A A A

Hutten-Czapski Emeryk Zachariasz Mikołaj Seweryn

Гуттен-Чапский Эмерик Карлович


Autor: Artur Kijas Hutten-Czapski Emeryk Zachariasz Mikołaj Seweryn / Гуттен-Чапский Эмерик Карлович (1828–1896), h. Leliwa, numizmatyk, bibliofil, rosyjski szambelan i tajny radca, wicegubernator guberni petersburskiej, fundator zbiorów muzeum Hutten-Czapskich w Krakowie...
11.08.2016
stan artykułu kompletny
Hutten-Czapski Emeryk Zachariasz Mikołaj Seweryn / Гуттен-Чапский Эмерик Карлович (1828–1896), h. Leliwa, numizmatyk, bibliofil, rosyjski szambelan i tajny radca, wicegubernator guberni petersburskiej, fundator zbiorów muzeum Hutten-Czapskich w Krakowie.

Urodził się 5/17 listopada 1828 r. w Stańkowie koło Mińska Litewskiego (gub. mińska, obecnie Białoruś). Rodzina wywodziła się ze wsi Czaple w Prusach Królewskich. Był synem Karola Józefa (1778–1836) i Fabianny (1794–1876) z Obuchowiczów. Po ukończeniu gimnazjum wileńskiego podjął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Moskiewskiego. W czasie studiów szczególną uwagę poświęcał drugiemu okresowi mezozoiku – jurze i utworom jurajskim z obszaru Moskwy, które badał i opisywał. Możliwe, że studiując, działał w moskiewskiej filii Związku Młodzieży Litewskiej. Odwiedzał bowiem mieszkanie braci Aleksandra (1829–1897) i Stanisława (1835–1900) Despot-Zenowiczów, za działalność patriotyczną w 1848 r. wydalonych z Moskwy. Będąc studentem ostatniego roku, opublikował rozprawę Description d’une varieté d’ammonite du terrain jurassique de Moscou (1849). Na podstawie opublikowanej w 1850 r. w periodyku „Bulletin de la Société Imperiale des Naturalistes dr Moscou” (t. 23) pracy La calcaire jurassique du bassin de Moscou otrzymał stopień kandydata nauk przyrodniczych.

W 1851 r. podjął pracę w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Rosji. 20 września 1854 r. w Suddenbach poślubił Elżbietę Karolinę Meyendorff (1833–1916), córkę tajnego radcy barona Jegora K. Meyendorffa [Georg Wolter Konrad von Meyendorff] (1795–1863) i Sofii G. Stackelberg (1806–1891). Małżonkowie osiedli w Stańkowie. Skoligacenie ze starymi rodami rosyjskimi niemieckiego pochodzenia, od lat związanymi ze służbą wojskową i dyplomacją, sprzyjało awansom Czapskiego. Uczestniczył w wojnie krymskiej (1853–1856). Wiosną 1856 r. został wysłany na inspekcję obszarów na południu Rosji, które w okresie tym stanowiły teren koncentracji armii rosyjskiej, natomiast po klęsce Rosji były okupowane przez wojska sprzymierzone. Odwiedził także powstałe w 2. połowie XVIII w. z inicjatywy Katarzyny II (1729–1796) nadwołżańskie osady niemieckie. Z poruczenia wielkiej księżnej Heleny Pawłowny (1806–1873), wdowy po zmarłym w 1848 r. wielkim księciu Michale Pawłowiczu (ur. 1798), kontrola objęła również znajdujące się na tym terytorium szpitale wojskowe wraz z zatrudnionym w nich personelem medycznym.

