A A A

Hube Romuald Jan Ferdynand

Губе Ромуальд Михайлович


Autor: Franciszek Nowiński Hube Romuald Jan Ferdynand / Губе Ромуальд Михайлович (1803–1890), historyk prawa polskiego i praw słowiańskich, profesor uniwersytetów warszawskiego i petersburskiego...
05.04.2016
stan artykułu kompletny
Hube Romuald Jan Ferdynand / Губе Ромуальд Михайлович (1803–1890), historyk prawa polskiego i praw słowiańskich, profesor uniwersytetów warszawskiego i petersburskiego.

Urodził się 7 lutego 1803 r. w Warszawie, jako syn Michała (1779–1840) i Marianny Płońskiej (1780–1832), w rodzinie urzędniczej: ojciec pracował kolejno w administracji pruskiej, Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Edukację szkolną rozpoczął Hube w 1814 r. u pijarów w Warszawie, a następnie kontynuował ją w gimnazjum św. Anny w Krakowie. 28 września 1818 r. rozpoczął trzyletnie studia na Wydziale Prawa Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego (UW), gdzie uczęszczał na wykłady między innymi profesorów Jana Bandtkiego (1783–1846), Aleksandra Engelkego (1778–1839) oraz ks. Franciszka Szaniawskiego (1768–1830). Jako jeden z pierwszych absolwentów warszawskiego wydziału prawnego zdał 16 lipca 1821 r. celująco egzamin magisterski. Skierowany na aplikację w warszawskim Trybunale Cywilnym, w połowie 1823 r. pomyślnie zaliczył egzamin asesorski, jednak z powodu zbyt młodego wieku – nie miał jeszcze 21 lat – nie mógł uzyskać zatrudnienia na tym stanowisku. Ojciec zdecydował się więc wysłać go na dalsze studia prawnicze do Berlina, gdzie wielkie wrażenie wywarły na nim poglądy Georga Hegla (1770–1831) – zawarł nawet bliższą znajomość z filozofem, który, jak później wspominał, „pobudzał do myślenia i rozważania razem z sobą”.

W połowie 1825 r. powrócił do Warszawy. Dzięki przychylności władz uniwersyteckich i życzliwości profesury Wydziału Prawa 12 sierpnia 1825 r. zatrudniony został na etacie lektora (magister legens). Jego wykłady, w których akcentując doniosłość teorii Hegla, krytykował obowiązujący w Królestwie Kodeks Napoleona i opowiadał się za zmianami w prawie cywilnym, cieszyły się uznaniem studentów, wywołując jednocześnie dezaprobatę władz oświatowych, które w 1826 r. postanowiły zawiesić katedrę historii prawa, jako oficjalną przyczynę tej decyzji podając brak funduszy. Młodego wykładowcę i samą katedrę wybroniło solidarne poparcie władz uniwersyteckich i społeczności akademickiej. W 1828 r. objął zastępczo katedrę prawa naturalnego, encyklopedii prawa i prawa kryminalnego. 12 maja 1829 r. odbyła się (druga w historii wydziału) publiczna obrona dysertacji doktorskiej Hubego (w słowniku biograficznym studentów Uniwersytetu Warszawskiego podana jest data 2 lipca tego roku), a 3 sierpnia Komisja Rządowa zatwierdziła jego nominację na najmłodszego profesora zwyczajnego Wydziału Prawa. Obok historii prawa wykładał także prawo kryminalne i kanoniczne. Od 1830 r. był też czynnym członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk i jednym ze współzałożycieli wydawanego przez Wydział Prawa UW specjalistycznego periodyku „Themis Polska, czyli Pismo nauce i praktyce prawa poświęcone” (1828–1831).

