Godebski Cyprian / Годебский Циприан (Киприан) Ксаверьевич (Савельевич) (1835–1909), h. Godziemba, rzeźbiarz.

Urodził się 30 października 1835 r. w Méry-sur-Cher koło Bourges we Francji w rodzinie szlacheckiej. Był synem powstańca1830/1831 r., historyka i działacza emigracyjnego, Franciszka Ksawerego (1801–1869), oraz wnukiem legionisty i poety Cypriana (1765–1809). Matka artysty, Ludwika Dezyderia z domu Rymińska, opuściła rodzinę i przeniosła się na Wołyń, dlatego też wychowaniem dzieci (z ośmiorga – pięciu córek i trzech synów, dwójka zmarła w dzieciństwie) zajmował się wyłącznie ojciec. Ze sztuką młody Godebski zetknął się w Wersalu, dokąd przeprowadził się z ojcem, który objął tam posadę kustosza prywatnych zbiorów króla Ludwika Filipa (1773–1850). Uczył się wraz z bratem Władysławem w założonej pod Paryżem w 1842 r. z inicjatywy polskiej emigracji, w tym ojca, Szkole Polskiej Narodowej w Batignolles.

Pierwsze samodzielnie wykonane rzeźby Godebskiego powstały w 1853 r. W tymże roku rozpoczął on naukę w pracowni rzeźbiarza François Jouffroya (1806–1882), w której kształcił się przez pięć lat; równocześnie zajmował się nauczaniem rysunku, zatrudniał się też jako rysownik w biurach budowlanych oraz jako kamieniarz w pracowniach rzeźbiarskich. W latach 50. XIX w. tworzył głównie medaliony portretowe i popiersia, m.in. ojca, Adama Mickiewicza (1798–1855) i Juliana Ursyna Niemcewicza (1757–1841). W 1858 r. Godebscy w związku z objęciem przez ojca posady kustosza Zakładu Narodowego im. Ossolińskich przenieśli się do Lwowa, gdzie Cypriana otoczył opieką austriacki namiestnik Galicji Agenor hr. Gołuchowski (1812–1875). Uzyskał wówczas zlecenie na wykonanie monumentalnych rzeźb dla nowo budowanego gmachu Domu Inwalidów Wojskowych. W 1861 r. artysta przeniósł się do Wiednia, wezwany zamówieniami dworu cesarskiego. Następnie (1863) wyjechał do Paryża, potem przez parę lat mieszkał na przemian we Francji i w Belgii. Zapewne w 1866 r. ożenił się z Sophie Servais (zm. 1872), córką poślubionej w Petersburgu Rosjanki Sophie Feyghini i wiolonczelisty Adriena François (1807–1866), którego pomnik artysta wykonał w 1868 r. dla jego rodzinnego miasta Hal (Halle) w Belgii. Wchodząc do rodziny wybitnego wirtuoza, Godebski poznał zaprzyjaźnionego z nią wiolonczelistę i organizatora życia muzycznego w rosyjskiej stolicy Macieja (Matwieja) Wielhorskiego (1794–1866), w którego salonie teść kilkakrotnie koncertował. Medalion z jego podobizną, wykonany przez artystę w 1865 r., znalazł się na nagrobku hrabiego w Błagowieszczeńskiej kaplicy grobowej na terenie petersburskiej ławry św. Aleksandra Newskiego, a jego pomniejszone wersje odlane w brązie przeznaczone były dla grona przyjaciół.

Nad Newą rzeźbiarz pojawił się wiosną 1868 r., a wykonane wówczas marmurowe popiersia przyszłego przewodniczącego Petersburskiego Towarzystwa Architektów architekta Ernesta Giberta (1823–1909) i jego żony Olgi z domu Fegin (1838–1900) pokazał rok później na wystawie akademickiej. Gibert był protektorem Godebskiego, o czym świadczy fakt, że to właśnie on rekomendował artystę Radzie stołecznej Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych. Rekomendacja okazała się skuteczna i rzeźbiarz otrzymał tytuł jej Honorowego Wolnego Członka (wbrew powtarzanym informacjom nigdy nie był jej profesorem), dający możliwość uczestniczenia w kolejnych petersburskich wystawach akademickich (w katalogach występował zawsze jako Servais-Godebski). Najliczniejsza reprezentacja jego twórczości znalazła się w salach Akademii w roku 1872: pokazał wówczas jednocześnie osiem dzieł, wypełniając znaczną część działu rzeźby. Zaprezentował m.in. popiersie zatytułowane Skromność, postać Bachantki, biusty byłego ministra dworu cesarskiego generała piechoty hr. Władimira F. Adlerberga (1791–1884) oraz aktorów Wasilija W. Samojłowa (1813–1887) z 1871 r. i Polaka z pochodzenia Iwana I. Sosnickiego (1794–1871/1872) z ok. 1871 r. Wykonywał też jakieś prace na zamówienie ks. Feliksa F. Jusupowa (1856–1928). Niewielkie „gabinetowe” popiersia były istotną częścią twórczości Godebskiego z czasu pobytu w stolicy Rosji, jak np. popiersie ówczesnego ministra spraw zagranicznych ks. Aleksandra M. Gorczakowa (1798–1883) z 1870 r., które w 1998 r. posłużyło jako element jego pomnika, ustawionego w parku Aleksandryjskim [Александровский сад] w Petersburgu. W 1872 r. uczestniczył w pracach restauratorskich i dekoratorskich w rezydencji Romanowów w Carskim Siole. Z pobytem nad Newą wiązało się jeszcze jedno dzieło Godebskiego – niezachowany nagrobek jego zmarłej w kwietniu 1872 r. żony, pochowanej na luterańskim cmentarzu Wołkowskim [Волковское лютеранское кладбище]. W Petersburgu Godebski opracował również szkic pomnika upamiętniającego wojnę krymską z lat 1853–1856, przeznaczonego dla Sewastopola, a także szkic gigantycznej fontanny w parku Aleksandryjskim.

