Krzyżanowski Rajnold / Кржижановский (Крижановский) Райнольд (Раймонд) Казимирович (1821–1913), inżynier cywilny, nowogrodzki architekt miejski i gubernialny, z Petersburgiem związany w latach 1838–1843 i 1898–1913.

Urodził się w 1821 r. w rzymskokatolickiej rodzinie szlacheckiej osiadłej w gub. grodzieńskiej (według wspomnienia w „Dzienniku Petersburskim” [„DP”] 1913, nr 1008, s. 4 – na Wołyniu). Był synem Kazimierza (ur. 1783), zasiadającego w 1841 r. jako przedstawiciel miejscowej szlachty w białostocko-sokólskim sądzie powiatowym, i Józefiny z Niewiadomskich (ur. 1793). Miał braci: Ottona Włodzimierza (ur. 1818), Wacława (27 września 1825 – 8 lipca 1899), pułkownika, intendenta Petersburskiego Okręgu Wojskowego, i Wiktora Józefata (1829–1890), pułkownika, po odejściu z wojska zatrudnionego w Dyrekcji Teatrów Cesarskich, który był ojcem śpiewaka operowego Rudolfa Karwe Krzyżanowskiego (1875–1945). Miał też siostrę Karolinę (zm. 1900).

W 1838 r. ukończył gimnazjum w Białymstoku. W tym samym roku jako stypendysta szlachty grodzieńskiej wstąpił w Petersburgu do Szkoły Budowlanej Głównego Zarządu Komunikacji i Budowli Publicznych [Строительное училище Главного управления путей сообщения и публичных зданий], działającej od 1882 r. jako Instytut Inżynierów Cywilnych (ICC). Uczelnię tę ukończył w 1843 r. w 14. randze jako pomocnik architekta.

Według autora księgi jubileuszowej ICC Gawriła Baranowskiego (1880–1956) wkrótce po ukończeniu Szkoły Budowlanej Krzyżanowski został skierowany do Nowogrodu (od 1999 r. Nowogród Wielki) – jednego z najstarszych miast Rosji, od roku 1727 stolicy guberni nowogrodzkiej, gdzie pełnił obowiązki architekta miejskiego. Nadzorował tam najpierw budowy publiczne i prywatne, a od 1851 r. odpowiadał za prowadzenie prac budowlanych na terenie miasta. Architektem miejskim w Nowogrodzie był także do roku 1857 jego kolega szkolny, a następnie szwagier Aleksander W. Musselius (1822–1892), który w tym samym roku przeniósł się do Petersburga, obejmując tam stanowisko architekta gubernialnego.

Jako nowogrodzki architekt miejski Krzyżanowski odpowiadał za przebudowę gmachu ratusza, rewitalizację baszt i murów wzniesionego przez księcia nowogrodzkiego (1010–1034) Jarosława I Mądrego (ok. 978–1054) tzw. Nowogrodzkiego Kremla [Новгородский Кремль] oraz budowę szpitala dziecięcego Stowarzyszenia Sióstr Miłosierdzia, wieży ciśnień i bulwarów nad płynącą przez miasto rzeką Wołchow. Od 1854 r. nadzorował także odbudowę po pożarze słynącego z wyrobu dzwonów miasta Wałdaj [Валдай] usytuowanego na szlaku pocztowym z Petersburga do Moskwy. W latach 1854–1859 kierował rozbudową kompleksu pijalni wód mineralnych w założonym w 1828 r. kurorcie Stara Russa [Старая Русса] (gub. nowogrodzka).

W 1867 r. otrzymał nominację na architekta gubernialnego gub. nowogrodzkiej. Na stanowisku tym pozostawał do roku 1896, uchodząc po przejściu na emeryturę za najstarszego inżyniera cywilnego w Rosji. Jako architekt gubernialny nadzorował od 1870 r. w Nowogrodzie prace przy zaprojektowanym w 1862 r. przez rzeźbiarzy Michaiła O. Mikieszyna (1835–1896) i Iwana N. Szredera (1835–1908) oraz architekta Wiktora A. Hartmana (1834–1873) monumentalnym (ponad 15-metrowym) wielopostaciowym pomniku upamiętniającym 1000-lecie Rosji. Wzniesiony z inicjatywy cesarza Aleksandra II (1818–1881) monument zlokalizowano w centrum miasta naprzeciw soboru Sofijskiego. Krzyżanowski był autorem kilkudziesięciu drewnianych i murowanych domów. Za jego kadencji na terenie guberni wybudowano kilkadziesiąt mostów na terenie dróg pocztowych i szos. Jego dziełem były także murowana prawosławna cerkiew i wzniesiony w 1859 r. kamienny 3-pietrowy gmach więzienny dla 50 osadzonych w mieście Czerepowiec [Череповец] oraz kilka murowanych cerkwi w pow. czerepowieckim. Na terenie usytuowanego na północnych rubieżach Nowogrodu prawosławnego monastyru Dieriewianickiego [Деревяни́цкий монастырь], czynnego od 1875 r. jako klasztor żeński, wzniósł w 1884 r. 3-pietrowy ceglany gmach. Był on siedzibą otwartej w 1882 r. Nowogrodzkiej Eparchialnej Szkoły Żeńskiej [Новгородское епархиальное женское училище].