Jako wykładowca wiele podróżował w celach naukowych. W 1828 r. w trakcie pobytu w Wiedniu opiekował się młodym Fryderykiem Chopinem (1810–1849). W 1830 r. otrzymał oficjalny półroczny urlop na wyjazd naukowy do Włoch i Francji. W maju tego roku udał się do Paryża, gdzie był świadkiem rewolucji lipcowej. W sierpniu wyjechał do Włoch, ale na wieść o wybuchu powstania w Królestwie postanowił skrócić pobyt w Rzymie. Nie otrzymawszy zgody na powrót do Królestwa, spędził zimę 1830/1831 w Wiedniu w towarzystwie Chopina, z którym mieszkał na Kohlmarkt. Wiosną 1831 r. przedostał się nielegalnie do ogarniętej powstaniem Warszawy. Dotarł tam najprawdopodobniej pod koniec kwietnia, gdyż już 3 maja tego roku w Towarzystwie Przyjaciół Nauk wygłosił okolicznościowy wykład. Planował wraz z bratem zaciągnąć się do wojska, zwrócił jednak na siebie uwagę ks. Adama Jerzego Czartoryskiego (1770–1861), który zaproponował mu współpracę wydawniczą z półurzędowym organem jego obozu „Zjednoczenie”. Nie kryjąc swych konserwatywnych poglądów, aktywnie działał na łamach tego pisma jako publicysta. Latem 1831 r. zatrudniony został jako referent w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Na trzy dni przed upadkiem Warszawy rodzina Hubego wyjechała do Torunia, a stamtąd przez Saksonię do Francji. On sam udał się do Poczdamu w celu wyrobienia legalnego paszportu, po którego otrzymaniu powrócił do Warszawy (20 listopada), gdzie został przyjęty w poczet profesorów uniwersyteckich. 25 grudnia 1832 r. zwolniono go oficjalnie z obowiązków na uczelni, uzyskał wtedy nominację (28 grudnia) na prokuratora sądu kryminalnego w Warszawie. W sierpniu 1833 r. został wytypowany przez pełniącego obowiązki zastępcy ministra-sekretarza stanu w Departamencie do Spraw Królestwa Polskiego przy Radzie Państwa w Petersburgu Ignacego Turkułła (1798–1856) do prac ustawodawczych w stolicy cesarstwa.

Petersburski okres w życiu Hubego (1833–1861) związany był przede wszystkim z intensywną pracą w II Oddziale Kancelarii Osobistej Jego Cesarskiej Mości, którym kierował wybitny prawnik reformator Michaił M. Sperański (1772–1839), a po jego śmierci hr. Dmitrij N. Błudow (1785–1864). Po przyjeździe do Petersburga Hube trafił do powołanej przy Sekretariacie Stanu Królestwa Polskiego Komisji Kodyfikacyjnej, która dokonać miała przeglądu prawodawstwa Królestwa Polskiego. Prezesował jej formalnie I. Turkułł, w praktyce jednak pracami komisji kierował sam M. M. Sperański, po którego śmierci przestała ona funkcjonować w pierwotnym kształcie i składzie, a jej członkowie uzyskali najpierw rangi radców stanu (1840), a następnie rzeczywistych radców stanu (1841). W zmodyfikowanej formie komisja działała od roku 1842 jako Komisja do Rewizji i Ułożenia Praw dla Królestwa Polskiego. W ramach podziału obowiązków Hubemu powierzono najpierw opracowanie projektu kodeksu karnego Królestwa i towarzyszącej mu procedury. Czerpiąc idee przewodnie z filozofii heglowskiej, jako pierwszy spośród polskich urzędników opracował projekt swojego kodeksu, którego analizą po przetłumaczeniu na jęz. francuski zajął się Sperański. Następnie opracowywał projekt organizacji sądownictwa w Królestwie, który przedstawił w połowie 1834 r. Jesienią tego roku – w związku z koniecznością poddania tego dokumentu pod dyskusję w Komisji Sprawiedliwości przy Radzie Stanu – wyjechał do Warszawy, gdzie 29 listopada poślubił Teofilę Rościszewską. Po powrocie nad Newę opracował w 1835 r. kolejny projekt, tym razem dotyczący zmiany procedury karnej. Z powodu koncentracji prac II Oddziału na całościowej reformie prawa kryminalnego i procedury rosyjskiego sądownictwa wszystkie jego projekty były jednak odkładane do późniejszego procedowania.