W czasie przygotowywania reformy chłopskiej w Imperium Rosyjskim Czapski został rozjemcą w pow. mińskim. Wówczas też powiększył znacznie dwór w Stańkowie, w którym zaczął gromadzić zebrane zbiory – starodruki, obrazy, medale i monety. Od 21 grudnia 1862 r. do 1 stycznia 1865 r. (według kalendarza juliańskiego) był wicegubernatorem guberni nowogrodzkiej, z której z dniem 1 stycznia 1865 r. przeniesiony został na stanowisko wicegubernatora guberni petersburskiej. Był nim do 22 kwietnia 1867 r. W 1874 r. od Aleksandra II (1818–1881) uzyskał dla swojej linii potwierdzenie tytułu hrabiowskiego, nadanego w 1804 r. przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III (1770–1840). Odtąd nazwisko brzmiało Hutten-Czapski. Służbę zakończył w 1879 r. na stanowisku dyrektora departamentu leśnego w Ministerstwie Dóbr Państwowych. Po wycofaniu się z życia publicznego osiadł w Stańkowie, gdzie w roku 1880 wzniósł murowany neogotycki pałac i zajął się kompletowaniem zbiorów i drukiem katalogów. Gromadził nie tylko monety polskie (zebrał liczącą około 12 tys. egzemplarzy najpełniejszą kolekcję monet, medali i banknotów polskich), ale i rosyjskie. Posiadał ponadto bogaty zbiór geologiczno-mineralogiczny, unikalną kolekcję masoników, jak również liczącą ponad 20 tys. tomów bibliotekę. W 1875 r. wydał w Petersburgu pracę Удельные, великокняжеские и царские денги Древней Руси. Собрание графа Э. К. Гуттен-Чапского. Cała jego numizmatyczna kolekcja skatalogowana została w 5-tomowym dziele Catalogue de la collection des medailles et monnaies polonaises du Comte Emeric Hutten-Czapski (Petersbourg–Paris–Krakow, 1871–1916 (reprint Graz, 1967), wydanym staraniem wdowy, która dzieląc pasję męża, kontynuowała jego dzieło.

Był członkiem istniejącego od 1805 r. przy Uniwersytecie Moskiewskim naukowego towarzystwa przyrodniczego – Московского Общества Испытателей Природы. Należał do grona osób wspierających Rosyjskie Towarzystwo Geograficzne. Przez pięć i pół roku wpłacał po 5 tys. rubli na ekspedycje na wschodnią Syberię.

W 1894 r. podzielił swoją posiadłość między synów – Karola Jana (1860–1904) i Jerzego (1861–1930), natomiast rok później przeniósł się do Krakowa, gdzie również wywiózł swoje zbiory. Ich część umieścił w nabytym neoklasycystycznym pałacyku przy ul. Wolskiej 12 (obecnie ul. J. Piłsudskiego). Zamierzał udostępnić swoje zbiory społeczeństwu. Nie doczekawszy tego, zmarł 23 lipca 1896 r. w Krakowie. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim (kw. 45). W roku 1903 kolekcję i pałacyk z dobudowanym doń pawilonem muzealnym (nr 10) wdowa z synami przekazała Krakowowi. Obecnie jest to Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, jeden z oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie.

Hutten-Czapski miał czworo dzieci córki Zofię (1857–1911), zamężną za hr. Henrykiem Kazimierzem Plater Zyberkiem (1843–1925), i Elżbietę oraz wspomnianych dwóch synów, z których Karol Jan, ożeniony z Marią Leontyną (1870–1965) z Pusłowskich, był w latach 1890–1901 prezydentem Mińska Litewskiego, Jerzy pełnił zaś funkcje prezesa mińskich Towarzystw Rolniczego i Dobroczynności oraz Czerwonego Krzyża. Siostrzeńcem Emeryka Hutten-Czapskiego był znany sowiecki dyplomata – ludowy komisarz spraw zagranicznych RSSR (1918–1923) i ZSRR (1923–1930) – Gieorgij W. Cziczerin (1872–1936).



