Heidenreich Ferdynand Marek / Гейденрейх Фердинанд Марк (1868–1922), księgarz, działacz społeczny w Petersburgu (Piotrogrodzie).

Urodzony 5/17 maja 1868 r. w Gatczynie pod Petersburgiem. Syn Władysława, poddanego Prus, urzędnika kolejowego, i Anny z Raczkowskich. W 1884 r. ukończył czteroklasową szkołę w Gatczynie. W 1887 r. rozpoczął praktykę księgarską w Petersburgu w firmie Księgarnia Warszawska Bronisławy Rymowicz (1839–1926), znanej później jako Księgarnia Polska Erazma Piltza (1851–1929). Od 1893 r. jej właścicielem został Kazimierz Grendyszyński (1866–1906), pod którego kierunkiem doskonalił swoje kwalifikacje. Był współautorem sukcesów wydawniczych Księgarni. Po rezygnacji Grendyszyńskiego w 1904 r. z ramienia Polskiej Spółki Udziałowej został kierownikiem, a później współwłaścicielem i zarządzającym Księgarni Polskiej. W 1908 r. przeniósł ją z ul. Jekateryninskiej [Екатерининская ул.] (obecnie przyłączona do ul. Szpalernej [Шпалерная ул.]) 2 do obszernego budynku należącego do barona Władimira B. Fredriksa (1838–1927) przy prosp. Włodzimierskim [Владимирский пр.] 13, w którym od 1909 r. mieściła się także redakcja „Dziennika Petersburskiego”. Uruchomił przy niej wypożyczalnię książek i czasopism, z ogromnym zestawem dzieł polskich. Z czasopism najwięcej czytelników miały „Tygodnik Ilustrowany”, „Kurjer Warszawski”, „Biesiada Literacka” i wileński „Goniec”. Katalog wypożyczalni książek polskich, obejmujący 514 pozycji, opublikowany został w 1914 r. Poza klasyką polską w wypożyczalni znalazły się też dzieła poetów i pisarzy rosyjskich, m.in. Aleksandra S. Puszkina (1799–1837), Michaiła J. Lermontowa (1814–1841), Nikołaja W. Gogola (1809–1852), Iwana S. Turgieniewa (1818–1883), Lwa N. Tołstoja (1828–1910), Leonida N. Andriejewa (1871–1919) i Dymitra S. Mereżkowskiego (1865–1941). Kaucja dla korzystających z wypożyczalni wynosiła 2 rub. rocznie, natomiast rokroczna opłata uzależniona była od liczby wypożyczanych tomów (od 50 kopiejek od książki).

Przez pierwsze lata zrezygnował jednak z aktywniejszej działalności wydawniczej, ograniczając się do sprzedaży dawnych nakładów.  W udzielonym w 1905 r. wywiadzie mówił: „Jest to zrozumiałe samo przez się, iż najwięcej sprzedajemy powieści, z kolei następnie idzie dział historyczny, zwłaszcza zaś monografie cieszą się olbrzymiem powodzeniem; po dziejopisarstwie wypada wymienić teologię i ascetykę. Książki religijne nabywają u nas masami; kupują je księża i lud roboczy. Dla wielu pracowników fabryk tutejszych broszury ascetyczne są jedyną i wyłączną lekturą. […] Większość zapotrzebowani mamy z Petersburga; dawniej dostarczaliśmy wiele do Moskwy, ale ostatnio zbyt znacznie się tam zmniejszył z powodu powstania tam samodzielnej księgarni”. Pytany o najpoczytniejszych autorów kontynuował: „Sienkiewicz, Żeromski…, zresztą, bywają przypływy i odpływy. Wziętość autorska udziela się zawsze z Warszawy, ale co charakterystyczna, iż «moda» idzie zawsze z opóźnieniem przynajmniej półrocznem” („Tygodnik Ilustrowany” nr 32, s. 595–596). W tym czasie roczne obroty księgarni wynosiły do 50 tys. rub. W 1905 r. za pośrednictwem ambasady francuskiej przesłał książki za kilkaset rub. dla jeńców Polaków wziętych do niewoli podczas wojny rosyjsko-japońskiej. W 1907 r. obchodził 20-lecie pracy, a w roku 1912 – 25-lecie.

Działalność edytorską podjął ponownie pod koniec 1915 r. W 1916 r. wydał Katalog Księgarni Polskiej. Do wiosny 1918 r. jego nakładem ukazało się 27 publikacji. Oprócz autorów dobrze znanych czytelnikom, jak Józef Ignacy Kraszewski (1812–1870), Stanisław Bełza (1849–1929), Józef Chociszewski (1837–1914), pojawili się nowi, m.in. Feliks Cichecki, Wanda Dalecka (1862–1932), Stanisława Pisarzewska (1857–1941) oraz Jadwiga Papi (1843–1906). Ze względu na inne potrzeby nie udało się natomiast uruchomić specjalnej serii „Biblioteka dla Dzieci i Młodzieży”. W latach 1915–1917 z ramienia PolskiegoTowarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny podjął się również wydawania tanich podręczników szkolnych dla uchodźców z Królestwa Polskiego; oprócz podręczników wydawał też arcydzieła literatury polskiej w serii „Biblioteczka Wygnańców” (niektóre uległy konfiskacie).