Pobyt w stolicy Rosji umożliwił Hubemu nawiązanie bliższych kontaktów nie tylko z wysokimi urzędnikami państwowymi, lecz także z uczonymi. Korzystając ze zmniejszonej ilości zajęć urzędniczych, na przełomie lat 1835 i 1836 zajął się zbieraniem materiałów źródłowych w petersburskich bibliotekach i jako jeden z pierwszych Polaków korzystał z materiałów wywiezionych przez Rosjan z Królestwa. Najczęściej pracował w Cesarskiej Bibliotece Publicznej oraz Muzeum im. Rumiancewa. Robił odpisy materiałów do historii polskiego prawodawstwa okresu średniowiecza, m.in. ze statutów Kazimierza Wielkiego i dokumentów synodów gnieźnieńskich. W tym czasie opracował też projekt organizacji politycznej i administracyjnej miast. Po śmierci Sperańskiego odszedł jednak od problematyki polskiej na rzecz zagadnień ogólnych. Od 1840 r. pracował w zespole opracowującym nowy kodeks karny dla Cesarstwa, a od 1843 r. także towarzyszącą mu procedurę karną. Nowy kodeks wszedł w życie 1 stycznia 1846 r.; w Królestwie Polskim obowiązywał od 1847 r. w skróconej wersji i z niewielkimi modyfikacjami jako Kodeks kar głównych i poprawczych. Hube był głównym autorem obydwu jego wersji – podobno marzył mu się wspólny europejski kodeks karny, do czego pierwszy krok stanowić miało ujednolicenie prawodawstwa Królestwa Polskiego z rosyjskim.

Jeszcze w latach 30. XIX w. wskazywał Hube na konieczność specjalnego kształcenia prawników na potrzeby Królestwa Polskiego, na tym tle zrodziła się w końcu idea powołania katedr prawa polskiego w uniwersytetach rosyjskich. 22 kwietnia 1840 r. zapadła decyzja o utworzeniu takich katedr przy uniwersytetach Petersburskim i Moskiewskim. Hube był oczywistym kandydatem na kierownika stołecznej katedry, którą jako profesor zwyczajny objął 27 lutego 1841 r., mając w zakresie swych obowiązków wykłady z prawa karnego, administracyjnego i historii prawa. Szczególnie bogaty w treści był jego wykład prawa polskiego, obejmujący okres od czasów przedchrześcijańskich po Królestwo Kongresowe.

Dymisję z posady uniwersyteckiej otrzymał 17 lipca 1845 r., a głównym jej powodem był nadmiar zajęć w II Oddziale, gdzie kontynuowano wydawanie kolejnych tomów Сводa законов Российской империи [Zbioru praw imperium rosyjskiego] oraz opracowywano kodeksy specjalistyczne; uzyskana przy wsparciu hr. D. N. Błudowa stała posada i pensja pozwalała mu też kontynuować prace w Komisji Kodyfikacyjnej Królestwa. Od stycznia 1849 r. zajmował się sprawą chłopską w Królestwie, a jesienią tego roku opracował także memoriał dotyczący chłopów w Cesarstwie Rosyjskim, ale dokument ten nie trafił wówczas na podatny grunt. Gdy władze rosyjskie ponownie podniosły problem chłopski w Królestwie, opowiedział się za uwłaszczeniem trzeciej części „całej ziemi”, wskazując na korzyści wynikające z takiego rozwiązania zarówno dla chłopów, jak i dla państwa. Przewidywał odszkodowania dla szlachty, ale po wcześniejszym potrąceniu należnych państwu zaległości. W 1859 r. opracował kolejny memoriał w sprawie chłopów rosyjskich przekazany Aleksandrowi II (1818–1881) przez hr. Błudowa. Tego roku w związku z reformą chłopską zainicjował też prace kodyfikacyjne nad nowym cywilnym prawem rosyjskim.

W 1846 r. znalazł się w składzie kierowanego przez hr. Błudowa rosyjskiego poselstwa do Rzymu, które miało doprowadzić od zawarcia konkordatu z Watykanem. Ze zleconych mu zadań wywiązał się zgodnie z oczekiwaniami władz i 5 grudnia 1847 r. „za prace podczas ostatnich rokowań z dworem rzymskim” otrzymał Order św. Włodzimierza II kl. Wyrazem rosnącego zaufania do jego osoby było powołanie go 1 grudnia 1855 r. na członka komitetu ds. Kościoła rzymskokatolickiego; 21 sierpnia 1857 r. uzyskał też zgodę na przyjęcie orderu papieskiego. W 1856 r. objął prezesurę Komisji Kodyfikacyjnej Królestwa, której przewodził do jej likwidacji w 1861 r. Przygotowany wówczas przez Hubego i Antoniego Czajkowskiego (1816–1873) projekt powołania w Warszawie trzyletniej szkoły prawa (1857) nie znalazł uznania zarówno u Aleksandra II, jak i u namiestnika Michaiła D. Gorczakowa (1793–1861). Przed ostatecznym wyjazdem z Petersburga wiosną 1861 r. Hube przygotował jeszcze nowy projekt powołania przynajmniej trzech szkół wyższych w Królestwie, z których jedna miała być szkołą prawa.

