Kalinowski Baltazar / Калиновский Бальтазар Фомич (ok. 1827–1884), prawnik i ekonomista, wykładowca statystyki w Konstantynowskim Korpusie Kadetów oraz ekonomii na Uniwersytecie Petersburskim (UP), zesłaniec.

Urodził się w Kownie (gub. kowieńska, obecnie Litwa), prawdopodobnie na początku 1827 r. Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Był synem Tomasza. Po ukończeniu ze srebrnym medalem I Gimnazjum w Wilnie studiował w latach 1846–1851 na Wydziale Prawnym Uniwersytetu Petersburskiego. Podobnie jak Aleksander Oskierko (1830–1911) i Jozafat Ohryzko (1827–1890) uczestniczył w zebraniach patriotycznego kółka Zygmunta Sierakowskiego (1827–1863).

Wśród studentów polskich zdobywających wykształcenie nad Newą wyróżniał się społeczną aktywnością, m.in. jako bibliotekarz kółka studentów polskich na UP. W jego mieszkaniu, gdy był już wykładowcą w petersburskich szkołach, Polacy studiujący w Mikołajewskiej Szkole Inżynierii [Николаевское инженерное училище] przechowywali swoją bibliotekę. Tak wspominał go Zygmunt Mineyko (1840–1925), student tej uczelni na przełomie lat 50. i 60. XIX w.: „Ponieważ niepodobnym było lokować w szkole powyższej szafy z naszymi książkami, pan Kalinowski przyjął na się obowiązek strzeżenia ich w swoim mieszkaniu, udzielając prawa nieograniczonego odwiedzania go we wszystkich porach dnia dla lokowania odczytanych tomów w szafie w zamian za żądane do użytku. Zwykle raz na tydzień, pod wieczór w niedzielę, spadał na mnie obowiązek jako na bibliotekarza odwiedzać p. Kalinowskiego dla zabierania książek żądanych przez moich kolegów do odczytania, gdyż w inne dnie tygodnia nie posiadaliśmy prawa opuszczania murów” (Z tajgi pod Akropol, s. 126).

Po ukończeniu studiów Kalinowski wykładał statystykę w Konstantynowskim Korpusie Kadetów [Константиновский кадетский корпус], przemianowanym w 1859 r. na Konstantynowską Szkołę Wojenną [Константиновское военное училище]. Przeprowadzona w 1859 r. pomyślna publiczna obrona rozprawy na temat „O rozwoju i upowszechnieniu idei wolnego handlu i zastosowaniu jej w ustawodawstwie pozytywnym głównych państw zachodnioeuropejskich” [О развитии и распространении идеи свободной торговли и применении ее к положительным законодательствам в главных западно-европейских государствах] (Санкт-Петербург 1859) dała mu wysoki według rosyjskiej hierarchii akademickiej stopień naukowy magistra, otwierając mu drogę do stanowiska adiunkta na stołecznym uniwersytecie. Wykładał tam w latach 1860–1862 ekonomię polityczną oraz historię myśli ekonomicznej. We wspomnianej dysertacji wystąpił jako rzecznik liberalizmu ekonomicznego, przeciwnik jakiejkolwiek ingerencji państwowej i reglamentacji w zakresie gospodarki. Fragment tejże dysertacji pt. Английская коммерческая политика [Angielska polityka handlowa], obejmujący drugą, historyczną jej część, opublikował w maju 1859 r. w redagowanym przez filozofa i publicystę Nikołaja G. Czernyszewskiego (1828–1889) „Sowriemienniku” [Современник].

W dobie odwilży posewastopolskiej (1860–1881) Kalinowski utrzymywał kontakty z kręgami proreformatorsko nastawionych intelektualistów rosyjskich, m.in. z historykiem i socjologiem Konstantym D. Kawielinem (1818–1885), pisarzem Iwanem S. Turgieniewem (1818–1883) i historykiem Nikołajem I. Kostomarowem (1817–1885). Współpracując z nimi oraz przedstawicielami polskiej elity intelektualnej nad Newą, m.in. Włodzimierzem Spasowiczem (1829–1906), przygotowywał niezrealizowane zresztą projekty reformujące sferę akademicką, w tym także położenie studiującej młodzieży.

Artykuły Kalinowskiego ukazywały się też w „Kurierze Wileńskim”, „Tygodniku Petersburskim” oraz w redagowanej przez historyka Juliana Bartoszewicza (1821–1870) w Warszawie „Kronice Wiadomości Krajowych i Zagranicznych”. Bliską współpracę nawiązał też z wydawanym w 1859 r. przez Ohryzkę petersburskim „Słowem”; prawdopodobnie spod jego pióra wyszły między innymi londyńskie korespondencje „Słowa” wydrukowane w numerach od trzeciego do trzynastego tej gazety. Ogłoszenie relacji z Wielkiej Brytanii było możliwe dzięki podróży Kalinowskiego na Wyspy, odbytej w celu pogłębienia wiedzy o wybranych problemach ekonomicznych i handlowych. W nadsyłanych stamtąd korespondencjach prasowych nie tylko propagował hasła liberalizmu ekonomicznego, a zwłaszcza wolnego handlu, ale także chwalił brytyjską monarchię parlamentarną. Nie był jednak bezkrytyczny, potępiał bowiem ucisk Irlandczyków (co zresztą było czytelną aluzją do sytuacji Polaków pod zaborem rosyjskim).

