oraz szkół podstawowej i zawodowej dla dziewcząt, gdzie ubogie podopieczne uczono kroju, szycia i haftu. Udzielała lekcji jęz. francuskiego i religii, sama uczyła się rosyjskiego, zdała egzamin państwowy i otrzymała dyplom nauczyciela domowego, pozwalający na nauczanie jęz. francuskiego w gimnazjum (11 marca 1909 r.). Jak wspominała jedna z jej podopiecznych „Matka Ledóchowska, przy swym gorącym sercu, dobroci i łagodności w stosunku do dzieci, posiadła umiejętność utrzymywania rygoru i dyscypliny” (Wspomnienia z Petersburga i Merentähti, s. 9).

21 stycznia 1908 r. otrzymała od Stolicy Świętej erekcję kanoniczną autonomicznego domu urszulanek w Petersburgu z prawem prowadzenia nowicjatu. Pracowała w konspiracji (nosiła tylko krzyż, a habit zamieniła na czarną suknię angielską), ponieważ w Imperium Rosyjskim działalność zakonów katolickich była zakazana. Do urszulanek wstąpiły wówczas nowe osoby, m.in. dwie nauczycielki gimnazjum przy kościele św. Katarzyny. W maju 1908 r. z jej inicjatywy powstała kongregacja Dzieci Maryi (Sodalicja Mariańska) dla uczennic gimnazjum, a wkrótce potem dwie kolejne: dla studentek i dla pań z miasta. Pierwsze przyjęcie członkiń odbyło się 8 grudnia 1908 r. Moderatorem Sodalicji był ks. K. Budkiewicz, większość zebrań natomiast prowadziła osobiście Ledóchowska. Stawiano na pracę nad sobą, a formacji tej przyświecało hasło: „Z wiary waszej czyn wasz będzie!”. Jak sama wspominała: „I tak upłynął pierwszy rok szkolny w Petersburgu, niełatwy, ale Pan w tabernakulum małej kapliczki […] czuwał nad gromadką małą. […] I choć czasem było ciężko, troski materialne gryzły, ale posuwała się praca. Dzieci po trosze się oswajały, młodsze się garnęły do nas. Zakończył się rok szkolny bez deficytu” (U. Ledóchowska, Byłam tylko pionkiem na szachownicy…, s. 29). Latem 1908 r. wynajęła willę w Terijokach [Териоки] (obecnie Zielenogorsk [Зеленогорск]) w Karelii na odpoczynek dla dzieci i personelu internatu. W trakcie tego pobytu odwiedziła wieś Sortavala, w pobliżu stacji Uusikirkko w gub. wyborgskiej Wielkiego Księstwa Finlandii, szukając miejsca na klasztor.

W kwietniu 1908 r. nabyła teren w pobliżu Sortavala (ros. Wołkowo [Волково] do 1948 r. rejon wyborski obw. leningradzkiego, obecnie w jej miejscu znajduje się przedsiębiorstow sadownicze Primorje [Приморье]), nad brzegiem Zatoki Fińskiej, i rozpoczęła tam budowę pensjonatu. Posesję tę nazwała na cześć Matki Bożej Merentähti (po fińsku „Gwiazda morza”, czyli Stella Maris). 1 czerwca 1909 r. odbyło się tam poświęcenie kaplicy, a 16 lipca 1910 r. nad brzegiem morza stanęła wykonana przez rzeźbiarkę z Petersburga figura Matki Boskiej Stella Maris, ufundowana przez Marię Teresę Ledóchowską. Latem 1910 r. na zaproszenie św. Urszuli pracę duszpasterską w Merentähti rozpoczęli dwaj księża ze Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusowego (sercanie). Byli to Holendrzy, którzy na żądnie władz carskich musieli wyjechać już na początku kwietnia 1911 r. 1 września 1910 r. Ledóchowska otworzyła w Merentähti prywatne żeńskie gimnazjum z internatem. Placówka nad Zatoką Fińską mieściła równocześnie nowicjat powiększającej się wspólnoty zakonnej. Ośrodek był też miejscem wypoczynku dla wielu osób przyjeżdżających zarówno z Rosji, jak i z Polski (latem liczba letników sięgała prawie stu osób), oraz pracy duszpastersko-ekumenicznej i charytatywnej wśród miejscowej ludności, przeważnie luterańskiej. Św. Urszula nauczyła się jęz. fińskiego i przełożyła nań katechizm i kilka pieśni religijnych. Co tydzień odwiedzała Merentähti, nadal pracując w Petersburgu.