Zamknięcie prac Komisji Kodyfikacyjnej zakończyło pobyt Hubego nad Newą; uczony powrócił do Warszawy i z dniem 1 listopada 1861 r. objął dyrektorstwo Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, będąc jednocześnie członkiem Rady Stanu Królestwa Polskiego, aż do jej całkowitej likwidacji w 1867 r. Wkrótce po objęciu stanowiska przedstawił projekt reformy szkolnej, zakładający rozbudowę szkolnictwa wszystkich szczebli, nie otrzymał jednak katedry w utworzonej w 1861 r. Szkole Głównej, do czego przyczynić się miały nieporozumienia z hr. Aleksandrem Wielopolskim (1803–1877) – naczelnikiem rządu cywilnego Królestwa, które niebawem wymusiły także dymisję Hubego z kierownictwa resortu oświaty (czerwiec 1861). W latach 1863–1866 przewodniczył wydziałowi ds. szkolnych, wchodził też w skład komitetu, którego zadaniem było przygotowanie reformy sądownictwa w Królestwie. Po likwidacji Rady Stanu pozostawiono mu tytuł senatora, przyznając rangę rzeczywistego tajnego radcy oraz wysoką emeryturę. Do stolicy Rosji udał się jeszcze raz w latach 1878–1880. W latach 1880–1882 był członkiem Rady Państwa, nie uczestniczył jednak w jej obradach, zamieszkując na stałe w Warszawie.

Ostatnie lata były najbardziej twórczym okresem w naukowej biografii Hubego, wtedy to powstały jego najwartościowsze prace z zakresu polskiego prawa średniowiecznego oraz wydawnictwa źródłowe. Najwyżej ceniona spośród jego prac była i jest tzw. trylogia prawodawstwa polskiego: Prawo polskie w wieku XIII (1874), Prawo polskie w XIV wieku. Sądy, ich praktyka i stosunki prawne społeczeństwa w Polsce ku schyłkowi XIV wieku. Ze źródeł współczesnych opracował… (1886), Prawo polskie w XIV wieku. Ustawodawstwo Kazimierza Wielkiego opracował… (1881). Pośmiertne wydanie dzieł wybranych ukazało się w 1905 r. (dwa tomy).

Poglądy polityczne Hubego charakteryzuje się często jako konserwatywne, lub nawet skrajnie konserwatywne, przyrównując je do zapatrywań ks. Ksawerego Druckiego-Lubeckiego (1778–1846) i A. Wielopolskiego. Idea współpracy z Rosją, traktowana w realiach XIX w. jako najkorzystniejsze dla Polaków rozwiązanie, była w nich wyraźnie widoczna. Jego działalność w stolicy Rosji nie cieszyła się popularnością w Królestwie nawet w kręgach konserwatywnych, krytykowany był zwłaszcza za kodeks karny oraz rolę, jaką odegrał przy zawieraniu przez Rosję konkordatu z kurią rzymską. Niezależnie od negatywnych ocen jego postawy i poglądów politycznych dorobek naukowy Hubego z zakresu historii prawa był i nadal jest wysoko oceniany. Według świadectwa Ludwika Gumplowicza (1838–1909) w ostatnich latach życia zwracano się do niego jako do „najwyższej instancji w polskiej nauce historii prawa”.

Z małżeństwa z Teofilą z Rościszewskich (zm. 1876 r. w Paryżu) nie pozostawił potomstwa.
Zmarł w Warszawie 9 sierpnia 1890 r. i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kw. E, rz. 1, m. 15,16).

Oprócz wspomnianego Orderu św. Włodzimierza II kl., był odznaczony orderami św. Anny, Orła Białego i Aleksandra Newskiego.

