Krasiński Adam Stanisław / Красинский Адам Станислав (1810–1891), h. Ślepowron, biskup wileński, działacz społeczny, poeta i językoznawca, kryptonim A.S.K.

Urodził się 10/24 grudnia 1810 r. we wsi Wełnicze (pow. dubieński gub. wołyńskiej, obecnie ukr. Вовни́чі w rejonie młynowskim obw. rówieńskiego) w zubożałej rodzinie szlacheckiej Stefana oraz Agnieszki z domu Wiszniewskiej. Po przygotowaniu domowym uczył się w szkole bazyliańskiej w Huszczy, a następnie w gimnazjum zakonu pijarów w Międzyrzeczu Koreckim (obecnie ukr. Великі Межирічі w obw. rowieńskim). Tam też zaprzyjaźnił się z późniejszym metropolitą mohylewskim Ignacym Hołowińskim (1807–1855). Po ukończeniu gimnazjum w 1827 r. wstąpił do nowicjatu oo. pijarów w Lubieszowie (obecnie ukr. Любешів w obw. wołyńskim). Od 1829 r. wykładał w szkole klasztornej w Lubieszowie, a następnie w Międzyrzeczu Koreckim. W tym czasie, będąc nauczycielem jęz. polskiego, opracował gramatykę polską dla dzieci, którą opublikował kilka lat później (Gramatyka polska dla dzieci krótko zebrana, Wilno 1836); podręcznik ten był kilkakrotnie wznawiany (wyd. 8: Wilno 1859). Po zamknięciu szkoły wyjechał w 1835 r. do Wilna i rozpoczął studia w tamtejszej Akademii Duchownej (1836–1837). Tam też 28 marca 1836 r. przyjął święcenia diakonatu, a 23 maja tego roku święcenia kapłańskie, nie złożył jednak ślubów zakonnych.

We wrześniu 1837 r. przyjechał do Petersburga, gdzie przez prawie trzy lata pracował jako nauczyciel w szkole przy kościele św. Stanisława i pełnił tamże posługę kapłańską. Nad Newą „zasłynął jako dobry mówca i utalentowany literat” (М. Żywczyński, Adam Stanisław Krasiński, s. 166). W 1839 r. wrócił do Wilna, gdzie pracował jako kaznodzieja w parafii katedralnej i wykładał religię. Wówczas też napisał rozprawę i obronił (1841) w tamtejszej Akademii Duchownej tytuł magistra teologii. Zajmował się pracą literacką i teologiczną, a także twórczością poetycką. W swoim almanachu „Noworocznik Literacki” (1835, 1838, 1843) opublikował kilka dużych utworów poetyckich, m.in. poemat Wołyń. W 1835 r. zostało wydane w Wilnie jego tłumaczenie Sztuki rymotwórczej Horacego z łacińskiego. Od 1842 r. pracował jako proboszcz w położonej na północ od Wilna parafii w Giedrojciach. Otworzył tam czytelnię parafialną, chciał też zamienić miejscowym chłopom pańszczyznę na czynsz, ale przy ich oporze wycofał się z pomysłu. W 1853 r. został członkiem katedralnej kapituły wileńskiej i jako kanonik gremialny został wybrany na delegata (asesora) do Kolegium Duchownego.

W 1853 r. ponownie przyjechał do Petersburga, gdzie w latach 1853–1858 był delegatem diecezji wileńskiej przy Kolegium. Wolny czas poświęcił literaturze, zajmując się głównie tłumaczeniami. W latach 1855–1856 opublikował przekład podręcznika autorstwa Johanna B. Alzoga (1808–1878), uważany za jeden z najlepszych w XIX w. i wykorzystywany w seminariach duchownych na terenie Rosji i Prus (Historya powszechna Kościoła J. B. Alzoga przetłumaczona, Petersburg–Mohilew 1855, t. 1–3; wyd. 2: Petersburg 1860). W 1856 r. wydał tłumaczenie na jęz. polski Pieśni o pułku Igora. Starosłowiańskiego poematu z XII wieku. W przedmowie bronił autentyczności tego dzieła i dowodził, że pochodzi ono z czasów średniowiecza. Rosyjscy filolodzy i krytycy literaccy odebrali tłumaczenie przychylnie, przekład został oficjalnie poparty przez cesarza Aleksandra II (1818–1881), który podarował Krasińskiemu swój pierścień z brylantem. On sam publikował niektóre prace, podpisując się inicjałami A.S.K. (A.St.K).