W roku 1875 artysta opuścił rosyjską stolicę, zapewne chcąc jak najszybciej porzucić miejsce związane z rodzinną tragedią, ale być może również zniechęcony opiniami krytyków, którzy nie odnieśli się do jego sztuki ze szczególnym entuzjazmem. Z uznaniem wypowiadali się tylko na temat jego rzeźb portretowych, ceniąc w nich trafność charakterystyki i uchwycenie podobieństwa modeli. Z Petersburga Godebski przeniósł się do Warszawy, gdzie z drugą żoną, rzeźbiarką i filantropką Matyldą z Rosenów, prowadził znany salon artystyczno-literacki; zajmował się także krytyką artystyczną, publikując Listy o sztuce na łamach „Gazety Polskiej”. Na przełomie lat 1875 i 1876 opuścił Warszawę i powrócił do Paryża. Do końca życia mieszkał we Francji, niemal co roku brał udział w paryskim Salonie. Sławę i popularność przyniosły mu przede wszystkim pomniki, m.in. upamiętniający oswobodzenie Peru w Limie (1866–1869), A. Mickiewicza w Warszawie (1898) i ukraińskiego wieszcza Tarasa H. Szewczenki (1814–1861) we Lwowie (1899), oraz liczne nagrobki, zwłaszcza na paryskich cmentarzach (m.in. kompozytora Hectora Berlioza (1803–1869) na Père Lachaise, 1884; pisarza i poety Théophile’a Gautiera (1811–1872) na Montmartre, 1874; dyktatora powstania styczniowego 1863 r. gen. Ludwika Mierosławskiego (1814–1878) na Montparnasse) czy malarza Jana Matejki (1838–1893) w kościele Mariackim w Krakowie, 1898). Petersburg odwiedził jeszcze w roku 1898, bez powodzenia zabiegając tam o urządzenie indywidualnej wystawy.

Był twórcą wszechstronnym; obok portretów komponował grupy alegoryczne, tworzył rzeźby na tematy mitologiczne i rodzajowe. Sztuka Godebskiego charakteryzowała się perfekcją warsztatową, ale często zarzucano jej banalność kompozycji i tematyki.

Powtórny związek małżeński zawarł Godebski 1 października 1874 r. z rzeźbiarką Matyldą (1836–17 maja 1887), córką bankiera Markusa Rosena i Klary z domu Loewenstein, zamężną 1. v. z Barnadem Kohenem, a 2. v. z bankierem Ignacym Natansonem. Po raz trzeci ożenił się 30 sierpnia 1888 r. w Paryżu z Mathilde (1839– 1 maja 1912) de la Frenaye, córkę Théodora i Adrienne, wdową po margrabim Adolpheʼem Antoineʼem le Pellerinem de Gauvilleʼem (1814–1872), która także zajmowała się działalnością artystyczną. Z pierwszego małżeństwa miał dwoje dzieci – syna Franciszka, absolwenta konserwatorium w Brukseli, który był uzdolnionym skrzypkiem i kompozytorem, i córkę Marię. Miał też syna Cypriana zwanego Cypą. Urodzona w Petersburgu lub Carskim Siole córka (matka zmarła przy jej porodzie) Maria Zofia Olga Zenajda (30 marca 1872–15 października 1850), zwana Misią, zamężna 1. v. z bankierem i kolekcjonerem sztuki Tadeuszem Natansonem (1868–1951), 2. v. z przemysłowcem Alfredem Edwardsem, a 3. v. z katalońskim malarzem José Marią Sertem (1874–1945), prowadziła w Paryżu słynny salon, była znana jako pianistka i protektorka artystów, m.in. Siergieja P. Diagilewa (1872–1929) i jego Baletów Rosyjskich.

Zmarł 25 listopada 1909 r. w Paryżu (Passy), pochowany został na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency.

Odznaczony był belgijskim Orderem Leopolda, krzyżem oficerskim Legii Honorowej (1889). Prace Godebskiego znajdują się w wielu muzeach świata, m.in. Narodowym w Poznaniu i Warszawie oraz w Państwowym Muzeum Rosyjskim [Государственный Русский Музей] i Instytucie Literatury Rosyjskiej (Dom Puszkina) Rosyjskiej Akademii Nauk [Институт русской литературы (Пушкинский Дом) Российской академии наук] w Petersburgu.



Bibliografia:
I. Trybowski, Godebski Cyprian, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Kraków–Warszawa 1959–1960, t. 8, s. 165–166 (bibliografia); A. Ryszkiewicz, Godebski Cyprian, w: Słownik artystów polskich i w Polsce działających, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, t. 2, s. 379 (Godebska Matylda) i s. 379–384 (bibliografia); Je. Karpowa, Cyprian Godebski w Petersburgu, „Biuletyn Historii Sztuki” 1998, nr 1–2, s. 89–102; Е. В. Карпова, Петербургские работы Киприана Годебского, w: taż, Русская и западноевропейская скульптура XVIII – начала XX века. Новые материалы. Находки. Атрибуции, Санкт-Петербург 2009, s. 553–566; Stanisław S. Nicieja, Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988, s. 117–119; C. Godebski, Listy o sztuce, oprac. krytyczne, wstęp i komentarze M. Masłowski, Kraków 1970.