Kalinowski Rafał Józef / Калиновский Рафаил Юзеф (о. Рафаил) (1835–1907), h. Kalinowa, oficer wojska rosyjskiego, inżynier, powstaniec styczniowy 1863 r., działacz społeczny, kapłan rzymskokatolicki, karmelita, święty Kościoła katolickiego.

Urodził się 1 września 1835 r. w Wilnie jako drugie dziecko w rodzinie szlacheckiej Andrzeja Kalinowskiego (1805–1878) oraz Józefy z Połońskich (zm. 1835); 9 września na chrzcie w kościele parafialnym św. Jana otrzymał imię Józef. Miał starszego brata Wiktora (1833–1880), ożenionego z Marią Gruszecką (1840–1900), oraz przyrodnie rodzeństwo, z drugiej żony ojca: Emilię (1840–1897), Gabriela Hilarego (1840–1898) i Karola (1841–1877), a z trzeciej: Marię (1848–1878), Aleksandra (1851–1920), Monikę (1855–1868) i Jerzego (1859–1930), księdza. Ojciec był wykładowcą matematyki, a w latach 1852–1857 dyrektorem Wileńskiego Instytutu Szlacheckiego. Matka zmarła kilka dni po jego narodzinach; po trzech latach (1838) ojciec ożenił z jej siostrą Wiktorią (1810–1845), która zajmowała się wychowaniem dzieci siostry i własnych. Po jej śmierci zaopiekowała się nimi bliska krewna Połońskich, Klementyna Szaniawska. Gdy Kalinowski ukończył 10 lat, zmarła druga żona ojca, i w 1847 r. ożenił się on po raz trzeci z Zofią (1825–1894), córką Marii (Maryli) z Wereszczaków (1799–1863) i hr. Wawrzyńca Puttkamera (1794–1850).

W 1850 r. Kalinowski ukończył ze złotym medalem Instytut Szlachecki w Wilnie, w którym uczył się od 1843 r. Ze względu na brak środków finansowych nie mógł kontynuować studiów za granicą, więc w tym samym roku rozpoczął studia w Instytucie Agronomicznym w Hory-Horkach (w pobliżu Orszy, w gub. mohylewskiej, biał. Горкi). Studiował tam razem z bratem Wiktorem, a wiedza miała im w przyszłości ułatwić zarządzanie rodzinnym majątkiem. Po dwóch latach zrezygnował ze studiów rolniczych i w 1853 r. przeniósł się do Petersburga, gdzie początkowo próbował podjąć dalszą naukę w Instytucie Korpusu Inżynierów Komunikacji [Институт Корпуса инженеров путей сообщения], ale nie został przyjęty z powodu braku miejsc. Zapisał się więc do Głównej Szkoły Inżynieryjnej, która mieściła się w Zamku Inżynieryjnym (Michajłowskim) przy ul. Sadowej [Садовая ул.] 2. Przedtem odbył półroczne studia przygotowawcze na pensji kapitana inżynierii Iwanowa, i 10 października 1853 r. został przyjęty do drugiej klasy. 23 czerwca 1855 r. ukończył pierwszy etap nauki w stopniu inżyniera chorążego. Od 1855 r. kontynuował studia w Nikołajewskiej Akademii Inżynierii Wojskowej (AIW), która powstała na bazie oficerskiego oddziału Głównej Szkoły Inżynieryjnej, jednocześnie wstępując do armii rosyjskiej. Nauka w akademii odbywała się na koszt państwa, co przy trudnej sytuacji finansowej odpowiadało Kalinowskiemu. Był to czas wojny krymskiej (1853–1856) wysłany więc został latem do nadzorowania budowy umocnień w położonym na wyspie Kotlin u ujścia Newy do morza Kronsztadzie. Otrzymał za tą pracę pamiątkowy medal [Медаль «В память войны 1853–1856 гг.»] oraz półroczny urlop na poratowanie zdrowia. 2 lipca 1856 r. awansował na podporucznika. W czerwcu 1857 r. ukończył zaś AIW w stopniu porucznika saperów. Otrzymał dyplom wojskowego inżyniera i pozostał jako wykładowca matematyki i mechaniki budowlanej na stanowisku adiunkta przy katedrze matematyki AIW. W trakcie studiów już pełnił obowiązki repetytora matematyki i mechaniki budowlanej. W wakacje wyjeżdżał na wieś, obejmując obowiązki domowego nauczyciela. Latem 1857 r. był u senatora i gen. Elpidifora A. Zurowa (1798–1871).

