Kenig Jan Ignacy Florian / Кёниг Иван Фёдорович (Феофилович) (1822–1880), inżynier komunikacji, budowniczy i dyrektor Kolei Mikołajewskiej.

Urodził się 26 lutego / 10 marca 1822 r. w Płocku (gub. płocka), jako syn Teofila Koeniga alias Königa (1783–1831) generalnego kontrolera skarbu województwa płockiego w Królestwie Polskim oraz Józefy z Romanowskich, 1. v. Sławęckiej (ur. 1793). Ojciec przybył nad Wisłę z Królestwa Hanoweru, po objęciu posady w Płocku spolonizował się, został też członkiem płockiej Loży Wolnomularskiej „Sprawiedliwość i Doskonałość”. Miał starszego brata Józefa (16 luty 1821 – 13 marca 1900), dziennikarza i publicystę, wieloletniego redaktora „Gazety Warszawskiej”, oraz dwie siostry Franciszkę Józefę (1825–1896), zamężną z Konstantym Michałem Szwykowskim (1828–1897), i Teofilę, żonę adwokata Ignacego Korwin Gąsiewskiego. Jego przyrodnim starszym bratem był Wincenty Sławęcki (1808 lub 1811–1876, podporucznik ułanów w powstaniu listopadowym 1830/1831 r., następnie inżynier we Francji. Młody Kenig w 1830 r. wyjechał z bratem do Krakowa, gdzie uczył się w Gimnazjum św. Anny. Ze względu na trudne warunki materialne już w wieku 14 lat był korepetytorem. Od 1834 r. uczęszczał do krakowskiej miejskiej Szkoły Technicznej, następnie kontynuował naukę w Gimnazjum Realnym w Warszawie, które ukończył w 1840 r.

Do Petersburga wyjechał jako stypendysta Królestwa Polskiego. Studiował w Instytucie Korpusu Inżynierów Komunikacji [Институт корпуса инженеров путей сообщения]. Ukończył tam w 1841 r. niższy kurs w stopniu chorążego, w 1843 r. kurs wyższy, zdał egzamin zawodowy i otrzymał stopień starszego inżyniera–porucznika. Po pewnym czasie awansowano go do stopnia sztabskapitana. Po ukończeniu studiów podjął pracę w kierowanej przez swego wykładowcę inż. Nikołaja O. Krafta (1798–1857) Południowej Dyrekcji Budowy Kolei Petersbursko–Moskiewskiej (Mikołajewskiej [Николаевская железная дорога], dalej KM), zarządzającej budową odcinka Bołogoje–Moskwa. W latach 1843–1851 brał udział w budowie tej kolei, a do jego obowiązków należało m.in. projektowanie stacji III i IV kl. Zasłużył się podczas realizacji tej inwestycji, za co otrzymał pochwałę naczelnika budowy i został awansowany do stopnia kapitana. Po otwarciu KM inż. N. O. Kraft został jej dyrektorem i w październiku 1852 r. zatrudnił Keniga jako naczelnika jednego z oddziałów dyrekcji. Pracował na tym stanowisku przez jedenaście lat, zdobywając cenne doświadczenie w eksploatacji kolei. W styczniu 1863 r., zarekomendowany przez pierwszego ministra komunikacji Imperium Rosyjskiego Pawła P. Mielnikowa (1804–1880), objął stanowisko dyrektora Kolei Niżniegorodzkiej (Moskwa–Niżnyj Nowgorod). Doprowadził ją do doskonałego stanu technicznego i ekonomicznego, podwajając w ciągu pięciu lat jej dochody. W 1865 r. odbył podróż zagraniczną do Belgii, Niemiec, Francji i Anglii. Zapoznawał się tam z nowoczesną techniką i organizacją kolejnictwa. Wspólnie z inż. Iwanem I. Rerbergiem (1869–1932), głównym inżynierem Kolei Niżniegorodzkiej projektował mosty dla tej linii. Według ich wspólnego projektu zbudowano również w 1868 r. stalowy Most Borodiński w Moskwie. W 1867 r., zapoznawszy się z eksploatacją KM, przedstawił raport dotyczący jej stanu technicznego i ekonomicznego wraz z wnioskami dotyczącymi koniecznych zmian.

W 1868 r. Główne Towarzystwo Kolei Rosyjskich powołało Keniga na stanowisko dyrektora KM, na którym pozostał do śmierci. W ciągu dwunastu lat całkowicie unowocześnił tę linię. Pod jego kierownictwem wymieniono szyny żelazne na stalowe, mosty drewniane zastąpiono stalowymi konstrukcji prof. inż. Nikołaja A. Bielelubskiego (1845–1922), wprowadzono pociągi kurierskie, a także unowocześniono sygnalizację. Zbudowano również nowoczesne urządzenia trakcyjne, stacje wodne, nowe parowozownie, budynki stacyjne i służbowe. W 1878 r. zastosowano na KM blokadę liniową, centralizację zwrotnic i sygnałów, a także semafory wjazdowe i wyjazdowe. Ze względu na wzrost przewozów, podwoiła się wówczas liczba parowozów i potroiła się liczba wagonów. Kenig dbał o poprawę warunków socjalnych pracy i podwyższenie pensji kolejarzy, doprowadził do powstania kasy pożyczkowej oraz taniej stołówki dla robotników zakładów Aleksandrowskich w Petersburgu. Z jego inicjatywy zbudowano też bocznicę łączącą stację w Petersburgu z portem morskim. Stało się to jedną z bezpośrednich przyczyn zwiększenia dochodów kolei z 17 mln rub. do 26 mln. Pod kierownictwem Keniga, który od 1872 r. był też rzeczywistym radcą stanu (ranga odpowiadająca stopniowi wojskowemu generała majora), KM stała się najbardziej dochodową ze wszystkich linii w Imperium Rosyjskim. On sam cieszył się wielkim szacunkiem kolejarzy, którzy odnosząc się do niemieckiego znaczenia jego nazwiska, powszechnie mawiali: „Wreszcie doczekaliśmy się swojego króla” [Наконец–то мы дождались своего короля!].