Szukała też nowych form pracy z mieszkańcami miasta: zaproponowała otwarcie w Dzielnicy Petersburskiej kaplicy domowej dla rosyjskich katolików, starała się o to, aby Rosjanie katolicy mogli słuchać kazań w swym ojczystym języku. We wrześniu 1908 r. założyła mały internat dla studentek uczelni petersburskich. W 1909 r. z jej inicjatywy powstało też Kółko Katolickie polskich studentek. Od lutego 1910 r. brała czynny udział w zebraniach Towarzystwa Pedagogicznego w Petersburgu. Trzykrotnie w latach 1910–1913 jeździła do Rzymu, m.in. po to, by spotkać się z papieżem Piusem X (1835–1914), który udzielił jej błogosławieństwa na pracę w Rosji, a jesienią 1911 r. nadzwyczajnych dyspens ze względu na specyficzną sytuację klasztoru urszulanek w Rosji i zaostrzające się tam represje wobec religii katolickiej.

Na początku 1911 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych otrzymało doniesienie, że przy pensji, w petersburskim mieszkaniu Ledóchowskiej mieszkają nielegalnie cztery kobiety. Wkrótce potem metropolita mohylewski Wincenty Kluczyński (1847–1917) nakazał zamknąć kaplicę przy internacie, działającą bez zgody władz. Po rozpętaniu nagonki prasowej przez „Nowoje Wremia” [Новое Время], w której ostrzegano przed niebezpieczną działalnością matki Urszuli, wiosną 1911 r. przeniosła się ona do Merentähti, ale w trakcie roku szkolnego regularnie jeździła do Petersburga. W kwietniu 1911 r. zostały zamknięte kaplice w Petersburgu i w Merentähti oraz rozwiązane Sodalicje Mariańskie. Kierownictwo internatu przy kościele św. Katarzyny przejęła ostatecznie K. Zaborska, a uczennice z pensjonatu nadal spędzały wakacje w Merentähti. Ledóchowska kierowała tam szkołą z internatem, zajmowała się działalnością charytatywną i pracą misyjną wśród Finów. Placówka o programie szkół średnich, otwarta we wrześniu 1910 r., obliczona na 45 uczennic (w pierwszym roku było ich 12, w ostatnim już 42, w tym część bezpłatnych), nie posiadała odpowiednich uprawnień, dlatego dziewczęta wyjeżdżały do Petersburga do gimnazjum A. P. Nikiforowej przy pr. Newskim [Невский пр.] 142, kończąc tam ostatni rok lub tylko zdając egzaminy końcowe. „Matuchna była sercem i duszą domu oraz wybitną kierowniczką personelu nauczycielskiego. Osobiście przewodniczyła wszystkim zebraniom wychowawczym, nadawała kierunek pracy wychowawczej” (Wspomnienia z Petersburga i Merentähti, s. 47). Z raportu fińskiego generała gubernatora dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 18 września 1911 r. wynika, że liczba mieszkańców Merentähti sięgała wówczas 150 osób, wśród nich było 45 uczennic (w tym 15 kształcących się na koszt Matki Urszuli), trzy nauczycielki, nieokreślona liczba kobiet „z inteligencji” oraz młodzież w wieku od 15 lat i starsza.

4 sierpnia 1914 r. z powodu wybuchu wojny władze nakazały opuścić Finlandię osobom posiadającym paszporty austriackie, dlatego 6 sierpnia szkołę i dom w Merentähti zamknięto, a Ledóchowska wraz z kilkoma siostrami wyjechała do Petersburga. 25 sierpnia 1914 r. władze carskie nakazały jej opuścić kraj. Starania o zmianę decyzji nie odniosły skutku i kilka dni później (31 sierpnia/ 13 września) wyjechała do Sztokholmu, podpisawszy wcześniej zobowiązanie, że nigdy więcej nie wróci do Rosji. Jako miejsce emigracji wybrała Szwecję, chciała bowiem być jak najbliżej sióstr pozostałych w Rosji i Finlandii. W Petersburgu nadal pozostawało ok. 24 sióstr z założonego przez nią klasztoru, ale w 1915 r. większość przeniosła się w ślad za nią do Sztokholmu. Ostatnie siostry opuściły Petersburg w czerwcu 1917 r.
Zabudowania w Merentähti przechodziły w czasie wojny różne koleje losu, m.in. służyły jako przytułek dla chłopców, prowadzony przez piotrogrodzki oddział Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny. Po uzyskaniu przez Finlandię niepodległości, wobec niemożności powrotu urszulanek, w porozumieniu z Ledóchowską w 1926 r. sprzedano posiadłość osobie prywatnej. Budynki zostały rozebrane i przeniesione n północ kraju, a stojącą nad brzegiem morza figurę Matki Bożej Stella Maris wywieziono do kaplicy w Teriokach.