Bibliografia:
A. Suligowski, Bibliografia prawnicza polska XIX i XX wieku, Warszawa 1911; W. Sobociński, Hube Romuald Jan, w: Polski słownik biograficzny, Warszawa–Kraków 1962–1964, t. 10, s. 70–73 (bibliografia); K. Dunin, Romuald Hube, w: Album biograficzny zasłużonych Polaków i Polek XIX w., Warszawa 1903, t. 2; R. Gerber, Studenci Uniwersytetu Warszawskiego 1808–1831: słownik biograficzny, Warszawa 1977; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 116 (bibliografia); J. Bieliński, Królewski Uniwersytet Warszawski 1816–1831, Warszawa 1907–1912, t. 1–3; Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981; J. Kucharzewski, Epoka paskiewiczowska. Losy oświaty, Warszawa–Kraków 1914; S. Łaguna, Romuald Hube i jego działalność naukowa, „Ateneum. Pismo naukowe i literackie”, 1890, t. 3, nr 9, s. 594–610; Z. Łukawski, Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wrocław 1978; F. Nowiński, Polacy na Uniwersytecie Petersburskim w latach 1832–1884, Wrocław 1986; Е. Полевщикова, Собрание книг Ромуальа Губе в библиотеке Одесского (Новоросийского) университета, Вісник Львівського національного університету ім. І. Франка. Серія книгознавство, бібліотеко-знавство та інформаційні технології 2010, Вип. 5, s. 65–75; W. Sobociński, Wydział Prawa w Uniwersytecie Warszawskim (1816–1831) i w Szkole Głównej (1862–1869), Warszawa 1963; tenże, Z dziejów prac kodyfikacyjnych dla Królestwa Polskiego i Rosji. Romuald Hube wobec kwestii chłopskiej, w: Wiek XIX. Prace ofiarowane Stefanowi Kieniewiczowi w 60. rocznicę urodzin, red. B. Grochulska, Warszawa 1967; T. Bobrowski, Pamiętnik mojego życia, Warszawa 1979, t. 1; K. Dunin, Romuald Hube (1803–1890). Studyum biograficzno-bibliograficzne, w: [R. Hube], Romualda Hubego Pisma, poprzedzone zarysem biograficzno-krytycznym przez Karola Dunina, Warszawa 1905, t. 1 (C:UsersLegal userAppDataLocalMicrosoftWindowsTemporary Internet FilesContent.IE5DNJUO5GKDUNIN Karol – Romuald Hube (1803–1890). Studyum biograficzno – bibliograficzne.zip - dostęp: 28 III 2015); A. Rembowski, Biografie naukowe. Romuald Hube, w: tenże, Pisma…, Kraków–Warszawa 1901, t. 1, s. 405–447.

ostatnio dodane


Hasła: Kochański Paweł Polacy w Zakładach Putiłowskich (1868–1937) Związek Młodzieży Polskiej „Zet” w Petersburgu / Piotrogrodzie Niżyńska Bronisława Więckowski Aleksander Józef Słonimski Siergiej Czarnomska Izabella Walentynowiczówna Wanda Skąpski Franciszek Salezy Słonimski Ludwik Walentynowicz Marian Krajowski-Kukiel Feliks Walentynowicz Rafał Antoni Władysław Ogiński Ignacy Szemioth Piotr Szemioth Stanisław Szemioth Włodzimierz Szemioth Aleksander Edward Żukowska Jadwiga Aniela Tekla Liniewicz Leon Filipkowski Stefan Julian Rawicz-Szczerbo Władysław Rzymskokatolickie parafie i kaplice Petersburga/Piotrogrodu oraz dekanatu petersburskiego Mickiewicz Stefan Kakowski Aleksander Spasowicz Włodzimierz Parafia i kościół św. Stanisława w Petersburgu Żenkiewicz Józef „Promień Poranny” / „Promień” Dąbrowski Jarosław Klub Robotniczy „Promień” Polska Szkoła Przygotowawcza i Pierwsze Polskie Gimnazjum Żeńskie Stanisławy Ćwierdzińskiej Barchwic Maria Ludwika Petersburskie edycje utworów Adama Mickiewicza Barchwic (Barchwitz) Jan Stanisław Łukaszewicz Dominik Szkiłłądź (Szkiłądź) w zakonie Jakub Jocher Adam Teofil Biblioteka: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Polski” w Petersburgu Ferdynand Ruszczyc w Petersburgu Teatr Polski i Polskie Studio Teatralne Polonica Petropolitana Piotrogrodzkie inicjatywy charytatywno-oświatowe fundatora KUL Karola Jaroszyńskiego (Prezentacja) Życie Teatralne Wielonarodowego Piotrogrodu-Leningradu w latach 1917-1941 Inwentarz rękopisów Biblioteki Załuskich w Cesarskiej Bibliotece Publicznej
Używamy plików cookies, by ułatwić korzystanie z naszej witryny. Jeśli nie chcesz, by pliki cookies były zapisywane na twoim dysku zmień ustawienia przeglądarki
Akceptuję
Więcej informacji