W 1876 r. Kenig został mianowany prezesem Komisji do Kontroli Dochodów i Wydatków Dróg Żelaznych przy Urzędzie Kontroli Generalnej Cesarstwa Rosyjskiego. Był również doradcą podczas budowy linii kolejowych w Austro-Węgrzech, Danii i Persji. Współpracował też z bankierem Janem Gotlibem Blochem (1836–1902) w zakresie rozwoju kolejnictwa w Królestwie Polskim. Był w końcu autorem pracy z zakresu ekonomii, stanowiącej zbiór danych statystycznych, dotyczących rolnictwa i handlu płodami rolnymi w Rosji i w Ameryce Północnej: Статистические данные о земледелии и торговле продуктами сельского хозяйства в Северо–Американских соединенных штатах и в России /Собр. дир. Николаев. ж.–д. И. Кениг (Санкт Петербург 1880).

Był bezdzietny, więc spadek po nim odziedziczył brat Józef.

Zmarł 5/17 listopada 1880 r. w Petersburgu. Pochowany został na cmentarzu Preobrażeńskim [Преображенскоe кладбище]. Zarząd KM ufundował mu okazały grobowiec, usytuowany za zgodą Dumy Miejskiej bezpośrednio przy torach „jego” kolei, stacji Petersburg Rozrządowy Moskiewski. Umieszczony na nim krzyż wykonano ze znitowanych szyn KM. Napis na grobie był dwujęzyczny rosyjski i polski, z inskrypcją „Ś. P.”, co świadczyło o polskiej tożsamości Keniga. W dzień pogrzebu (12 listopada) 1500 robotników zakładów Aleksandrowskich zrezygnowało z zapłaty za dniówkę, aby wziąć udział w uroczystości. Jeszcze w tym samym roku rosyjskie Ministerstwo Komunikacji ustanowiło stypendium „imienia inż. komunikacji Jana Keniga”. W 1882 r. nad grobem Keniga stanął wystawiony na koszt rodziny pomnik projektu inż. W. Kiślańskiego, który poświęcony został w listopadzie tego roku w obecności kilkuset kolegów i podwładnych zmarłego. Nabożeństwo żałobne w rocznicę jego śmierci odprawiano w kaplicy Maltańskiej.W 2001 r. w związku z rozbudową stacji rozrządowej jego doczesne szczątki przeniesiono wraz z odrestaurowanym grobowcem na stację Obuchowo (24 lipca). W 2012 r. staraniem władz kolejowych odsłonięto w Niżnym Nowgorodzie popiersie Keniga.

Za zasługi dla organizacji kolejnictwa podczas wojny rosyjsko–tureckiej (1877–1878) odznaczony został w 1879 r. Orderem św. Stanisława I kl. Za zasługi dla kolejnictwa innych państw odznaczono go również: Orderem Daniła I i II kl. (Czarnogóra), krzyżem komandorskim Orderu Franciszka Józefa II kl. z gwiazdą (Austro-Węgry), Orderem Danebroga II kl. (Dania) i Orderem Lwa i Słońca II kl. (Persja), Orderem Mecidiye II kl. (Turcja), Orderem Zbawiciela II kl. (Grecja) i Orderem Wazów II kl. (Szwecja).


Bibliografia:
B. Chwaściński, Jan Kenig, w: Słownik biograficzny techników polskich, Warszawa 1993, z. 3, s. 182; С. М. Житкoв, Биографии инженеров путей сообщения, Санкт Петербург 1902; Н. Морохин, Король железной дороги, http://zdr.scbist.ru/index–9653.htm [dostęp: 12 VII 2015]; Л. П. Пронович, Иван Фeдорович Кёниг (биографический очерк), http://www.rzd–expo.ru/history/biography/ivan–fedorovich–kening/ [dostęp: 14 II 2019]; Исторический очерк инженерных сооружений г. Москвы, Москвa 1896; Кениг И. Ф., Статистические данные о земледелии и торговле продуктами сельского хозяйства в Северо–Американских соединенных штатах и в России /Собр. дир. Николаев. ж.–д. И. Кениг, Санкт Петербург 1880; Чествование памяти дир. Николаевск. ж. д. Ивана Федоровича Кенига Главное о–во российских ж. д., Петербург ценз. 1889; „Kraj”1882, nr 20, 14/26 listopada, s. 13 (poświęcenie pomnika), 1886, nr 44, 2/14 listopada, s. 13 (nabożeństwo żałobne), 1887, nr 44, 30 października/11 listopada, s. 14 (nabożeństwo żałobne w kaplicy Maltańskiej), „Kurjer Warszawski” 1880, nr 259, s. 3, 7/19 listopada, s. 3 (wspomnienie), nr 260, 8/20 listopada, s. 3–4 (wspomnienie c.d.).