Jasiński Feliks Antoni Michał / Ясинский Феликс Станиславович (1856–1899), h. Złotowąż, inżynier komunikacji, profesor mechaniki budowli w Instytucie Inżynierów Komunikacji w Petersburgu, pionier rosyjskiej naukowej szkoły teorii sprężystości, twórca teorii wyboczenia.

Urodził się 15/27 września 1856 r. w Warszawie w rodzinie rejenta Kancelarii Ziemskiej Guberni Warszawskiej Stanisława Jasińskiego (1824–1878) i Michaliny z Witanowskich (ok. 1824–1856), która zmarła w czasie porodu. Był wnukiem Jakuba, znanego lekarza, weterana powstania listopadowego 1830/1831 r., kawalera Złotego Krzyża Orderu Virtuti Militari. Miał dwóch braci: Romana (1853–1898), absolwenta Wydziału Medycznego Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, znanego warszawskiego lekarza-chirurga, redaktora „Pamiętnika Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” i współtwórcę warszawskiego pogotowia ratunkowego, oraz Stanisława (1855–1916), studenta Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, absolwenta Twerskiej Szkoły Kawalerii, który w armii rosyjskiej dosłużył się stopnia generała majora kawalerii (1874).

W 1872 r. Jasiński ukończył 2. Warszawskie Gimnazjum Klasyczne. W latach 1872–1877 studiował w Instytucie Inżynierów Komunikacji [Институт инженеров путей сообщения] (IIK) w Petersburgu. Na ostatnim roku studiów napisał swój pierwszy tekst naukowy dotyczący pracy i deformacji połączeń nitowych, który został opublikowany w 1878 r. jako artykuł w „Gazecie Ministerstwa Komunikacji” [Журнал Министерства путей сообщения]. Po ukończeniu nauki w IIK zamierzał poświęcić się pracy naukowej i kontynuować studia od trzeciego roku na Wydziale Mechanicznym petersburskiego Instytutu Technologicznego [Технологический институт]. Nie otrzymał jednak zgody na ich podjęcie i zmuszony został podjąć pracę w Głównym Towarzystwie Kolei Rosyjskich [Главное общество российских железных дорог] (GTKR), które zarządzało w tym czasie Koleją Mikołajewską [Николаевская желeзная дорога] (KM) (Petersburg–Moskwa) oraz Koleją Petersbursko-Warszawską [Петербурго-Варшавская железная дорога] (KP-W). Paradoksalnie praca inżynierska dała mu duże doświadczenie projektowe i konstrukcyjne, które stało się solidnym fundamentem dla jego późniejszej działalności naukowej. W 1877 r. rozpoczął pracę na stanowisku inżyniera pskowskiego dystansu KP-W.

Przeprowadził wówczas modernizację tej linii, przystosowując ją do ruchu ciężkich parowozów o prędkości zwiększonej do 64 km/h. Po roku został zastępcą inżyniera-kontrolera II Oddziału KP-W w Wilnie, obejmującego odcinek od Dźwińska do granicy pruskiej. Na tym stanowisku wykonał wiele projektów urządzeń i obiektów kolejowych, m.in. w Wilnie projekt rozbudowy tamtejszej stacji i wieży ciśnień oraz budynku Kolejowej Szkoły Technicznej. W tej ostatniej prowadził w latach 1881–1883 lekcje z zakresu techniki kolejowej. W 1885 r. objął stanowisko naczelnika wileńskiego II Oddziału KP-W.

