Grendyszyński Kazimierz / Грендышинский Казимир (1864–1906), księgarz, nakładca, właściciel Księgarni Polskiej w Petersburgu.

Urodzony w 1866 r. w Lipnie koło Płocka (pow. lipnowski gub. płockiej), pochodził z rodziny ziemiańskiej historycznej ziemi dobrzyńskiej. Był synem Henryka i Łucji z Kleczkowskich, bratem Ludomira Ignacego (1859–1922), warszawskiego dziennikarza, publicysty i działacza społecznego. Po ukończeniu pięciu klas gimnazjum płockiego ok. 1887 r. podjął pracę w Petersburgu jako praktykant w Księgarni Polskiej Erazma Piltza (1851–1929), znanej wcześniej jako Księgarnia Warszawska Bronisławy Rymowicz (1839–1926). Dzięki starszemu bratu, Ludomirowi (1859–1922), publicyście i redaktorowi związanemu z „Krajem”, nawiązał kontakty z elitą intelektualną kolonii polskiej w Petersburgu. W 1893 r. został kierownikiem Księgarni Polskiej, a od maja tego roku jej właścicielem. Przeniósł ją z kamienicy Lesnikowa przy pl. Kazańskim [Казанская пл.] 7 (obecnie nr 3) na ul. Jekateryninską [Екатерининская ул.] 2, obecnie przyłączona do ul. Szpalernej [Шпалерная ул.].

W ciągu dziesięciu lat aktywnej działalności nakładem księgarni ukazało się kilkadziesiąt cennych dzieł naukowych i literackich, adresowanych do różnych środowisk. Ważną pozycję w ruchu wydawniczym zapewnił sobie asortymentem książek wydanych przez własną oficynę. Należały do nich wartościowe opracowania z literatury i historii Polski. Nakładem Księgarni Polskiej ukazały się prace wybitnego badacza literatury polskiej Piotra Chmielowskiego (1848–1904): Współcześni poeci polscy (1895) oraz Nasza literatura dramatyczna (1898). Związany z gazetą „Kraj” historyk literatury i krytyk Antoni Gustaw Bem (1848–1902) wydał u Grendyszyńskiego Teorię poezji polskiej (1899), a historyk literatury Józef Tretiak (1841–1923) Młodość Mickiewicza (1898).


Z dobrym przyjęciem na rynku czytelniczym spotkały się także wydane w latach 1894–1895 trzy serie Szkiców historycznych Adama Darowskiego (1851–1911) oraz opublikowana w roku 1898 druga seria Szkiców i poszukiwań historycznych Kazimierza Pułaskiego (1846–1926). Popularność rozprawy krakowskiego historyka Waleriana Kalinki (1826–1886) Ustawa trzeciego maja. Ustęp z niewydanego 3-go tomu „Sejmu Czteroletniego”, wydanej w Petersburgu w 1888 r. nakładem księgarni B. Rymowicz, spowodowała, że dziesięć lat po pierwszym wydaniu zdecydował się na wznowienie druku. Na przełomie XIX i XX w. wydane zostały dwa tomy Dziejów wychowania i szkół w Polsce w wiekach średnich (1898–1903) Antoniego Karbowiaka (1856–1919). Praca Henryka Ułaszyna (1874–1956) poświęcona kontraktom kijowskim (1900) rozpoczęła karierę naukową tego wybitnego później językoznawcy.

W kręgu zainteresowań Grendyszyńskiego pozostawały również pamiętniki porozbiorowe. Ze względu na cenzurę był to gatunek rzadko uwzględniany przez wydawców w Królestwie Polskim. Wyjątek stanowiła Galicja i Wielkie Księstwo Poznańskie. Nakładem księgarń Lwowa, Krakowa i Poznania w ostatnich latach XIX w. ukazało się kilka interesujących pamiętników dotyczących czasów po 1795 r. Dzięki zabiegom Grendyszyńskiego udało się wydać w 1894 r. w Petersburgu Pamiętnik historyczny i wojskowy o wojnie polsko-rosyjskiej w roku 1831 Ignacego Prądzyńskiego (1792–1850) i Moje wspomnienia (tom 1–2: 1898) Leona Dembowskiego (1789–1878), w okresie powstania listopadowego współpracownika Adama Jerzego Czartoryskiego (1770–1861).

Osiągnięciem edytorskim Grendyszyńskiego w zakresie biografistyki była seria Życiorysy sławnych Polaków. W latach 1898–1900 w ramach tego cyklu ukazało się szesnaście tomików opracowanych przez znanych autorów, m.in. filologów lwowskiego Piotra Chmielowskiego (1848–1904) i krakowskiego Stanisława Tarnowskiego (1837–1917),

językoznawcę Władysława Ewarysta Nehringa (1830–1909), historyków Franciszka Rawitę Gawrońskiego (1846–1930) i Witolda Nowodworskiego (1861–1923), długoletniego nauczyciela w szkołach petersburskich, od 1900 r. docenta na Uniwersytecie Petersburskim.

Grendyszyński uwzględniał też zainteresowanie czytelników literaturą piękną. W 1896 r. ukazał się jego nakładem Australczyk – ostatnia powieść Elizy Orzeszkowej (1841–1910). Swoje powieści publikowali ponadto: brat Józefa Ignacego Kraszewskiego (1812–1887) – Kajetan (1827–1896), Ignacy Maciejowski pseud. Sewer (1835–1901), Gustaw Kamieński pseud. Gamaston (1838–1930), Aleksander Mańkowski (1855–1924) oraz Władysław Umiński (1865–1954) zwany polskim Jules’em Verneʼem. Poetów polskich 2. poł. XIX w. reprezentowały tomiki wierszy Teofila Lenartowicza (1822–1893) z 1895 r. i Wincentego Pola (1807–1872) z roku 1897.

