Jasiukowicz Ignacy Andrzej / Ясюкович Игнатий Игнатьевич (1847–1914), h. Jasieńczyk, inżynier technolog, polski przedsiębiorca, dyrektor zakładów metalurgicznych w Rosji.

Urodził się 1 listopada 1847 r. w Kownie (gub. kowieńska, obecnie Litwa, lit. Kaunas), w zubożałej rodzinie ziemiańskiej. Był synem Ignacego, właściciela dóbr Żeledże koło Święcian (gub. wileńska) i Bony Białopiotrowicz (1854–16 luty 1906). Pobierał naukę w gimnazjum w Kownie, w wyniku prześladowań władz rosyjskich przeniósł się do klasycznego I Gimnazjum w Wilnie, które ukończył w 1865 r. Podjął następnie studia w petersburskim Instytucie Technologicznym (IT) na Wydziale Mechanicznym, który ukończył w roku 1869, w wieku 22 lat. Mieszkał wówczas przy prosp. Carskosielskim [Царскосельский пр.] (obecnie Moskowskij [Московский]) 24. Dzięki dyplomowi z odznaczeniem mógł wybrać dowolne miejsce pracy zgodne z wykształceniem. Podjął więc pracę na stanowisku inżyniera kolejowego na liniach Kozłów–Woroneż–Rostów, następnie Mikołajewskiej Petersburg–Moskwa i Riazańsko–Wiaziemskiej (R–W). W 1871 r dzięki rekomendacji IT oraz wsparciu finansowemu Ministerstwa Skarbu został oddelegowany w półtoraroczną podróż zagraniczną do Niemiec („BORSIG”) i Belgii („Cockerill”), w trakcie której pogłębiał wiedzę inżynierską, głównie w zakresie konstrukcji parowozów. Po powrocie do Rosji otrzymał stanowisko inżyniera służby trakcji przy budowie R–W drogi żelaznej i równocześnie jako docent rozpoczął działalność dydaktyczną w IT, w katedrze projektowania części maszyn. W 1874 r. zrezygnował z kolejnictwa na rzecz pracy w przemyśle, obejmując stanowisko głównego inżyniera w Newskiej Fabryce Budowy Parowozów i Okrętów (obecnie Fabryka Newska) w Petersburgu. Dwa lata później, w 1876 r., mając 29 lat, został jej dyrektorem technicznym. Następnie od 1884 r. zajmował stanowisko głównego kierownika założonych w 1801 r., a rozwiniętych w latach 1868–1880 przez ich właściciela Nikołaja I. Putiłowa (1820–1880) petersburskich zakładów Putiłowskich [Путиловский завод]. Poprzez zmniejszenie produkcji metalurgicznej oraz rozwój branży mechanicznej i konstrukcji wagonów wyprowadził je z kryzysu, w który popadły na skutek obłożenia cłem importowanego żeliwa.

21 września 1888 r. Jasiukowicz został głównym dyrektorem technicznym powołanego do życia 16 maja 1886 r. Południowo-Rosyjskiego Dnieprowskiego Towarzystwa Metalurgicznego [Société Métallurgique Dnieprovienne du Midi de la Russie] (P-RDRM). Pomimo złej kondycji finansowej Towarzystwa, reprezentującego belgijsko-niemiecko-polsko-francuski kapitał, będącej konsekwencją działań jego poprzednika – głównego dyrektora technicznego Wilhelma Bassona – Jasiukowiczowi udało się doprowadzić do końca rozpoczętą budowę zakładów hutniczych we wsi Kamienskoje (gub. jekatierinosławska; niedaleko od Jekatierynosławia, do 1936 r. Kamjanśke [ukr. Кам'янське] obecnie Dnieprodzierżyńsk [ukr. Дніпродзержинськ] w obw. dniepropietrowskim na Ukrainie). Zaraz po objęciu stanowiska pozyskał dzięki Władysławowi Laskiemu (zm. przed 1898 r.) od petersburskiego Międzynarodowego Banku Komercyjnego kredyt w wysokości 500 tys. rubli na kontynuację prac. Powstająca nad Dnieprem w „Rosyjskiej Kalifornii” huta, od której przeniesiono maszyny wraz z częścią personelu technicznego i urządzeniami z działającej od roku 1878, a zlikwidowanej w 1885 r. warszawskiej stalowni i fabryki szyn, pod jego kierownictwem zaczęła się prężnie rozwijać. Od października 1888 r. Jasiukowicz mieszkał w Kamienskoje wraz z żoną i synami: Stanisławem, Ignacym i Janem (tu urodził się czwarty syn Paweł) w tzw. dyrektorskim domu, położonym w parku w pobliżu osiedla dla zatrudnionych w hucie urzędników i inżynierów.