Znany był również ze swojej pasji społecznikowskiej. Oprócz Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny działał w Towarzystwie Gimnastycznym "Sokół Polski" i „Ognisku Polskim” – polskich stowarzyszeniach społeczno-kulturalnych Petersburga. W 1906 r. został skarbnikiem „Sokoła”. Utrzymywał kontakty ze środowiskiem kulturalnym Warszawy, organizując nad Newą występy artystów polskich. Po rozwiązaniu polskich organizacji Piotrogrodu przez bolszewików uczestniczył w pracach tajnego Prezydium Komitetu Obywatelskiego. Wraz z żoną Zofią opiekował się jeńcami polskimi, umożliwiając im powrót do kraju. Księgarnię prowadził do 1920 r., kiedy to na polecenie władz została zamknięta.

Nad Newą mieszkał kolejno pod adresami: ul. Italianskaja [Итальянская ул.] 27 (1899–1900), prosp. Newski [Невский пр.] 52 m. 14 (1902), ul. Małaja Konjuszennaja [Малая Конюшенная ул.] 12 m. 17 (1903), w, ul. Jekatierininskaja 2 – budynek księgarni (1906–1907), prosp. Newski 64 (1908), prosp. Włodzimierski [Владимирский пр.] 13 (1909–1917). W latach 1901 oraz 1904–1905 nie został odnotowany w księgach adresowych.

Za działalność kontrrewolucyjną został aresztowany 29 sierpnia 1921 r. i po krótkim procesie skazany przez piotrogrodzkie prezydium Wszechrosyjskiej Komisji Nadzwyczajnej do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Nadużyciami Władzy (Czeka) na karę śmierci (3 października 1921); wywieziony do Moskwy 9 października tego roku, został rozstrzelany 25 kwietnia 1922 r. Polski chargé d’affaires Tytus Filipowicz (1873–1953) bezskutecznie interweniował w jego sprawie (noty z 15 października i 5 listopada 1921 r.) u komisarza ludowego spraw zagranicznych Gieorgija W. Cziczerina (1872–1936).

O rodzinie brak wiadomości. W 1917 r. pod tym samym adresem odnotowana jest Zofia Heidenreich. W Polsce niepodległej odznaczony „Odznaką Pamiątkową Więźniów Ideowych z lat 1914–1921”.


Bibliografia:
K. Świerkowski, Heidenreich Ferdynand, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław– Kraków–Warszawa 1960–1961, t. 9, s. 341 (bibliografia); W. A. Kempa, Heidenreich Ferdynand, w: Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa–Łódź 1972, s. 323; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 110; Электронная книга памяти „Возвращенные имена”, http://visz.nlr.ru/search/lists/vi/227_0.html [dostęp: 20 X 2015]; L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984, s. 382–394; Z. Butrym, Księgarnia Polska w Petersburgu, „Wiadomości Księgarskie” 2005, R. 12, nr 4, s. 47–49; B. Garczyk, Petersburg. Nierosyjska historia miasta 1703–1919, Poznań 2015, s. 81; A. Kempa, Książka polska w Petersburgu (1772–1920), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” 1995, nr 6, s. 30; J. Kuszłejko, Książka polska w Rosji na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1993, s. 77, 90, 96–97, 100, 128, 156, 162–166, 168–169, 193, 216, 217; Z. Łukawski, Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978, s. 159 (przypis 40); M. P. [Marian Pachucki], Z dziejów placówki kultury polskiej nad Newą, „Przegląd Księgarski” 1923, R. 9, nr 1–2, s. 5–7; Т. М. Смирнова, Польские общества в Санкт Петербурге конец XIX – начало XX века, Санкт-Петербург 2013, s. 175; I. Spustek, Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, Warszawa 1966, s. 138; „Przegląd Księgarski” 1922, nr 3, s. 64 i nr 4–5, s. 89; Z. W. [Zygmunt Wasilewski], Śp. Ferdynand Heidenreich, „Kurier Warszawski” 1922, nr 112, s. 8–9 (wspomnienie pośmiertne);  „Tygodnik Ilustrowany” 1905, nr 32, 30 lipca/12 sierpnia, s. 595–596 (S. Gorski, Polacy w Petersburgu (Wrażenia i wywiady) – fot. i rozmowa).