8/20 stycznia 1894 r. Krzyżanowski świętował 50-lecie pracy zawodowej. Obchody rozpoczęło uroczyste nabożeństwo w nowogrodzkim kościele pw. św. św. Piotra i Pawła, które zgromadziło tłumy uczestników. Należał do branżowego Towarzystwa Inżynierów Cywilnych, pełnił też wiele stanowisk honorowych, m.in. dyrektora Nowogrodzkiego Kuratorium Więziennego. Jednocześnie brał czynny udział w życiu nowogrodzkiej Polonii. W 1860 r. gub. nowogrodzką zamieszkiwało 1158 katolików, ich liczba wzrosła wraz z napływem polskich zesłańców po powstaniu styczniowym 1863 r., których Krzyżanowski otaczał szczególną opieką. W 1874 r. nowogrodzcy katolicy, głównie Polacy, wznieśli drewnianą kaplicę, która spłonęła jednak w 1889 r. Projekt nowej murowanej świątyni powierzono Krzyżanowskiemu. Zatwierdzono go 31 maja/12 czerwca 1891 r., a 8/20 września 1893 r. nastąpiła uroczysta konsekracja nowo wybudowanego eklektycznego w formie kościoła pw. św. św. Piotra i Pawła. Przez wiele lat Krzyżanowski uczestniczył w życiu tamtejszej parafii, pełniąc funkcję syndyka.

Po przejściu w 1896 r. na emeryturę osiadł w Petersburgu w randze radcy stanu. Na decyzję o powrocie nad Newę wpłynęło zapewne to, że mieszkała tu część jego rodziny, m.in. brat Wacław przy prosp. Szlisselburskim [Шлиссельбургский пр.] 66 (1896). W latach 1898–1913 Krzyżanowski notowany jest pod adresem prosp. Jekatierihowski [Екатерингофский пр.] (obecnie prosp. Rimskiego-Korsakowa [Римского-Корсакова пр.]) 83–85 – znajduje się tam teraz wzniesiona w latach 1914–1915 konstruktywistyczna kamienica czynszowa. Stan zdrowia (na kilka lat przed śmiercią praktycznie stracił wzrok) nie pozwolił mu jednak na czynne włączenie się w sprawy stołecznej kolonii polskiej.

Ożenił się z pochodzącą z Narwy luteranką Emmą Elisabeth Musselius (1833–1909), córką asesora kolegialnego i prokuratora tamtejszego sądu miejskiego Wilhelma (1778–1848). Miał z nią córki Antoninę (ur. 1860), żonę znanego w Narwie lekarza Lamana, i Konstancję (ur. 1868), zamężną ze Stanisławem Surwiłłą (lub Turkułłem), oraz synów: adwokata i działacza polonijnego w Rydze Aleksandra (1858 – 1922), żonatego z Marią Józefiną Dubicką (1866–1952), i chorującego na epilepsję, hospitalizowanego w Petersburgu od 1882 r. Kazimierza Józefa (1864–1895, Petersburg). „Całe życie cechowały zmarłego poczucie miłości dalekiej polskiej Ojczyzny oraz głębokie przywiązanie do wiary ojców swoich. […] Mimo ożenku z rodowitą Niemką […] potrafił wychować swe dzieci w duchu polskiej kultury” („DP” 1913, nr 1003, s. 4).

Zmarł po długiej chorobie 30 sierpnia/12 września 1913 r. w Petersburgu. Nabożeństwo żałobne odbyło się 2 września w kościele św. Stanisława, dzień później zwłoki odprowadzono do grobowca żony (na polskojęzycznej tablicy nagrobnej błędna data jej urodzin – 1836) na luterańskim cmentarzu Wołkowskim [Волковское кладбище]. Na grobie małżonków, który zachował się, ówczesny inspektor IIC złożył osobiście wieniec od uczelni. Z kolei bracia i siostra (Wacław, Wiktor i Karolina) Krzyżanowskiego spoczęli na rzymskokatolickim cmentarzu Wyborskim, jednak ich polskojęzyczne nagrobki nie zachowały się.


Bibliografia:
Г. В. Барановский, Юбилейный сборник сведений о деятельности бывших воспитанников Института гражданских инженеров (Строительного училища) 1842–1892, Санкт-Петербург 1893, s. 170; I. Dowgi, Римско-католический храм святых апостолов Петра и Павла (краткая историческая справка), https://vk.com/topic-102233334_32260282?offset=last [dostęp: 4 VI 2020]; M. Omilanowska, Polish Architects from St. Petersburg Academy of Architecture and the Institute of Civil Engineers, „Centropa” 2010, nr 1 (January), s. 25; ks. K. Pożarski, Rzymskokatolicki Cmentarz Wyborski w Sankt Petersburgu (1856–1950). Księga Pamięci, Sankt Petersburg 2003, s. 124; Раймонд Казимирович Кржижановский, http://www.nogardia.ru/articles/view/472/ [dostęp: 4 VI 2020]; „Dziennik Petersburski” 1913, nr 1008, s. 4 (Jastrzębiec, Ś. p. Rajnold Krzyżanowski (Wspomnienie pośmiertne)); „Zodczij” [Зодчий] 1913, t. 39, s. 415 (Р.К. Кржижановский (некролог)); Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Petersburgu: F. 1293 (Техническо-строительный комитет МВД), оp. 115 (1882 г.), spr. 90; Центральный государственный исторический архив Санкт-Петербурга (CGIA SPb.) w Sankt Petersburgu: F. 1293, оp. 115, spr. 90 (Дело о службе Новгородского губернского архитектора статского советника Райнгольда Казимировича Кржижановского, 1882–1896), F. 1343, op. 23 i 36 (дела о дворянстве Кржижановских Гродненской губернии), za: https://forum.vgd.ru/post/1229/100124/p2998141.htm [dostęp: 4 VI 2020], F. 1822 (Петербургский Костел Святого Станислава), op. 4 (1913 г.), spr. 178, k. 140 (Метрическая книга РК костела Св. Станислава в С. Петербурге за 1913 год. Часть третья, об умерших) fot. tejże za: https://forum.vgd.ru/1229/100124/ [dostep: 4 VI 2020].