Od 1857 r. był członkiem założonego w Nikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego [Николаевская академия Генерального штаба] przez jej absolwenta Zygmunta Sierakowskiego (1827–1863) początkowo samokształceniowego tajnego Koła (Kółka) Polskie Oficerów w Petersburgu, kierowanego od 1859 r. przez Jarosława Dąbrowskiego (1836–1871). Jak sam pisał, był w nim „bardziej słuchaczem aniżeli czynnym uczestnikiem” (Wspomnienia 1835–1877, Kraków 2013, s. 78). W tym czasie podjął lekturę prac filozoficznych i teologicznych, odkrywając w sobie powołanie duchowne. Uczęszczał do obu parafii petersburskich przy kościołach św. Katarzyny i św. Stanisława, gdzie słuchał rekolekcji i kazań.

W kwietniu 1859 r., nie mając większego zapału do pracy dydaktycznej, zrezygnował z etatu w AIW. Otrzymał wówczas przydział do Petersburskiej Komendy Inżynierskiej. W tym samym miesiącu inż. Stanisław Kierbedź (1810–1899) zaproponował mu objęcie stanowiska technika odcinkowego w prywatnym przedsiębiorstwie budowy kolei żelaznej. Został skierowany do ekspedycji projektującej linię kolejową Odessa – Kijów – Kursk. Przez sześć miesięcy pracował na odcinku Kursk – Odessa, a pod koniec roku wrócił nad Newę, by w biurze projektowym Towarzystwa Kolei Żelaznych opracować zebrane materiały. Wiosną 1860 r. budowa linii kolejowej została jednak wstrzymana. Wyjechał wtedy do Wilna oraz Studzionek koło Nieświeża, do brata Wiktora. 1 września 1860 r. otrzymał w Komendzie Inżynierskiej przydział do Brześcia Litewskiego (biał. Брэст), o który wcześniej się starał. W listopadzie został mianowany superintendentem ds. fortyfikacji i eksploatacji twierdzy w Brześciu. Latem 1861 r. zetknął się w Warszawie z organizacją „czerwonych”, nie uczestniczył jednak w patriotycznych manifestacjach, nie widząc jako wojskowy szans dla zbrojnego zrywu. Jeszcze w tym samym roku otworzył tu niedzielną szkółkę dla młodzieży oraz zajął się wychowaniem i kształceniem ubogiego chłopca, którego wysłał na naukę ogrodnictwa oraz na kurację do Ciechocinka. W kwietniu 1862 r. uzyskał rangę sztabskapitana.

Pomimo krytycznego stosunku do przygotowywanego powstania 1863 r. Kalinowski podał się do dymisji, nie chcąc brać udziału w akcjach wojska rosyjskiego przeciwko powstańcom. Postanowił ponownie podjąć pracę w przedsiębiorstwie budowy kolei. Dymisję uzyskał już po wybuchu powstania 5/17 maja 1863 r. Oddał się do dyspozycji tajnego Rządu Narodowego, który wyznaczył go na naczelnika Wydziału Wojny przy Wydziale Wykonawczym na Litwie. W powstańczym zrywie uczestniczyli już jego bracia: Wiktor, Karol i Gabriel. Organizował siły zbrojne, samemu nie uczestnicząc w walkach. Dokonywał inspekcji terenowych, podpisywał nominacje, niósł pomoc materialną, unikał jednak stosowania siły i przymusu. Mieszkał wówczas u rodziców w Wilnie i jako nauczyciel gimnazjalny uczył miernictwa. Po stłumieniu powstania Kalinowski został aresztowany w mieszkaniu rodziców nocą z 12/24 na 13/25 marca 1864 r. i 28 maja stanął przed sądem wojennym. Skazany został na karę śmierci, zamienioną dzięki staraniom rodziny na 10 lat katorgi wraz z pozbawieniem stanu szlacheckiego. 29 czerwca/11 lipca 1864 r. w transporcie zesłańców wyruszył z Wilna na Sybir. Przez Petersburg, w którym przebywał po raz ostatni, Kazań, Perm (gdzie spotkał się z zesłanym tam bratem Gabrielem), Tobolsk i Tomsk, w marcu 1865 r. przybył do Irkucka. W kwietniu skierowano go do położonego w gub. irkuckiej Usolja [Усолье-Сибирскоe], gdzie pracował w warzelni soli.

