Krzyżanowski Seweryn / Крижановский (Крыжановский; Кржижановский) Северин Фаддеевич (1787–1839), podpułkownik Wojska Polskiego (WP), członek Towarzystwa Patriotycznego, więzień twierdzy Pietropawłowskiej i zesłaniec.

Urodził się 14 lipca 1787 r. w Parchamówce w pow. skwirskim (gub. kijowska), w rodzinie szlacheckiej, jako syn Tadeusza (zm. 1825) i Marii z Szernelów. Odebrał wykształcenie domowe. Nielegalnie przekroczywszy granicę, w 1808 r. wstąpił do wchodzącego w skład armii Księstwa Warszawskiego 4. Pułku Legii Nadwiślańskiej, w którym 12 sierpnia tego roku został sierżantem. Odbył kampanię w Hiszpanii w latach 1809–1811, za którą został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari. W jej trakcie służył najpierw w 4. Pułku Legii, a następnie w 9. pułku piechoty (PP), w którym awansował 1 lipca 1809 r. na podporucznika, a 24 kwietnia 1811 r. na porucznika. W sierpniu 1811 r. został kapitanem, a 1 października tegoż roku majorem. Pod koniec 1811 r. przybył do Warszawy. W 1812 r. wziął udział w wyprawie Napoleona I (1769–1821) na Rosję, w czasie której uczestniczył w bitwie nad Berezyną (25–29 listopada). W 1813 r. bronił twierdzy Spandau pod Berlinem. 12 października 1813 r. otrzymał Krzyż Kawalerski Legii Honorowej. W tym samym roku wziął udział w bitwie pod Lipskiem (16–19 października). Uczestniczył też w kampanii we Francji w 1814 r. Po upadku Napoleona został wysłany przez namiestnika Królestwa Polskiego wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza (1779–1831) do Hiszpanii w celu przeprowadzenia wymiany jeńców.

Po powrocie do Królestwa Polskiego w 1815 r. wstąpił do polskiej armii i pełnił służbę w 7. PP. W sierpniu tego samego roku przeniesiono go do tworzonych wówczas oddziałów gwardii. 27 września 1817 r. został wyznaczony na stanowisko dowódcy szwadronu w Pułku Strzelców Konnych Gwardii. 1 czerwca 1825 r. awansował na podpułkownika. Już od 1815 r. należał do tajnych stowarzyszeń, początkowo do Towarzystwa Prawdziwych Polaków, oraz, jak wielu oficerów w tym okresie, do masonerii, a konkretnie do loży „Tarcza Północy”. W czerwcu 1821 r. do Towarzystwa Patriotycznego (TP) wprowadził go major 4. PP Walerian Łukasiński (1786–1868). W tym stowarzyszeniu Krzyżanowski miał organizować „okręg” w oddziałach kawalerii. Po aresztowaniu Łukasińskiego w 1822 r. przejął kierownictwo TP wspomagany przez późniejszych petersburskich współwięźniów Andrzeja Plichtę (1797–1866) i Wojciecha Grzymałę (1793–1871). Ograniczył w tym czasie zakres jego działań, odkładając też na dalszy plan przygotowania powstańcze.

W styczniu 1824 r. w czasie służbowego wyjazdu do Kijowa na słynnych kontraktach kijowskich nawiązał kontakty z rosyjskim Związkiem Południowym [Южнoe общество]. Odbył wówczas kilka rozmów z Michaiłem P. Bestużewem-Ruminem (1801–1826), sztabskapitanem moskiewskiego pułku lejbgwardii, i Sergiejem I. Murawiewem-Apostołem (1796–1826), podpułkownikiem czernihowskiego pułku piechoty. Nie doszło jednak do nawiązania ścisłej współpracy. Przedstawiciele Związku Południowego deklarowali wsparcie dla ewentualnego powstania, lecz Krzyżanowski nie zgodził się na ich propozycję, by Polacy nie dopuścili do wyjazdu wielkiego księcia Konstantego z Królestwa Polskiego.