Liczącym się nurtem wydawniczym Grendyszyńskiego stały się książki dla dzieci i młodzieży. Wspólnie z literatką i działaczką oświatową Jadwigą Papi (1843–1906) rozpoczął na wzór J. I. Kraszewskiego wydawanie powieści historycznych dla dzieci. Nakładem Księgarni Polskiej ukazały się Obrazy z życia znakomitych Polaków i Polek (1899) oraz siedem książek z cyklu Powieści historyczne (1898–1904). Niezwykle pożytecznym wydawnictwem dla Polaków mieszkających w Rosji był Kalendarz katolicki (1896–1903). Oprócz informacji bieżących przynosił on wiadomości z kultury i życia Polonii, a także interesującą publicystykę. Redaktorem publikacji był ksiądz Jan Cieplak (1857–1926), absolwent i profesor Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu, późniejszy biskup sufragan mohylewski. Grendyszyński był znakomitym i doświadczonym wydawcą. W swojej działalności wiele miejsca poświęcał reklamie książki. Na potrzeby bibliotek i czytelników wydał: Katalog Księgarni Polskiej w Petersburgu (1894), Katalog książek do nabycia w Księgarni (1895, 1898), a także Katalog książek dla dzieci i młodzieży oraz podręczników wykładowych (1899). Był też redaktorem i wydawcą informującego o nowościach księgarskich miesięcznika „Wiadomości Bibliograficzne” (1898–1903). Szacuje się, że ok. 80 proc. nakładów księgarni Grendyszyńskiego, głównie ze względu na problemy z cenzurą, drukowanych było w Krakowie, najczęściej w Zakładach Władysława Ludwika Anczyca i Spółki. Należał do Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy Kościele św. Katarzyny, którego członkiem rzeczywistym był w latach 1900–1904. 

Represyjna polityka ministra spraw wewnętrznych Wiaczesława K. von Plehwego (1846–1904), trudności finansowe oraz pogarszający się stan zdrowia właściciela położyły kres działalności wydawniczej Księgarni Polskiej. W 1904 r. za kwotę 20 tys. rub. nabyła ją Spółka Udziałowa złożona z kilkunastu zamożniejszych przedstawicieli petersburskiej Polonii. Kierownikiem Księgarni został jej pracownik Ferdynand Marek Heidenreich (1868–1922).

W trakcie pobytu nad Newą Grendyszyński mieszkał kolejno przy ul. Galernej [Галерная ул.] 12 (1896), prosp. Newskim 112 m. 6 (1899), tamże pod nr. 116 m. 2 (1900–1902), w zaułku Swiecznym [Свечной пер.] 5 (1903), przy nab. Fontanki [Фонтанки p. наб.] 38 (1904–1905) oraz w budynku księgarni przy ul. Jekatierininskiej 2 (1906-1907).

Był żonaty, 29 kwietnia 1894 r. poślubił w kościele parafialnym w Inowłodzu Zofię Ćwierdzińską („Kraj” 1894, nr 16, s. 17).

Zmarł 25 stycznia 1906 r. w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kw. nr 63, rz. 1, m. 1).


Bibliografia:
Grendyszyński Kazimierz, red. PSB, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław– Kraków–Warszawa 1959–1960, t. 8, s. 575 (bibliografia); J. Długosz, Grendyszyński Kazimierz, w: Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa–Łódź 1972, s. 393; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 101; L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984, s. 381–382; Z. Butrym, Księgarnia Polska w Petersburgu, „Wiadomości Księgarskie” 2005, R. 12, nr 4, s. 47; A. Kempa, Książka polska w Petersburgu (1772–1920), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” 1995, nr 6, s. 29–30; A. Kłossowski, Na obczyźnie. Ludzie polskiej książki, Wrocław 1984, s. 106; J. Kuszłejko, Książka polska w Rosji na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1993, s. 18, 43, 60, 76–77 i n. według indeksu; M. Kwiatkowska, Księgarnia Polska w Petersburgu. Przyczynek do opisu polskiego ruchu wydawniczego na przełomie XIX i XX wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” 2014, nr 1/18, s. 80–85; Z. Łukawski, Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978, s. 158–159; tenże, Rola polskiej i rosyjskiej prasy społeczno-politycznej w ostatnim dwudziestoleciu XIX w., w: Polsko-rosyjskie związki społeczno-kulturalne na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1980, s. 337; I. Spustek, Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, Warszawa 1966, s. 137–138; S. Szenic, Cmentarz Powązkowski 1891–1918. Zmarli i ich rodziny, Warszawa 1983, s. 206; F. Hoesick, Dom rodzicielski, t. 4, Kraków 1935, s. 10–11, 13, 128, 224–231; Księgarnia Polska w Petersburgu, „Przegląd Księgarski” 1912, s. 58–59. „Kraj” 1894, nr 16, 22 kwietnia/4 maja, s. 17 (ślub).

Dzięki uprzejmości Pana Juliusza Zielińskiego udostępniamy skan broszury (125 x 170 mm) pt. Katalog rozumowany wydawnictw księgarni Kazimierza Grendyszyńskiego w Petersburgu ul. Jekateryńska 2, [Petersburg] 1898

Plik można pobrać tutaj.