W okresie powstania przeżył duchowe odrodzenie, w wyniku którego stał się gorliwie wierzącym katolikiem. 15 sierpnia 1863 r. po dziesięcioletniej przerwie przystąpił do spowiedzi i komunii. Rozpoczął regularne praktyki religijne, uczestnicząc codziennie we mszy św. Rozważał wybór stanu duchownego, pogłębiał wiedzę teologiczną i znajomość języków obcych. W Usolju uczył dzieci zesłańców katechezy oraz przedmiotów ścisłych, przygotowywał do pierwszej komunii św., zorganizował akcję samokształceniową wśród więźniów. W kwietniu 1866 r. na mocy amnestii został zwolniony z ciężkich robót oraz skrócono mu o połowę karę. W lipcu 1868 r., po ogłoszeniu nowego manifestu amnestyjnego, zwolniono go z robót przymusowych, zamieniając resztę kary na osiedlenie. Mógł przenieść się do dowolnej miejscowości na Syberii, wybrał Irkuck. Pracował tam jako nauczyciel domowy i korepetytor oraz meteorolog. Mieszkając na plebanii, uczył też w zorganizowanej przez zesłańca i proboszcza ks. Krzysztofa Szwermickiego (1814–1894) szkółce parafialnej. W sierpniu 1870 r. uzyskał pozwolenie na opuszczenie Syberii i zamieszkanie w europejskiej części Rosji. Otrzymał przydział do Carycyna w gub. astrachańskiej, jednak zwlekał z wyjazdem, gdyż nie było tam parafii katolickiej. Współpracował z Syberyjskim Oddziałem Towarzystwa Geograficznego, opracowując wyniki badań Benedykta Dybowskiego (1833–1930) i jego ekspedycji nad Bajkał, w której brał udział latem 1871 r. W sierpniu 1872 r. zamieszkał, podobnie jak w Irkucku, na plebanii w Permie i pracował jako nauczyciel domowy m.in. u Diagielewów. W lipcu 1873 r. otrzymał zezwolenie na odwiedzenie rodziny (był w Studzionkach u brata Wiktora i u rodziców Hrożowie), a po powrocie zamieszkał w Smoleńsku, gdzie również pracował jako nauczyciel domowy i korepetytor.

Na początku 1874 r. został zwolniony z zesłania, z zakazem zamieszkania w Wilnie. W maju 1874 r. przeniósł się do przyrodniego brata Gabriela, który osiadł w Warszawie. W pierwszych miesiącach pracował dorywczo, m.in. pisał do „Gazety Rolniczej”, następnie we wrześniu wyjechał przez Kraków i Częstochowę do Sieniawy nad Sanem, gdzie z polecenia przyjaciela z zesłania Aleksandra Oskierki (1830–1911) został wychowawcą młodego księcia Augusta Czartoryskiego (1858–1893), syna Władysława (1828–1894), przyszłego zakonnika, salezjanina, beatyfikowanego w 2004 r. Razem z podopiecznym wyjechał w październiku przez Wiedeń, Strasburg do Paryża. Ze względu na gruźlicę wychowanka od lutego 1875 r. spędzali czas w kurortach europejskich.