Prawdopodobnie w 1856 r. złożył w Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej rozprawę pt. De versionibus Sacrae Scripturae in linquam polonicam [Tłumaczenie Pisma Świętego na język polski] na stopień doktora teologii (tytuł uzyskał jednak dopiero 19 czerwca 1887 r. za prace De versionibus Sacrae Scripturae vernaculum Polonorum idioma [Tłumaczenie Pisma Świętego na potoczny język polski] oraz Слово о полку Игореве [Pieśń o pułku Igora]). Rozpoczął też pisanie pierwszego w jęz. polskim podręcznika prawa kanonicznego, wydrukowanego w Wilnie w 1861 r. (Prawo Kanoniczne krótko zebrane). Był to popularny wykład prawa kościelnego, którego wielką zaletę stanowił przekład terminów łacińskich oraz zamieszczenie historycznych danych dotyczących Kościoła na ziemiach polskich. Latem tego samego roku Krasiński zwiedził Kissingen, Paryż i Reims. Po powrocie z tej wprawy opisał ewangeliarz słowiański, na który przysięgali w trakcie koronacji królowie francuscy (Ewangeliarz słowiański, „Северная Пчела”).

27 września 1858 r. został mianowany biskupem wileńskim, jego konsekracja odbyła się 17 lutego 1859 r. w kościele św. Katarzyny. W kwietniu 1859 r. opuścił Petersburg i wyjechał do Wilna. W diecezji zwrócił uwagę na wykształcenie kleru, katechizację oraz walkę z alkoholizmem. Wydłużył o rok okres studiów w Seminarium Duchownym, zwiększył liczbę kleryków, wystarał się też o zgodę na budowę nowego gmachu seminarium. Popularyzował w parafiach bractwa trzeźwości, był wreszcie założycielem Stowarzyszenia św. Wincentego à Paulo. Czynnie uczestniczył w życiu społeczno-politycznym Wileńszczyzny, wspierał polskie organizacje patriotyczne. W czasie powstania styczniowego 1863 r., które ogarnęło część Litwy, władze rosyjskie zażądały, aby wezwał ludność do posłuszeństwa i potępił powstańców. Po odmowie został aresztowany i z rozkazu wileńskiego generała gubernatora Michaiła N. Murawjowa (1796–1866) zesłany do gub. wiackiej.

23 czerwca 1863 r. przybył do Wiatki, gdzie spędził na zesłaniu administracyjnym 20 lat. Odegrał znaczącą rolę w życiu miejscowej wspólnoty katolickiej. W swoim mieszkaniu urządził prywatną kaplicę, do której uczęszczali na nabożeństwa wiaccy katolicy. Niejednokrotnie ofiarowywał pieniądze na rzecz miejscowego muzeum i biblioteki, której przed wyjazdem przekazał swoje książki. W 1867 r. wziął udział w loterii dobroczynnej, zorganizowanej w celu pozyskania środków na wyjazd do Petersburga dla malarza Wiktora M. Wasniecowa (1848–1926), który pomagał polskiemu zesłańcowi Michałowi Elwiro Andriolliemu (1836–1893) w wykonywaniu fresków do katedry św. Aleksandra Newskiego w Wiatce. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej (1877–1878) wstąpił do Towarzystwa Opieki nad Rannymi i Chorymi Żołnierzami (od 1879 r. Rosyjskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża), udzielając mu znacznego wsparcia finansowego, za co otrzymał Znak Czerwonego Krzyża.

Kilkakrotnie zwracał się z prośbami o zwolnienie z zesłania, które odrzucano. Formalnie pozostawał biskupem wileńskim do 1883 r. 21 kwietnia tego roku Aleksander III (1845–1894) podpisał akt o ułaskawieniu Krasińskiego, jednak bez prawa powrotu do Wilna. 6 lipca 1883 r. wyjechał z Wiatki. Po uzyskaniu zezwolenia na wyjazd za granicę 5 sierpnia 1883 r. opuścił Rosję. Udał się do Rzymu, gdzie na ręce papieża Leona XIII (1810–1903) złożył rezygnację z urzędu. Został mianowany członkiem rzymskiej akademii „Arkadia”. Po krótkim pobycie nad Tybrem zamieszkał w Krakowie. Kontynuował tam działalność literacko-naukową. Wydał zbiory aforyzmów (m.in. w 1888 r. Aforyzmy wierszowane) oraz Słownik synonimów polskich (Kraków 1885, t. 1–2), nad którym pracował w Wiatce. Za tę pracę otrzymał tytuł doktora honoris causa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Został też wybrany honorowym członkiem Akademii Umiejętności (1887). Drukował artykuły m.in. w „Tygodniku Petersburskim” (1838), „Piśmie Zbiorowym Wileńskim” (1858), „Ruchu Muzycznym” (1858) i „Przyjacielu Dzieci” (1865).

Wieloletnie zesłanie nie wpłynęło na ukształtowany w Petersburgu pozytywny stosunek Krasińskiego do kultury rosyjskiej. W 1887 r. we Lwowie wyszło wznowienie jego przekładu Pieśni o pułku Igora. Ostatnie lata życia spędził w krakowskim klasztorze pijarów. Zmarł 9 maja 1891 r. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim; w 2. poł. XX w. z inicjatywy krakowskich pijarów zwłoki ekshumowano i przeniesiono do zakonnego grobowca (kw. 15). Jego pogrzeb (12 maja) stał się hołdem dla biskupa-zesłańca, a zasługi Krasińskiego dla kultury polskiej podkreślił prof. Kazimierz Morawski (1852–1925) (Mowa nad grobem ks. A.S. Krasińskiego, Kraków 1891). Nekrologi biskupa wydrukowało wiele periodyków, m.in. w „Kraj”, „Czas”, „Kurier Poznański”, „Tygodnik Katolicki”, „Polski Lud”, „Przegląd Katolicki”, „Rola”.