Równocześnie ze służbą kolejową pełnił Jasiński w latach 1880–1888 funkcję wileńskiego inżyniera miejskiego. Do jego cywilnych osiągnięć należała w tym czasie budowa kamiennego nadbrzeża rzeki Wilii oraz dwóch stałych mostów stalowych na tej rzece, tj. Zarzeckiego i Połtawskiego, budowa wodociągów i kanalizacji dla części miasta, a także rozpoczęcie budowy dużej rzeźni miejskiej według własnego projektu. Za ten ostatni, wówczas bardzo nowoczesny projekt został odznaczony medalem. W trakcie prac nad nim przygotował pierwszą w rosyjskim piśmiennictwie technicznym publikację dotyczącą budowy rzeźni. Opisywała ona parametry techniczno-projektowe, wynikające z procesu technologicznego uboju i produkcji mięsa. Praca ta pt. Проект Виленских городских скотобоен [Projekt wileńskich rzeźni miejskich] ukazała się w 1887 r. jako artykuł w petersburskim czasopiśmie „Zodczij” [Зодчий] (nr 7–10). Według projektu Jasińskiego przebudowano również wileński pałacyk znanego podróżnika i kolekcjonera Ignacego hr. Korwin-Milewskiego (1846–1926), obecnie siedzibę litewskiego Związku Literatów. W 1882 r. jeden z wileńskich nauczycieli gimnazjalnych oskarżył Jasińskiego przed tamtejszym generałem gubernatorem, a zarazem dowódcą Wileńskiego Okręgu Wojskowego, Eduardem I. Totlebenem (1818–1884) o zamiar zniszczenia podczas prac przy budowie mostu na Wilejce pobliskiej cerkwi. Gubernator, sam będąc wybitnym inżynierem wojskowym i fortyfikatorem, odwiedziwszy incognito miejsce robót, stwierdził bezzasadność oskarżeń i w obecności oskarżyciela, któremu nie podał ręki, odznaczył polskiego inżyniera Orderem św. Stanisława III kl.

W połowie 1888 r. przeniesiono Jasińskiego na własną prośbę na analogiczne stanowisko naczelnika petersburskiego dystansu KP-W. Zrealizował wówczas wiele istotnych projektów. Należała do nich przebudowa mostu przez rzekę Iżorę oraz budowa okazałej hali peronowej na dworcu w Gatczynie. W trakcie jej realizacji po raz pierwszy w Rosji zastosowano konstrukcję trójprzegubowych kratownic łukowych oraz zamontowano oświetlenie elektryczne. W 1890 r. Jasiński został powołany na stanowisko naczelnika Oddziału Technicznego Służby Drogowej i Remontu Budynków KM, w 1892 r. objął funkcję zastępcy głównego inżyniera, a po likwidacji tego stanowiska w 1894 r. – zastępcy naczelnika służby drogowej i remontu budynków. Według jego projektu i pod jego kierownictwem zrealizowano m.in. przebudowę i rozbudowę Głównych Warsztatów Parowozowych (GWP) KM [Паровозные мастерские главного механического завода Николаевской ж.д.] w Petersburgu (jednych z największych w Imperium Rosyjskim). Wchodziły one w skład podporządkowanych od 1844 r. Głównemu Zarządowi Komunikacji tzw. zakładów Aleksandrowskich [Александровский завод], czyli Aleksandrowskiego Głównego Zakładu Mechanicznego Kolei St. Petersbursko-Moskiewskiej [Александровский главный механический завод Петербурго-Московскoй железнoй дороги]. Przy tej inwestycji, podczas której zastosowano nowatorską konstrukcję dźwigarów dachowych hal zakładów, współpracował m.in. z wybitnym konstruktorem taboru kolejowego inż. technologiem Antonim Xiężopolskim (1861–1951). Przebudowę warsztatów GWP i nową konstrukcję dźwigarów własnego pomysłu opisał w 1894 r. we „Wiadomościach z posiedzeń inżynierów komunikacji” [Известиях собраний инженеров путей сообщения]. W pobliżu warsztatów parowozowych Jasiński zaprojektował również i nadzorował budowę warsztatów naprawczych wagonów osobowych i towarowych. Jego znaczącym osiągnięciem stał się projekt pilastego przekrycia dachu warsztatów wagonów towarowych, którego model eksponowany był na Wystawie Powszechnej w Paryżu w 1900 r.

W 1893 r. według projektu polskiego inżyniera zbudowano okazałą halę peronową z wiatami peronowymi na Dworcu Moskiewskim w Petersburgu. Pod jego kierownictwem zaprojektowano i zbudowano również wiele innych budynków oraz budowli inżynierskich KM – parowozowni, stacji wodnych, wiat peronowych, nastawni, a także domów mieszkalnych dla kolejarzy. Były wśród nich 19-stanowiskowa parowozownia wachlarzowa i warsztaty wagonowe w Moskwie oraz wiata ekspedycji towarowej w Petersburgu o konstrukcji ze znitowanych szyn kolejowych. W latach 90. XX w. Jasiński nadzorował też prace związane z modernizacją nawierzchni, podtorza i budowli inżynierskich KM. Obejmowały one dostosowanie linii do zwiększonych nacisków osiowych i większej prędkości szlakowej, przebudowy mostów i przepustów, zwiększenie rozstawu osi obu torów tej kolei, złagodzenie i rekonstrukcję jej profilu, a także zastosowanie cięższej nawierzchni.