Po podjęciu przez młodego księcia w 1877 r. decyzji o poświęceniu się Bogu Kalinowski mógł zrealizować wreszcie swoje pragnienie wstąpienia do zakonu i w lipcu w austriackim mieście Linz wstąpił do zgromadzenia karmelitów bosych. Choć od początku powstania myślał o wstąpieniu do kapucynów, to pod wpływem ciotki księcia A. Czartoryskiego – Marii (1833–1928) Witoldowej (1822–1865) Czartoryskiej, z domu Grocholskiej – od 1874 r. krakowskiej karmelitanki s. Marii Ksawery od Jezusa, wybrał zakon karmelitański. W lipcu 1877 r. rozpoczął nowicjat w Grazu i przyjął imię Rafał od św. Józefa. W listopadzie następnego roku złożył pierwsze śluby zakonne i rozpoczął studia teologiczno-filozoficzne w kolegium zakonnym w Gyӧr (Raab) na Węgrzech. Tam też 27 listopada 1881 r. złożył śluby wieczyste. Uregulował również swą sytuację prawną i w 1880 r. otrzymał zwolnienie od poddaństwa rosyjskiego, przyjmując austriackie obywatelstwo.

Na początku stycznia 1882 r. w Krakowie przyjął Kalinowski święcenia subdiakonatu i diakonatu, a 15 stycznia został wyświęcony na kapłana w klasztorze karmelitów bosych w podkrakowskiej Czernej przez biskupa krakowskiego Albina Dunajewskiego (1817–1894). Po święceniach pracował w tamtejszym klasztorze, a w latach 1882, 1888 i 1894 był wybierany jego przeorem. Zajmował się wychowaniem kleryków i braci w nowicjacie, odrodzeniem i odnowieniem życia zakonnego w klasztorach karmelitańskich. Zasłynął jako spowiednik i ojciec duchowny, stworzył w Krakowie środowisko świeckiego karmelu. Był autorem prac teologicznych (m.in. Maryja zawsze i we wszystkim, Kraków 1901, Czerna 2011; Cześć Matki Bożej w Karmelu polskim, w: Księga Pamiątkowa Mariańska, Lwów–Warszawa 1905, t. 2, s. 403–421) oraz tłumaczem dzieł religijnych z jęz. francuskiego. Zajmował się także m.in. dziejami karmelitów (Klasztory karmelitanek bosych w Polsce, na Litwie i Rusi. Ich początek, rozwój i tułactwo w czasie rozruchów wojennych w XVII wieku. Rzecz osnuta na kronikach klasztornych (Kraków 1900–1904, t. 1–4), Żywot wielebnej Matki Teresy od Pana Jezusa Marchockiej, klasztorów karmelitów bosych we Lwowie i Warszawie fundatorki (Kraków 1901). Od roku 1885 r. był spowiednikiem ss. karmelitanek w Krakowie, założył klasztory karmelitanek w Przemyślu (1884) i we Lwowie (1888), a od 1899 r. pełnił funkcję wizytatora wszystkich klasztorów karmelitanek bosych w Galicji. W 1892 r. został przełożonym założonego przez siebie klasztoru w Wadowicach, gdzie funkcję tę pełnił trzykrotnie, w latach 1892–1894, 1897–1898 oraz 1906–1907. Zmarł 15 listopada 1907 r. w tamtejszym klasztorze w opinii świętości, prawdopodobnie z powodu gruźlicy. 19 listopada jego ciało zostało przewiezione do Czernej i pochowane na cmentarzu przyklasztornym.
W 1934 r. otwarto proces informacyjny Kalinowskiego, w związku z czym trzy lata później jego relikwie zostały przeniesione do kaplicy św. Jana od Krzyża w czerneńskim klasztorze, gdzie znajdują się do dziś. 22 czerwca 1983 r. w Krakowie św. Jan Paweł II (1920–2005) beatyfikował Kalinowskiego, a 17 listopada 1991 r. w Rzymie kanonizował. Wspomnienie liturgiczne św. Rafała przypada na 20 listopada. Jest on patronem katolików Syberii, ale też żołnierzy, inżynierów, kolejarzy. W Polsce wzniesiono około 20 kościołów pod wezwaniem św. Rafała Kalinowskiego oraz wiele kaplic. Powstały także parafie poza granicami – w Usolu (Rosja), Charkowie (Ukraina) i Niemieży (Litwa). Jego imieniem nazywane są ulicy, domy opieki i szpitale. W szczególny sposób czczony jest w Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej i św. Rafała w Czernej oraz w Sanktuarium św. Józefa w Wadowicach. W Czernej otwarto też Muzeum św. Rafała Kalinowskiego.