Po nieudanym powstaniu dekabrystów w grudniu 1825 r. młodzi członkowie TP parli do powstania, czemu przeciwstawiał się Krzyżanowski. Odmówił także udziału w przygotowanej ucieczce i 20 lutego 1826 r. został aresztowany. Na podstawie zeznań uczestników pertraktacji w Kijowie oskarżono go o zdradę stanu i wraz ze współpracownikami postawiono przed sądem sejmowym (1827–1828). Po długotrwałym procesie pod naciskiem opinii publicznej sąd oczyścił go, jak i pozostałych podsądnych, z najcięższych zarzutów. Krzyżanowski skazany został w maju 1828 r. na 3 lata i 3 miesiące więzienia wyłącznie za przynależność do tajnych organizacji. W poczet odbywanej kary zaliczono mu 16 miesięcy aresztu śledczego. Władze rosyjskie nie zamierzały jednak zadowolić się takim wyrokiem. Ukazem z 23 lutego/7 marca 1829 r. wykreślono Krzyżanowskiego ze stanu osobowego WP.

Przed zatwierdzeniem wyroku wywieziono go do Petersburga w celu rzekomego skonfrontowania z więzionymi w twierdzy Pietropawłowskiej [Петропавловскaя крепость] dekabrystami. Od 27 czerwca 1828 r. był przetrzymywany w celi nr 6 Nikolskiej Kurtyny [Никольская куртина], natomiast z dniem 1 grudnia 1829 r. został przeniesiony do celi nr 5. 24 lutego 1830 r. orzeczono, że jako osoba urodzona w Cesarstwie musi odbyć karę w jego granicach. Z rozkazu cara Mikołaja I (1796–1855) przedłużono mu też wyrok na bezterminowe osadzenie w twierdzy. Ostatecznie 18 lutego 1830 r. wysłany został na osiedlenie do Bierjozowa [Берёзово] w gub. tobolskiej. Przebywał tam do początków 1832 r., kiedy to z powodu pogorszenia stanu zdrowia (postępujący paraliż nóg) dzięki staraniom generała gubernatora Syberii Zachodniej Iwana A. Weljaminowa (1771–1837) przewieziono go do Iszymia [Ишим] w obw. tiumeńskim gub. tobolskiej, gdzie zaczął również zdradzać objawy obłąkania.

Rodziny nie założył.

Przewieziony na obserwację medyczną do gubernialnego Tobolska w 1837 r. zmarł tam 1 lipca 1839 r. Pochowany został prawdopodobnie na cmentarzu Zawalnym [Завальное кладбище] przy ul. S. Riemiezowa [С. Ремезова ул.] obok zesłańców-dekabrystów.

W Warszawie (dzielnica Wola) jest ulica jego imienia.


Bibliografia:
T. Łepkowski, Krzyżanowski Seweryn, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970, t. 15, s. 616–617 (bibliografia); H. Dylągowa, Towarzystwo Patriotyczne i Sąd Sejmowy: 1821–1829, Warszawa 1970; W. Śliwowska, Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa 1998, s. 317–318 (bibliografia); Крижановский Северин Фаддеевич, http://www.hrono.ru/biograf/bio_k/krizhanovsky.html [dostęp: 15 III 2016]; Б. С. Шостакович, Политические ссыльные поляки и декабристы в Сибири, w: Ссыльные революционеры в Сибири (XIX в. – февраль 1917 г.), Иркутск 1973 wyd. 1; Wolnomularstwo Narodowe. Walerian Łukasiński, red. W. Śliwowska, Warszawa 2014, s. 75, 102, 160, 649, 650, 676, 680, 683; Восстание декабристоb. Документы, Moсква 1986, t. 16, Журналы и докладные записки Следственного комитета; „Kurier Warszawski” 1829 nr 76, 19 marca.