We współpracy z profesorem Instytutu Górniczego Zygmuntem Wojsławem (1850–1904) w 1890 r. badał Jasiński przyczyny powstawania deformacji podtorza kolejowego. Uzyskane wyniki umożliwiły szybkie usunięcie tego rodzaju uszkodzeń na KM. W latach 1890–1892 już samodzielnie prowadził pionierskie badania wytrzymałościowe rzeczywistej pracy konstrukcji mostów podczas eksploatacji. Badał i klasyfikował m.in. przyczyny drgań mostów oraz oddziaływania dynamicznego przejeżdżającego taboru na konstrukcje mostowe. Celem tych prób i obliczeń, na których potrzeby zorganizował stację badania i pomiaru mostów, było dopuszczenie na KM taboru o zwiększonych naciskach osiowych. W ich trakcie udoskonalił też stosowany wówczas do pomiaru odkształceń mostów tensometr, który otrzymał nazwę „rosyjskiego modelu”. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów Jasiński ustalił empiryczne wzory na wartość naprężeń krytycznych, przy których elementy ściskane osiowo tracą stateczność, i stał się autorem teorii wyboczenia. Rezultaty swoich prac pt. Опыт развития теории продольного изгиба [Doświadczenie rozwoju teorii wyboczenia] opublikował w 1892 r. (i oddzielnie Санкт-Петербург 1893) na łamach „Wiadomości z Zebrań Inżynierów Komunikacji” [Известия собраний инженеров путей сообщения] których redaktorem był od 1891 r.; w tym samym roku został też radcą dworu. Był także autorem tekstów w opublikowanym przez zarząd KM zbiorze Очерк эксплуатации Николаевской железной дороги главным обществом российских железных дорог [Zarys eksploatacji Kolei Mikołajewskiej przez Główny Zarząd Kolei Żelaznych] (Санкт-Петербург 1894, t. 1).

W 1894 r. po publicznej obronie dysertacji otrzymał stopień adiunkta upoważniający do objęcia katedry w IIK. W tym samym roku ostateczna wersja jego pracy doktorskiej ukazała się w językach rosyjskim i francuskim, rok później zaś w języku polskim pt. Badania nad sztywnością prętów ściskanych (Warszawa 1895). Zyskała ona światowy rozgłos, stając się największym osiągnięciem naukowym Jasińskiego. Otrzymał za nią nagrodę naukową prof. P. N. Andrejewa nadawaną przez IIK raz na 10 lat za najlepsze osiągnięcie inżynierskie. Od 1895 r. był etatowym adiunktem IIK, a rok później został profesorem nadzwyczajnym Katedry Mechaniki Budowlanej i rozpoczął w tej uczelni wykłady dotyczące teorii sprężystości według własnego programu. Wykładał również w Instytucie Inżynierów Cywilnych i Instytucie Górniczym. „Ucząca się młodzież, która instynktownie wyczuła w Jasińskim znakomitego profesora i idealnego człowieka, darzyła go największym szacunkiem i ogromną miłością” („Przegląd Techniczny” 1929, nr 48, s. 1056).