Według związanego z Petersburgiem absolwenta IT, a potem zasłużonego polskiego działacza gospodarczego Andrzeja Wierzbickiego (1877–1961) Jasiukowicz wyróżniał się „świetnym wykształceniem technicznym, geniuszem administracyjnym, niestrudzoną pracą, umiejętnością dobierania sobie ludzi, w czym kryła się najważniejsza tajemnica powodzenia, rzetelnością w dotrzymywaniu zobowiązań…[…]. Był to przemysłowiec i organizator na największą skalę” (Żywy Lewiatan. Wspomnienia). Jako dyrektor dbał o rozwój myśli technologicznej i wprowadzanie nowych rozwiązań w swoich zakładach. Na szczególną uwagę zasługują m.in. uruchomione za jego czasów zaopatrzone w napęd elektryczny walcownie, silniki gazowe i największa w Europie bateria pieców koksowych.

W trakcie dwudziestopięcioletniej pracy Jasiukowicza P-RDRM, do którego należały także zakład Kadijewski oraz liczne kopalnie w gub. jekaterynosławskiej, podniosło swój kapitał akcyjny z 5 do 15 mln rub., a cały majątek przedsiębiorstwa wzrósł z 6 mln do 47 mln rub. Zakłady w Kamienskoje stały się czołowymi zarówno pod względem wielkości, jak i produkcji w Rosji. Już w 1889 r. uczestniczyły z sukcesem w wystawie światowej w Paryżu, zdobywając tam duży złoty medal, a na XVI wszechrosyjskiej wystawie przemysłowej w Niżnym Nowogrodzie w 1896 r. otrzymały jedną z głównych nagród.

Z uwagi na fakt, że huta zatrudniała ok. 20 tys. pracowników (w tym powyżej 550 urzędników, w większości Polaków, stanowiących prawie całą kadrę kierowniczą; w 1898 r. zatrudniała 5,4 tys., z czego 1 tys. Polaków z Królestwa Polskiego, głównie byłych pracowników stalowni warszawskiej), Kamienskoje szybko rozrosło się w miasto. W 1880 r. liczyło 2 tys. mieszkańców, a w roku 1913 już ponad 40 tys. i było w znacznym stopniu zmodernizowane. Jasiukowicz stał się opiekunem miejscowej polskiej diaspory, która w 1914 r. stanowiła największą grupę narodowościową. Był inicjatorem lub darczyńcą wielu tamtejszych instytucji społecznych, dzięki którym powstały m.in. dwuklasowa szkoła z 5-letnim kursem dla dzieci robotników (1892), towarzystwo spożywcze, kuchnia dla robotników (1893), kościoły katolicki i ewangelicki, cerkiew, klub fabryczny i wioślarski, park z domem ludowym, przytułki i ochronki dla dzieci (1906), szpital (1889) i przytułek położniczy oraz gimnazjum męskie i żeńskie (1907). Zainicjowana przez niego w 1891 r., a ukończona w roku 1897 budowa neogotyckiego kościoła katolickiego pw. św. Mikołaja była związana z masowym napływem katolickich robotników z ziem polskich; w 1914 r. tamtejsza parafia liczyła ok. 7 tys. wiernych. Z ich składek ufundowany został w tamtejszej świątyni obraz Matki Boskiej Częstochowskiej autorstwa Józefa Chełmońskiego (1849–1914). Co roku praktyki w zakładach w Kamienskoje odbywało kilkunastu studentów z Petersburga, Rygi i Charkowa.