Krasiński zostawił znaczną spuściznę literacką i naukową. Za życia oprócz ww. prac wydał kilka kazań (Kazanie na konsekracje kościoła w Niedzingach [Wilno 1849]; Sermon en l`honneur de la très Sainte Vièrge sur la providence divine tenus [en Polonais] a l`èglise catholique St. Stanislas à St. Petersbourg [Petersburg 1856]). Najwięcej jednak tekstów kazań, homilii oraz mów pogrzebowych ukazało się na łamach „Homiletyki” już po jego śmierci. Ogłaszane tamże w latach 1899–1914 teksty Krasińskiego (r. 2 [1899], t. 3, s. 53–60; t. 4, s. 10–16, 657–678; r. 3 [1900], t. 5, s. 193–200, 268–279; r. 5 [1902], t. 9, s. 442–474, 493–496, 532–545, 551–570; r. 6 [1903], t. 10, s. 372–384; t. 11, s. 492–494; r. 9 [1906], t. 17, s. 125–129, 204–213; r. 11 [1908], t. 20, s. 230–236); r. 13 [1910], t. 25, s. 81–87; r. 17 [1914], t. 32, s. 503–512) przechowywał jego wieloletni kapelan ks. Wiktor Frąckiewicz-Radzimiński (1835–1910). W 1894 r. w Petersburgu ogłoszono drukiem jeden z hymnów poświęconych papieżowi Leonowi XIII w przekładzie Krasińskiego (Hymn o świętym Herkulanie, w: „Charitas”. Księga zbiorowa wydana na rzecz R.-K. Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, s. 33–35). Z kolei w 1900 r. ukazały się w Krakowie pośmiertnie wspomnienia Krasińskiego (Wspomnienia biskupa Adama Stanisława Krasińskiego). Rok później ich skróconą wersję w jęz. rosyjskim opublikował G. A. Worobjew („Исторический Вестник” 1901, z. 22, s. 624–653).


(przekład z oryginalnego hasła Irena Wodzianowska)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru)

Bibliografia:
Красинский, Адам Станислав, w: Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Сaнкт Петербург 1895, t. XVI a, s. 512–513; F. Stopniak, Krasiński Adam Stanisław, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich, red. H. E. Wyczawski, Warszawa 1982, t. 2, s. 410–413 (bibliografia); М. Żywczyński, Adam Stanisław Krasiński, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970, t. 15, s. 166–168 (bibliografia); А. А. Бовкало, Епископ Адам Станислав Красинский в Вятке, w: История и культура Волго-Вятского края: (к 90-летию ВУАК), Киров 1994, s. 334–336; Т. А. Дворецкая, Участники польского восстания 1863–1864 гг. в вятской ссылке, Киров 2002, s. 218; V. Jogela, Vilniaus Romos katalikų dvasinė akademija 1833–1842 metais: organizacija ir veikla, Vilnius 1997, s. 172; А. Л. Каплан, «Слово о полку Игореве» и польские писатели XIX–XX вв., „Научный бюллетень ЛГУ” 1946, nr 11–12, s. 74–78; A. Obrębska-Jabłońska, Słowo o wyprawie Igora, Warszawa 1954, s. 64–98; A. Prašmantaite, Władze carskie wobec biskupa wileńskiego Adama Stanisława Krasińskiego w okresie powstania styczniowego, w: «Młodsza Europa». Od średniowiecza do współczesności, red. J. Jurkiewicz, R. M. Józefiak, W. Strzyżewski, Zielona Góra 2008, s. 427–439; Г. А. Воробьев, Из записок епископа Красинского, „Исторический Вестник” 1901, nr 22, т. 86, s. 624–653; A. Prašmantaite, Wspomnienia bp. Adama Stanisława Krasińskiego: między rękopisem a publikacją, „Folia Historica Cracoviensia” 2013, t. 19, s. 297–316; „Czas” 1891, nr 105 z 10 maja, s. 2 (X. Biskup Adam Stanisław Krasiński), nr 107 z 13 maja s. 2, 3 (Pogrzeb ś.p. X. Biskupa Krasińskiego); „Kraj” 1981, nr 16, 3/15 maja, s. 19 (wspomnienie); Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Petersburgu: F. 821, оp. 3, spr. 996, F. 826, оp. 3, spr. 90, k. 4v. (zatwierdzenie tytułu doktora); Государственный архив Кировской области w Kirowie: F. 582, op. 60, spr. 24, op. 132, spr. 106, F. 721, op. 2, spr. 1.