Po śmierci Kalinowskiego opublikowano jego wspomnienia, które zaczął pisać jeszcze w 1903 r. (Wspomnienia 1835–1877, wyd. R. Bender, Lublin 1965, Kraków 2013), ukazał się też drukiem pełny zbiór korespondencji z lat 1856–1907 (Listy, wyd. C. Gil, Lublin 1978, t. 1, cz. 1–2, Kraków 1985–1986, t. 2, cz. 1–2) oraz dzieła teologiczne (Świętymi bądźcie. Konferencje i teksty ascetyczne, oprac. C. Gil, Kraków 1987). Ponadto ukazały się autobiograficzny dziennik duchowy Kartki z księgi mojego życia (oprac. C. Gil, Kraków 2007 i 2012), luźne teksty zebrane w trzech wyborach: Myśli i słowa. Święty Rafał Kalinowski (Kraków 2001), Drogowskazy życia duchowego. Myśli św. Rafała Kalinowskiego (wybór A. Gbur, Kraków 2007) oraz Uważam siebie za cudzą własność. Myśli św. Rafała Kalinowskiego (wybór A. Gbur, Kraków 2007).


Bibliografia:
Асветнiкi зямлi беларускай. Х – пачатак ХХ ст. Энцыклапедычны даведнiк, red. Г. П. Пашкоу, Г. Я. Галенчанка, С. Ф. Дубянецкi i in., Мінск 2001, s. 201; B. Krasucka, Rafał Kalinowski, w: Encyklopedia Katolicka, Lublin 2012, t. 16, kol. 1150–1152; Мыслiцелi i асветнiкi Беларусi (Х–ХІХ стагоддзі). Энцыклапедычны даведнiк, red. Б. I. Сачанка, Мінск 1995, s. 454, 455; Рэлігія і царква на Беларусі. Энцыклапедычны даведнiк, Мінск 2001, s. 140, 294; J. Dąbrowski, Bibliografia dotycząca św. Rafała Kalinowskiego OCD za lata 2005–2014, Wrocław 2015; R. Bender, Kalinowski Józef (1835–1907), w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, t. 11, s. 457, 458 (bibliografia); F. Stopniak, Kalinowski Rafał Józef, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1982, t. 2, s. 248, 249 (bibliografia); S. Adamczyk, Niespokojne serce, Kraków 1982, 2007; R. Bender, Powstaniec–zakonnik. Błogosławiony o. Rafał Kalinowski, Warszawa 1977, 1984; K.B. Bouchaud, Miłość za miłość. Życie zakonne św. Rafała Kalinowskiego, oprac. C. Gil, przeł. T. Lubińska, Kraków 2006; C. Gil, Ojciec Rafał Kalinowski. 1835–1907, Kraków 1979, 1984, 2007; Н. Галеткина, Из истории католического прихода, „Земля Иркутская» 2000, nr 13, s. 36; Na drodze do świętości. Rafał Kalinowski powstaniec 1863 i karmelita bosy, red. E. Niebelski, S. Wilk, Lublin 2008; S. Praśkiewicz, Święty Rafał Kalinowski wzorem i patronem współczesnego człowieka. W stulecie śmierci św. Rafała 1907–2007, Kraków 2007; J. Stabińska, W nawróceniu i w ciszy. Św. Rafał Kalinowski. Kraków 2001; Święty Rafała Kalinowski w służbie Bogu i Ojczyźnie. 100-lecie śmierci (1907–2007), red. S. Fudała, Kraków 2009; Święty Rafał od św. Józefa (Józef Kalinowski) 1835–1907, https://www.karmel.pl/zycie-sw-rafala-kalinowskiego/ (życiorys) oraz http://karmelczerna.pl/sw-rafal-kalinowski/ [dostęp: 6 VIII 2019] (fot., ikonografia i fot. pamiątek); M. G. Zieleń, Św. Rafał Kalinowski. Przyjaźń i miłość w życiu św. Rafała. Biografia, Poznań 2017; Wspomnienie pośmiertne o ś. p. O. Rafale Kalinowskim karmelicie bosym uczestniku powstania z roku 1863, długoletnim sybiraku i wygnańcu na podstawie źródeł wiarygodnych i za zezwoleniem W. O. Prowincjała skreślił Romuald od ś-go Eliasza, Kraków 1908.