Od 1889 r. Jasiukowicz angażował się w prace na zjazdach przemysłowców górniczych południowej Rosji, a od 1901 r. pełnił funkcję ich pełnomocnika na Petersburg, reprezentując również zakłady Dnieprowskie. Włączył się także w prowadzenie rosyjskiej polityki metalurgicznej, co było szczególnie istotne po wybuchu w 1900 r. kryzysu gospodarczego. Dzięki decyzjom inwestycyjnym w zakresie eksportu uniezależnił zakłady w Kamienskoje od zamówień państwowych. W 1902 r. przyczynił się do założenia syndykatu „Prodamet”, który zrzeszając 19 zakładów z 30 tys. pracowników, kontrolował przemysł metalurgiczny na południu Rosji i w Królestwie Polskim; kapitał syndykatu w akcjach i obligacjach szacowano na 172 mln rubli. Jasiukowicz był jego prezesem, a następnie prezesem honorowym. Jego działania w ramach „Prodametu” miały istotny wpływ na rozwój przemysłu metalurgicznego w południowej Rosji. W 1903 r. został także członkiem zarządu P-RDRM, którego wartość rynkowa szacowana była w 1914 r. na poziomie 75 mln rubli w złocie. Przebywał odtąd głównie w Petersburgu, gdzie przy ul. Gorochowej [Гороховая ул.] 1 miał swą siedzibę zarząd Towarzystwa. Nadal jednak jako dyrektor-dysponent pozostawał głównym decydentem w kwestii zakładów w Kamienskoje. W 1908 r. w podziękowaniu za 15-letnią wytężoną pracę czterech polskich inżynierów zatrudnionych w tamtejszych zakładach metalurgicznych (Mieczysław Bronikowski, Jan Wojciechowski, Karola Klukowskiego i Jana Rodkiewicza) opracowało wydaną w Warszawie książkę Описание Днепровского завода Южно-Русского Днепровского металлургического общества [Charakterystyka zakładów Dniepropietrowskich Południowo-Rosyjskiego Dnieprowskiego Towarzystwa Metalurgicznego] (Варшава 1908), którą wraz z albumem fotografii (Альбом видов Днепровского завода) wręczono rezydującemu nad Newą dyrektorowi. Mieszkał tam od 1907 r. przy ul. Iwanowskiej [Ивановская ул.] (obecnie Socyalisticzeskaja [Социалистическая ул.]) 4, a od 1912 r. do śmierci w dzielnicy Admraltiejskaja [Адмиралтейская часть] przy ul. Gogola [Гоголя ул.] (obecnie Małaja Morskaja [Малая Морская ул.]) 12.

Podobnie jak w Kamienskoje także w rosyjskiej stolicy udzielał się w polskich organizacjach. Znalazł się m.in. w składzie komitetu wykonawczego założonego w styczniu 1906 r. przez znanego chirurga Józefa Kazimierza Ziemackiego (1856–1925) Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Polski”. We władzach tej organizacji działał do roku 1914. Wspomagał też finansowo powołane przy Rzymskokatolickim Towarzystwie Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny Towarzystwo Pomocy Kształcącej się Młodzieży (Kółko Pomocy Uczącej się Młodzieży).

Jasiukowicz był od 1906 r. członkiem i wiceprzewodniczącym Rady Zjazdów Przedstawicieli Przemysłu i Handlu, od 1908 r. prezesem Donieckiego Metalurgicznego Towarzystwa Wyrobów Tłoczonych [Донецкоге металлургическое общество штампов]. W latach 1904–1908 zasiadał w Radzie Instytutu Górniczego w Jeketierynosławiu, od 1910 r. zaś w Radzie Petersburskiego Międzynarodowego Banku Komercyjnego. W roku 1912 został członkiem honorowym Rady Zjazdu Górniczego. W 1913 r. zrezygnował ze stanowiska dyrektora „Prodametu”. We wrześniu tegoż roku cała społeczność Kamienskoje uroczyście obchodziła 25-lecie jego pracy; sprawozdanie z tych obchodów zamieścił warszawski „Przegląd Techniczny” (1913, t. 51). Już wtedy ciężko chorował (w styczniu 1914 r. przeszedł w Petersburgu operację) a z dniem 1 lipca 1914 r. ustąpił ze stanowiska dyrektora-dysponenta dniepropietrowskich zakładów. Osiadł wówczas w zakupionym w 1897 r. majątku ziemskim Chodów w pobliżu Kutna (gub. warszawska), gdzie zamierzał zbudować cukrownię akcyjną. Miał trzech braci: Stanisława (1839 – po 1900), inżyniera wojskowego i przedsiębiorcę, Michała (1841–1887), inżyniera komunikacji, i Pawła (28 kwietnia 1858 – 20 kwietnia 1887), absolwenta IT, kierownika służby Kolei Rysko–Wiaziemskiej, pochowanego na petersburskim rzymskokatolickim cmentarzu Wyborskim, oraz dwie siostry: Annę Swołyńską i Marię, zamężną z Janem Wilgą, inżynierem technologiem związanym z zakładami w Kamienskoje.

