Kowarski Felicjan Szczęsny / Коварский Фелициан Феликсович (1890–1948), malarz i pedagog.

Urodził się 8 września 1890 r. w Starosielcach koło Białegostoku (gub. grodzieńska). Był synem Feliksa, kolejarza ze Skierniewic, i Wiktorii z Niewiarowskich, którzy osiedlili się w Odessie. W latach 1902–1908 uczył się w szkole prowadzonej przez Odeskie Towarzystwo Sztuk Pięknych [Одесское Общество изящных искусств], którą ukończył z tytułem nauczyciela rysunku i kaligrafii w szkołach średnich. W 1910 r. rozpoczął studia w Wyższej Szkole Artystycznej przy Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP) [Высшее художественное училище при Императорской Академии художеств] w Petersburgu; ze względu na posiadane już wykształcenie artystyczne przyjęto go od razu do pracowni prof. Dmitrija M. Kardowskiego (1866–1943). W 1916 r. wziął udział w dorocznej wystawie prac studenckich, na której zaprezentował poza konkursem trzy studia (prawdopodobnie dwa z nich – siedzące akty męski i kobiecy – zachowane w Muzeum Naukowo-Badawczym Akademii Sztuk Pięknych [Научно-Исследовательский Музей Российской Академии Художеств] w Petersburgu), jeden szkic i 13 rysunków. We wrześniu 1917 r., będąc jeszcze studentem, uczestniczył w konkursie na plakat propagandowy, ogłoszonym przez Partię Socjalistów-Rewolucjonistów. Jury konkursu, w którym zasiadali Władimir W. Lebiediew (1891–1967) i Nikołaj A. Prachow (1873–1957), przyznało mu pierwszą nagrodę, o czym informowała wydawana wówczas eserowska gazeta „Dieło Naroda” [Дело народа, Sprawa Ludu].

Po ukończeniu nauki (dyplom nr 429 wystawiony 31 marca 1918 r.) Kowarski pozostał w kręgu Kardowskiego i związanych z nim malarzy. Wiosną 1918 r. został członkiem Cechu św. Łukasza. Struktura tego stowarzyszenia nawiązywała do średniowiecza: na czele stali „mistrzowie”, którymi byli D. Kardowski, Aleksandr E. Jakowlew (1887–1938) i Wasilij I. Szuchajew (1887–1973), niżej w organizacyjnej hierarchii sytuowali się „czeladnicy” – jednym z nich był Kowarski. W styczniu 1918 r. został wydelegowany do prowadzenia rozmów z ludowym komisarzem oświaty Anatolijem W. Łunaczarskim (1875–1933) w sprawie przygotowania pomocy naukowych dla powstających Piotrogrodzkich Wolnych Państwowych Pracowni Artystyczno-Pedagogicznych, [Петроградские Государственные свободные художественные учебные мастерские] utworzonych w miejsce ASP, zlikwidowanej ostatecznie 12 kwietnia 1918 r. We wrześniu Kowarski zgłosił akces do pracowni Kardowskiego w Wolnych Pracowniach. W listopadzie, podczas pierwszej rocznicy rewolucji, wykonywał według projektów Szuchajewa dekoracje mostu Mikołajewskiego – wówczas imienia Lejtnanta Piotra Szmidta (1867–1906). Pod koniec 1918 r. wyjechał z Piotrogrodu do Monachium, brak jednak dokładnych informacji na temat okoliczności jego wyjazdu. Z rosyjskiego okresu twórczości zachowało się jedynie płótno Pejzaż z Ukrainy (1905, własność rodziny w Warszawie).

W Polsce znalazł się Kowarski w roku 1920. Początkowo był związany z Toruniem, gdzie wraz z malarzem i ilustratorem Leonardem Pękalskim (1896–1944) prowadził zakład graficzny „Sztuka” (w którym podczas wojny polsko-bolszewickiej projektował plakaty propagandowe), potem Krakowem (1923–1930) i Warszawą (od przełomu 1929/1930) jako profesor tamtejszych ASP; w Krakowie kierował katedrą malarstwa dekoracyjnego i monumentalnego, a w Warszawie malarstwa sztalugowego. Był członkiem m.in. Stowarzyszenia Artystów Polskich Rytm i grupy Pryzmat, współzałożycielem w 1925 r. Cechu Artystów Plastyków „Jednoróg”. Należał do przedstawicieli „nowego klasycyzmu”, na stylistyce jego twórczości w znaczniej mierze zaważyły wartości wyniesione z pracowni Kardowskiego: dyscyplina malarskiego myślenia oraz umiejętność ścisłego definiowania formy. Uprawiał malarstwo sztalugowe i ścienne (w 1925 r. z inicjatywy Adolfa Szyszko-Bohusza (1883–1948) wykonał z uczniami zespół plafonów na zamku wawelskim), a pod koniec życia także rzeźbę. W jego twórczości syntetycznie traktowane, ekspresyjnie uproszczone bryły łączyły się z ograniczoną, przygaszoną paletą barw, którą pod koniec lat 30. XX w. rozszerzył i rozjaśnił pod wpływem malarstwa kolorystów. Okres okupacji niemieckiej (1939–1945) spędził w Skierniewicach, gdzie prowadził tajne nauczanie. Po wojnie powrócił na warszawską ASP i organizował tam pracownię plastyki monumentalnej. Ostatnie lata spędził w Konstancinie. Obok Ludomira Sleńdzińskiego (1889–1980) Kowarski był najwybitniejszym z grupy ostatnich polskich uczniów petersburskiej ASP.

Od 1935 r. był żonaty z Jadwigą z Cyrulińskich.

Zmarł 22 września 1948 r. w Konstancinie koło Warszawy. Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.



Bibliografia:
H. Bartnicka-Górska, Kowarski Felicjan Szczęsny, w: Słownik artystów polskich i w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze graficy, t. 4, red. J. Maurin-Białostocka, J. Derwojed, Warszawa 1986, s. 207–212; J. Bogucki, Kowarski Felicjan Szczęsny, w: Polski słownik biograficzny, Warszawa–Kraków 1968–1969, t. 24, s. 577–580 (bibliografia); D. Konstantynów, Petersburskie lata Ludomira Sleńdzińskiego i Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, w: Między Polską a światem. Od średniowiecza po lata II wojny światowej, red. M. Morka, P. Paszkiewicz, Warszawa 1993, s. 128–137; В. П. Лапшин, Художественная жизнь Москвы и Петрограда в 1917 году, Moсква 1983, s. 191; Отчeтная выставка Императорской Академии Художеств. Kaталог, Санкт-Петербург 1916, s. 14. poz. 435–437, 438–450, 451; A. R. [A. Ростиславов], Выставки и художественные дела, „Аполлон” 1917, nr 8–10, s. 92; Российский государственный исторический архив (RGIA) w St. Petersburgu: F. 789, op. 13, d. 151/1910; Научно-библиографический архив Российской Академии художеств (N-BARACh) w St. Petersburgu: F. 7, op. 8, d. 1244.