Kiedy po ukazaniu się piętnastu numerów „Słowa” władze zakazały dalszego wydawania gazety i osadziły Ohryzkę w twierdzy Pietropawłowskiej, Kalinowski wraz ze Spasowiczem oraz prawnikiem i pisarzem Juliuszem Rechniewskim (1824–1887) wystosowali w marcu 1859 r. pismo w obronie uwięzionego redaktora, prezentując program i cele „Słowa” jako niezagrażające ustrojowi Rosji. Zdaniem autorów protestu było wręcz przeciwnie: realizacja korzystnego dla Polaków programu anonsowanego w zakazanej gazecie przysporzyłaby kłopotów państwom Rosji nieprzyjaznym – Prusom i Austrii. W „Piśmie zbiorowym”, wydanym przez Ohryzkę po zawieszeniu „Słowa”, została też zamieszczona rozprawa Kilka uwag o klasie robotniczej w Anglii z powodu londyńskiego strajku, w której Kalinowski opisywał następstwa rewolucji przemysłowej: zastąpienie pracy ręcznej przez maszyny, akumulację kapitału, walkę o prawa robotników oraz wywalczone dzięki strajkom ustawodawstwo socjalne, które jednak nie objęło robotników rolnych, wyzyskiwanych przez landlordów.

Po publicznej obronie pracy doktorskiej (w końcu 1860 r. ) Kalinowski objął jako adiunkt-profesor katedrę finansów na Wydziale Prawa UP, jednak po wystąpieniach studenckich z jesieni 1861 r. i zamknięciu UP do następnego wyjazdu za granicę nie prowadził zajęć. Prawdopodobnie był inicjatorem tłumaczenia na jęz. polski rozprawy Johna Stuarta Milla (1806–1873) Zasady ekonomii politycznej z niektórymi zastosowaniami do ekonomii społecznej (wyd. 1860).

Kolejny wyjazd do stolicy Wielkiej Brytanii na wystawę światową w maju 1862 r. okazał się dla Kalinowskiego wielce niefortunny; wskutek donosu do III Oddziału, że spotkał się w Londynie z Aleksandrem I. Hercenem (1812–1870), poddano go na granicy pruskiej w Wierzbołowie skrupulatnej kontroli celnej, która potwierdziła prawdziwość informacji delatora: w jego bagażu znaleziono między innymi fotografię z własnoręcznym podpisem Hercena. Skutki dochodzenia okazały się dotkliwe. Kalinowski został ukarany usunięciem z UP i zesłaniem do Astrachania w delcie Wołgi, a następnie Jenotajewska w gub. astrachańskiej. Po wybuchu powstania styczniowego 1863 r. w listach z zesłania deklarował swą solidarność z walczącymi rodakami. Przeniesiony następnie do Bijska w gub. tomskiej na Syberii, znalazł się pod szczególnym nadzorem policji, gdyż według jej informatorów: „przestępcy polityczni zbierają się prawie co noc u Kalinowskiego, gdzie spędzają czas na hałaśliwych debatach w języku polskim […]. Owe nocne spotkania wywierają niedobre wrażenie na niektórych mieszkańcach miasta i budzą niekiedy rozliczne nieprzyjemne pogłoski” (O. Б. Лысоченко, Польская ссылка на Алтай в XIX веке). Pod koniec zesłania uzyskał zgodę na osiedlenie się w Tule, gdzie był sekretarzem gubernialnego komitetu statystycznego.

Po jedenastu latach zsyłki wrócił ostatecznie do Petersburga w roku 1873. Został wówczas pomocnikiem, a w 1878 r. pełnomocnikiem przysięgłym w kancelarii Spasowicza, profesora prawa na UP, brał też udział w tłumaczeniu zbiorowym Dictionnaire de l’économie politique Charlesa Coquelina (1802–1852) i Gilberta-Urbaina Guillaumina (1801–1864).

Rodziny nie założył. Zmarł w stanie ciężkiego rozstroju nerwowego w szpitalu pod Petersburgiem 9 listopada 1884 r.


Bibliografia:
K. Groniowski, Kalinowski Baltazar, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, t. 11, s. 454 (bibliografia); A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 141 (bibliografia); П. С., Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Санкт-Петербург 1895, t. 14, s. 33; Санкт-Петербургский государственный университет. Биографика СпбГУ (http:// bioslovhist.history.spbu.ru/component/fabrik/details/1/276.html - dostęp: 10 XII 2015); L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984, s. 261 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003; H. Głębocki, Fatalna sprawa. Kwestia polska w rosyjskiej myśli politycznej (1856–1866), Kraków 2000; K. Groniowski, Próba stworzenia polskiego ośrodka naukowego w Petersburgu przed 1863 r., „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1962, R. 7, nr 4; F. Nowiński, Polacy na Uniwersytecie Petersburskim w latach 1832–1884, Wrocław 1986; O. Б. Лысоченко, Польская ссылка на Алтай в XIX веке, „Ползуновский альманах” 2001, nr 1–2, [Барнаул: Алтайский государственный технический университет им. И. И. Ползунова]; J. Trochimiak, Pisarze rosyjscy a Polska. A. Hercen, I. Turgieniew, M. Czernyszewski, M. Dobrolubow, Warszawa 2008; Apolonia z Dalewskich Sierakowska. Wspomnienia, oprac. J. Sikorska-Kulesza i T. Bairasauskaite, Warszawa 2010; Z. Mineyko, Z tajgi pod Akropol. Wspomnienia z lat 1848–1866, oprac. E. Kozłowski i K. Olszański, Warszawa 1971; P. Ogorodnikow, Dziennik więźnia: 1862–1863, oprac. W. Djakow, J. Sztakelberg, przedm. S. Kieniewicz, Warszawa 1986; Центральный государственный исторический архив Санкт-Петербурга (ЦГИА СПб) w Sankt Petersburgu: F. 14, op. 2, d. 505 (dokumenty związane z przyjęciem do pracy na katedrze prawa finansowego UP), op. 3, d. 14086 (egzamin magisterski Kalinowskiego na UP).