W Skandynawii w latach 1914–1920 Ledóchowska prowadziła działalność ewangelizacyjną, pedagogiczną i patriotyczną, a także ekumeniczną, zarówno w środowisku skandynawskim, jaki i wśród polskich emigrantów, organizując szkoły i przytułki dla sierot, założyła też pierwsze czasopismo katolickie w Szwecji „Solglimtar”. Współpracowała z Komitetem Pomocy Ofiarom Wojny założonym przez pisarza Henryka Sienkiewicza (1846–1916) w Szwajcarii, głosząc odczyty o Polsce (1915–1920).

W sierpniu 1920 r. sprowadziła siostry do odrodzonej Polski i założyła dom urszulanek w Pniewach koło Poznania. Wcześniej, 7 czerwca tego roku, uzyskała pozwolenie Stolicy Apostolskiej na przeniesienie kanonicznej erekcji domu petersburskiego na dom w Pniewach i przekształcenie wspólnoty w nowe zgromadzenie o charakterze apostolskim (Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego, nazywane popularnie szarymi urszulankami), żyjące duchowością urszulańską oraz kontynuujące tradycje pracy wychowawczej i nauczycielskiej, szukające jednocześnie nowych form ewangelizacji, szczególnie wśród uboższej ludności. Matka Urszula opracowała dla niego Konstytucje, zatwierdzone definitywnie w 1930 r. Zgromadzenie pod jej kierunkiem szybko się rozwijało. Powstawały domy i dzieła w Polsce, we Włoszech i Francji. Prowadziła równocześnie szeroko zakrojoną działalność, m.in. inicjowała tworzenie organizacji dla dzieci (Krucjata Eucharystyczna), młodzieży i kobiet, pisała artykuły i książki. W 1927 r. otrzymała Krzyż Oficerski Polonia Restituta, w 1930 r. Krzyż Niepodległości, w 1931 r. krzyż Pro Fide et Ecclesia in Russia merito za zasługi dla wiary i Kościoła w Rosji, a w 1937 r. Złoty Krzyż Zasługi za pracę społeczną dla kraju.

Zmarła 29 maja 1939 r. w Rzymie, tam też została pochowana w grobowcu Zgromadzenia na cmentarzu Campo Verano. W 1989 r. jej zachowane w całości ciało przewieziono do Polski i złożono w kaplicy domu macierzystego Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego w Pniewach. Obecnie jest to Sanktuarium św. Urszuli Ledóchowskiej. 20 czerwca 1983 r. w Poznaniu Jan Paweł II (1920–2005) beatyfikował ją, a 18 maja 2003 r. w Rzymie kanonizował. Obok Pniew i innych miast w Polsce domy szarych urszulanek powstały w trzynastu krajach. 14 lipca 2011 r. na miejscu dawnej figury Matki Boskiej Stella Maris ustawiono nową, umieszczając obok tablice, informujące o przeszłości Merentähti.

(przekł. z ros. oryginału Małgorzata Buchalik)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna jest dostępna tutaj

Bibliografia:
Z. J. Zdybicka, Ledóchowska Julia Maria, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1971, t. 16, s. 618–619 (bibliografia); Św. Urszula Ledóchowska, http://urszula.ovh.org/zycie_kalendarium.html [dostęp: 26 I 2016]; Siostry Urszulanki serca Jezusa Konającego, tu życiorys założycielki, http://www.urszulanki.pl/index.php/zalozycielka [dostęp: 26 I 2016]; L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984 i wyd. ros. Поляки в Петербурге, Санкт-Петербург 2003; Б. Чаплицкий, История Церкви в СССР, Санкт-Петербург 1999; tenże, История Католической Церкви в СССР, Санкт-Петербург 2001; M. Krupecka, Urszula Ledóchowska. Polka i Europejka, Ząbki 2003; J. Ledóchowska, Życie i działalność Julii Urszuli Ledóchowskiej, Warszawa, 1998; О. А. Лиценбергер, Римско-католическая Церковь в России. История и правовое положение, Саратов, 2001; U. Ledóchowska, Byłam tylko pionkiem na szachownicy… Wspomnienia z lat 1886–1924, Częstochowa 2006 (I wyd. pt. Historia kongregacji Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego, Poznań 1987); taż, Czynniki religijne w pracy wychowawczej w latach 1907–1911, w: Z murów św. Katarzyny. Księga pamiątkowa b. wychowanek i wychowanków gimnazjum przy kościele Świętej Katarzyny w Petersburgu, Warszawa 1933, s. 155–159; taż, Listy 1907–1914, seria „Ocalić do zapomnienia”, Warszawa 2007; Miłość krzyża się nie lęka. Listy Julii Ledóchowskiej – bł. Urszuli i wspomnienia o niej, wybór, oprac., przypisy i rys biograficzny A. i T. Szafrańscy, Warszawa 1991; Wspomnienia z Petersburga i Merentähti. 1907–1914, oprac. J. Olech, A. Kosicka, M. Krupecka, Warszawa 2007.