Od 1895 r. był członkiem Komisji Mostowej Rady Inżynierskiej Ministerstwa Komunikacji, która opiniowała zatwierdzane przez radę projekty mostów podpór i przęseł. W 1896 r. w ramach jej prac, wspólnie z absolwentami IIK inżynierami konstruktorami prof. Nikołajem A. Bielelubskim (1845–1922) i Leopoldem F. Nicolaiem (1844–1908), opracował nowe warunki techniczne i normy projektowania mostów o zwiększonych obciążeniach. W 1899 r. objął w IIK kierownictwo Katedry Mechaniki Budowlanej oraz podjął się organizacji Katedry Mechaniki Budowli w utworzonym w 1891 r petersburskim Instytucie Elektrotechnicznym [Электротехнический институт]. Uczniami Jasińskiego byli między innymi wybitni rosyjscy naukowcy N. N. Mitinskij (1874–1912), działający głównie w Kijowie Jewgenij O. Paton (1870–1953), Grigorij P. Perederij (1871–1953) i Stepan P. Timoszenko (1878–1972) oraz późniejszy rektor Politechniki Warszawskiej Andrzej Pszenicki (1869–1941). Należał do grona sygnatariuszy apelu Rady Naukowej IIK wystosowanego 29 marca 1899 r. do władz w związku z surowymi karami dla studentów za działalność społeczno-polityczną. W ciągu zaledwie 10 lat ogłosił ponad 50 publikacji naukowych. W 1899 r. organizatorzy Warszawskiego Instytutu Politechnicznego zaproponowali mu przeniesienie się do Warszawy i objęcie tam katedry. Plany te pokrzyżowała jednak choroba.

Od 1883 r. był żonaty ze Stefanią Aquilino (1865–1951), z którą miał dwóch synów – młodo zmarłego Michała (1885–1902) i Stefana, docenta Instytutu Łączności w Warszawie. W Petersburgu Jasińscy mieszkali w centrum miasta przy ul. Puszkińskiej [Пушкинская ул.] 18.

Jasiński zachorował jesienią 1899 r. na gruźlicę i 18/30 listopada tego roku zmarł w wieku 43 lat. Nabożeństwo żałobne z udziałem studentów ze wszystkich instytutów w Petersburgu oraz dostojników, m.in. ministra Michaiła I. Chiłkowa (1834–1909) i wiceministra komunikacji gen. lejtnanta Nikołaja P. Pietrowa (1836–1920), oraz naczelników KM i KW-P odbyło się w kościele św. Katarzyny, a na katafalku złożono wieńce m.in. od Warszawskiego Stowarzyszenia Techników i studiujących w Petersburgu Polaków. Zwłoki przewieziono do Warszawy KP-W i pochowano na cmentarzu Powązkowskim (kw. 37, rz. 1, m. 20/21); w dniu pogrzebu zawieszono zajęcia w IIK.

Po śmierci Jasińskiego władze IIK powołały komisję, której zadaniem było wydanie jego prac. W latach 1902–1905 nakładem uczelni ukazały się jego dzieła zebrane pt. Собрание сочинений профессора Института инженеров путей сообщения Феликса Станиславовича Ясинского (t. 1–3). Wybór prac w języku polskim wydała w 1961 r. Polska Akademia Nauk, która od 1959 r. przyznaje nagrodę jego imienia za najlepszą pracę naukową z dziedziny teorii konstrukcji.


Bibliografia:
Ясинский, Феликс Станиславович, w: Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Санкт-Петербург 1904, t. 41a, s. 844; R. Z. Czarnota-Bojarski, Jasiński Feliks Antoni Michał, w: Słownik Biograficzny Techników Polskich, Warszawa 1993, nr 3, s. 164; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 129 (bibliografia); J. Muttermilch, E. Olszewski, Jasiński Feliks, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, t. 11, s. 38–39 (bibliografia); Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk mat.-przyrodniczych i techniki, red. B. Orłowski, Warszawa 2015, t. 2, s. 113–114; S. Bełżecki, A. Pszenicki, Feliks Jasiński (1856–1899–1929), „Przegląd Techniczny” 1929, nr 48, 29 listopada, s. 1056–1060 (fot.); А. Н. Митинский, Феликс Станиславович Ясинский, Очерк жизни и науч.-инж. Деятельности. К 100-летию со дня рождения, Москва 1957; С. П. Тимошенко, История науки о сопротивлении материалов, Moсква 1957, s. 353–356; Z. Tucholski, Profesor Antoni Xiężopolski. Twórca polskiej szkoły budowy lokomotyw, Warszawa 2015, s. 34, 38 (fot.), 39, 42, 232–233, 235; W. Wasiliew, Feliks Antoni Jasiński – inżynier kolejowy, „Głos znad Pregoły” 2002, nr 5–6, s. 6; W. Wierzbicki, Wkład Feliksa Jasińskiego do nauki światowej, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1956, nr 1/3, s. 479–500; F. Jasiński, Pisma, Warszawa 1961, t. 1–2; „Kraj” 1999, nr 47, s. (nekrolog).