Żonaty był z Bronisławą Łabuńską (1860 – 5 maja 1938), córką Henryka, z którą miał czworo dzieci. Z czterech synów najstarszy Stanisław (8 grudnia 1882 – 22 października 1946), ożeniony z Marią Bronisławą Byszewską (1898–1987), absolwent IT, był znanym działaczem politycznym, w czasie II wojny światowej z ramienia Stronnictwa Narodowego był ministrem w podziemnym Rządzie Polskim. Skazany w moskiewskim procesie polskich przywódców państwa podziemnego, tzw. procesie szesnastu na pięć lat więzienia, zmarł w moskiewskim więzieniu na Butyrkach. Ignacy (1886–1921), Jan (1887–1930) oraz najmłodszy urodzony i pochowany w Kamienskoje Paweł (1889–1894) byli upośledzeni umysłowo.

Jasiukowicz zmarł 26 sierpnia 1914 r. w Chodowie pod Kutnem i został pochowany (8 września) w rodzinnym grobowcu na tamtejszym cmentarzu parafialnym.

Odznaczony był: Orderem św. Włodzimierza IV kl. i Wielkim Oficerskim Krzyżem Króla Leopolda II Belgijskiego za zasługi dla przemysłu rosyjskiego. Jego imieniem nazwano w Dnieprodzierżyńsku (Kamjanśkem) plac, na którym w 2014 r. postawiono mu pomnik, a w 2015 r. w Chodorowie odsłonięto tablicę pamiątkową.



Bibliografia:
A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Warszawa–Poznań 2000, s. 130 (bibliografia); M. Radwan, Jasiukowicz Ignacy, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, t. 11, s. 59–60 (bibliografia); М. Н. Барышников, Деловой мир России, Санкт-Петербург 1998, s. 387–388 (Ясюкович Игнатий Игнатьевич); A. Czech, Menedżerowie polscy doby industrializacji, w: Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae, 2013, R. 17, nr 2, s. 73–85; Ignacy Jasiukowicz (Z powodu XXV-lecia pracy w Towarzystwie Dnieprowskim), „Przegląd Techniczny” 1913, nr 49, s. 641–643; A. Слоневский, Игнатий Ясюкович имя в истории (историко-краеведческое исследование), Днепропетровск 2009, s. 1–142, http://lib.dndz.gov.ua/uploads/Ignatius_Jasiukowicz_Name_in_history.pdf [dostęp: 28 VII 2015] (tu wskazówki archiwalne); tenże, Жизнь. Смерть. Воскресение, rozdz. 5 (Игнатий Ясюкович), 7 (Костел), http://sobitie.com.ua/istoriya/aleksandr-slonevskiy-kniga-zhizn-smert-voskresenie-chast-i-glavy-5-8 [dostęp: 22 VI 2016]; Ясюкович Игнатий Игнатьевич, w: Технологический институт имени Ленинградского совета рабочих, крестьянских и красноармейских депутатов, 1828–1928. Сто лет. Юбилейный сборник, Ленинград 1928, t. 2. s. 613; Uroczyste zakończenie realizacji projektu: „Ignacy Jasiukowicz – nieznany budowniczy Chodowa”, http://chodow.info/stowarzyszenie/uroczyste-zakonczenie-realizacji-projektu-ignacy-jasiukowicz-nieznany-budowniczy-chodowa/ [dostęp: 17 VI 2016]; Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków, wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu (w rocznicę stulecia uczelni), Warszawa 1933, s. 23, 41, 73, 74, 78– 80 (fot.), 90; T. Parczewski, Pamiętniki gubernatora Kronsztadu, wstęp T. Bohun, Warszawa 2006; A. Wierzbicki, Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), Warszawa 1957; tenże, Żywy Lewiatan. Wspomnienia, Warszawa 2001; J. Zamarajew (Ursyn), W krainie żelaza. W „Kamienskoje”, „Кrаj” 1898, nr 44, 29 października/10 listopada, s. 8–11.