Bibliografia:
Encyklopedia Krakowa, Warszawa–Kraków 2000, s. 135; S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, Warszawa 1905, t. 2, s. 364; F. Kopera i M. Czapska, Czapski (Hutten) Emeryk Zachariasz, w: Polski słownik biograficzny, Kraków 1938, t. 4, s. 181–182 (bibliografia); E. Nieciowa, Czapski Emeryk Hutten, w: Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa–Łódź 1972, s. 138–139; K. K. [Krystyna Kowalska], Czapski Emeryk Zachariasz Mikołaj, w: Słownik biologów polskich, Warszawa 1987, s. 109; Чапскi (Гутен-Чапскi) Эмерык, w: Мыслiцелi i асветнiкi Беларусi. Энцыклапедычны даведнiк, Мiнск 1995, s. 593–595; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 117; Genealogia Czapskich, http://genealogia.grocholski.pl/gd/osoba.php?id=010184 [dostęp: 5 XI 2015]; E. Chwalewik, Zbiory polskie, archiwa, biblioteki, gabinety, galerie, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie, Warszawa–Kraków 1926, t. 1, s. 226–229 (Muzeum Czapskich); M. G. Blomberg, Kontakty polskich badaczy z Cesarskim Rosyjskim Towarzystwem Geograficznym w zakresie archeologii (w XIX i na pocz. XX wieku), w: Akademie Nauk – uniwersytety – organizacje nauki. Polsko-rosyjskie relacje w sferze nauki XVIII–XX w., red. L. Zasztowt, Warszawa 2013, s. 528–529; T. Fiedosowa, Polskie organizacje patriotyczne w Moskwie 1857–1866, Warszawa 1984, s. 26; Губерни Российской империи. История и руководители 1708–1917, Москва 2003, s. 196, 257; A. Krawczuk, K. Grodziska, ks. J. Dębski, A. Król, T. L. Kubica, Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Warszawa 1988, s. 70, 114; A. Jelski, Hrabia Emeryk Hutten-Czapski. Wspomnienia pośmiertne, Kraków 1896; M. Gumowski, Wspomnienia numizmatyka, Kraków 1966, s. 31–44.

Materiały związane z hasłem


ostatnio dodane


Hasła: Kochański Paweł Polacy w Zakładach Putiłowskich (1868–1937) Związek Młodzieży Polskiej „Zet” w Petersburgu / Piotrogrodzie Niżyńska Bronisława Więckowski Aleksander Józef Słonimski Siergiej Czarnomska Izabella Walentynowiczówna Wanda Skąpski Franciszek Salezy Słonimski Ludwik Walentynowicz Marian Krajowski-Kukiel Feliks Walentynowicz Rafał Antoni Władysław Ogiński Ignacy Szemioth Piotr Szemioth Stanisław Szemioth Włodzimierz Szemioth Aleksander Edward Żukowska Jadwiga Aniela Tekla Liniewicz Leon Filipkowski Stefan Julian Rawicz-Szczerbo Władysław Rzymskokatolickie parafie i kaplice Petersburga/Piotrogrodu oraz dekanatu petersburskiego Mickiewicz Stefan Kakowski Aleksander Spasowicz Włodzimierz Parafia i kościół św. Stanisława w Petersburgu Żenkiewicz Józef „Promień Poranny” / „Promień” Dąbrowski Jarosław Klub Robotniczy „Promień” Polska Szkoła Przygotowawcza i Pierwsze Polskie Gimnazjum Żeńskie Stanisławy Ćwierdzińskiej Barchwic Maria Ludwika Petersburskie edycje utworów Adama Mickiewicza Barchwic (Barchwitz) Jan Stanisław Łukaszewicz Dominik Szkiłłądź (Szkiłądź) w zakonie Jakub Jocher Adam Teofil Biblioteka: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Polski” w Petersburgu Ferdynand Ruszczyc w Petersburgu Teatr Polski i Polskie Studio Teatralne Polonica Petropolitana Piotrogrodzkie inicjatywy charytatywno-oświatowe fundatora KUL Karola Jaroszyńskiego (Prezentacja) Życie Teatralne Wielonarodowego Piotrogrodu-Leningradu w latach 1917-1941 Inwentarz rękopisów Biblioteki Załuskich w Cesarskiej Bibliotece Publicznej
Używamy plików cookies, by ułatwić korzystanie z naszej witryny. Jeśli nie chcesz, by pliki cookies były zapisywane na twoim dysku zmień ustawienia przeglądarki
Akceptuję
Więcej informacji