Gałęzowski Stefan / Галензовский (Галэнзовский) Стефан (Стефан-Андрей, Степан) Петрович (1863–1944), inżynier cywilny, artysta-architekt, wykładowca, działacz społeczny.

Urodził się 30 listopada/12 grudnia 1863 r. w Warszawie. Był synem Piotra Gałęzowskiego, urzędnika straży granicznej, i Julii z domu Boller. Wykształcenie podstawowe zdobył w warszawskiej szkole realnej, którą ukończył w 1884 r. W Petersburgu uzyskał dwa dyplomy szkół wyższych. W latach 1884–1889 studiował w Instytucie Inżynierów Cywilnych [Институт гражданских инженеров] (IIC), gdzie otrzymał srebrny medal i srebrną odznakę akademicką oraz zdobył tytuł inżyniera cywilnego pierwszej kategorii. W latach 1889–1893 kontynuował studia na Wydziale Architektury Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP), gdzie nagrodzono go małym złotym medalem i dwoma srebrnymi. Za pracę dyplomową „Projekt hotelu w mieście stołecznym” [Проект гостиницы для приезжающих в столичном городе] otrzymał 1 listopada 1893 r. tytuł architekta-artysty I kl. z prawem do podjęcia służby w dziesiątej randze.

W czasie studiów w IIC w ramach praktyk letnich na II–IV roku pracował w Stacji Filtrów w Warszawie, uczestnicząc w budowie obiektów technicznych i gmachu administracji. Sprawozdanie, projekty i rysunki stworzone podczas warszawskich praktyk zostały nabyte przez IIC; później Gałęzowski wykorzystał te materiały w rękopiśmiennym sprawozdaniu Описание производства работ на станции фильтров в Варшаве [Opis prac na Stacji Filtrów w Warszawie]. Studiując na ASP latem 1890 r., ponownie odbywał praktyki w Warszawie, tym razem jako asystent znanego architekta Stefana Szyllera (1857–1933), i uczestniczył w realizacji jego projektów architektonicznych.

Kluczowe miejsce w twórczej karierze okresu petersburskiego Gałęzowskiego zajmowała działalność pedagogiczna. W latach 1893–1895 wykładał na ASP, a następnie w latach 1895–1917 w IIC i Instytucie Technologicznym (jako docent), od 1899 r. w Instytucie Inżynierów Komunikacji (IIK; od 1910 r. jako jeden z kierowników Wydziału Architektury) oraz w Żeńskim Instytucie Politechnicznym. Od listopada 1914 r. był profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Projektowania Architektonicznego IIC.

Cechowała go aktywna postawa społeczna. Nad Newą należał do stowarzyszeń branżowych – powołanego w 1894 r. rosyjskiego Stowarzyszenia Inżynierów Cywilnych [Обществo гражданских инженеров] (członek zarządu, wiceprzewodniczący) i Petersburskiego Towarzystwa Architektów [Петербургскоe обществo архитекторов], którego członkiem został w 1894 r. Wchodził również w skład komisji redakcyjnej rocznika wydawanego przez utworzone w 1904 r. Towarzystwo Architektów-Artystów (TA-A) oraz rady redakcyjnej czasopisma „Zodczij” [Зодчий], w którym też publikował w latach 1912–1916, głównie w kwestiach konkursów architektonicznych oraz w 1914 r. nekrolog zaprzyjaźnionego stołecznego architekta Józefa Moszyńskiego (1860–1914) (nr 25, s. 306). Wspólnie m.in. z Marianem Peretiatkowiczem (1872–1916) działał w radzie założonego przy TA-A w 1907 r. Muzeum Starego Petersburga. Dwa lata później został prezesem Koła Architektów, utworzonego przy Polskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych na wzór działającego od 1906 r. Koła Architektów przy powołanym do życia w 1898 r. Stowarzyszeniu Techników w Warszawie. Wśród zadań stowarzyszenia branżowego jednoczącego działających nad Newą architektów Polaków znalazły się zjednoczenie środowiska polskich architektów, pośredniczenie w kontaktach z działającymi w rosyjskiej stolicy analogicznymi organizacjami i instytucjami branżowymi, przede wszystkim jednak inwentaryzacja polskich dzieł sztuki i zabytków nieruchomych oraz opieka nad nimi, w szczególności nad obiektami architektury. Gałęzowski wszedł do grona powołanej do życia w grudniu 1908 r. w Krakowie 15-osobowej ponadzaborowej Delegacji Architektów Polskich, z której ramienia został w 1909 r. zastępcą polskiego przedstawiciela w Komitecie Stałym Międzynarodowych Kongresów Architektów w Paryżu. Jednocześnie jako jedyny Polak wchodził w 1909 r. w skład rosyjskiej delegacji na IX Międzynarodowy Kongres Architektów w Rzymie w 1911 r. Zapraszany był do udziału w wielu konkursach architektonicznych w charakterze jurora. Udzielał się też w stowarzyszeniach polonijnych o charakterze charytatywno-społecznym. W czasie I wojny światowej należał do Piotrogrodzkiego Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. W 1917 r. wsparł studenckie Kółko Architektoniczne Studentów Polaków w Piotrogrodzie, fundując wraz z Józefem Padlewskim (1863–1943) nagrodę pieniężną w ogłoszonym przez to stowarzyszenie konkursie architektonicznym na budowę domu piętrowego dla miasta ogrodu w odradzającej się Polsce.

Działalność architektoniczna Gałęzowskiego w rosyjskiej stolicy była skromna. Prowadził ją początkowo wspólnie z Janem Żółtowskim (1867–1959), a następnie samodzielnie. Pierwszy znany projekt zrealizowali w latach 1896–1897. Był nim nagrobek architekta Nikołaja Je. Jefimowa (1799–1851) na cmentarzu Nowodziewiczym [Новодевичье кладбище] przy prosp. Moskiewskim [Московский пр.] 100. Około roku 1904 zaprojektował na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie – będący secesyjną recepcją antyku – grobowiec rodziny (kw. 32) generała lejtnanta Iwana Mac Donalda (1850–1906), naczelnego inżyniera budowy portu w inflanckiej Lipawie [Либава] (obecnie Liepāja na Łotwie), z którym był zaprzyjaźniony. W 1907 r. stworzył projekt rzymskokatolickiego kościoła pw. Najświętszego Serca Jezusa za Newską zastawą (obecnie ul. Babuszkina [Бабушкина ул.]) 57 . Utrzymana w stylu neogotyckim świątynia wznoszona do 1917 r. obliczona była na 2 tys. osób, głównie polskich robotników zakładów Obuchowskich. Miała mieć dwie wysokie wieże, których jednak ze względu na brak środków nie zbudowano. Najbardziej znanym stołecznym projektem Gałęzowskiego stał się wzniesiony w latach 1910–1912 zespół kamienic czynszowych wraz hotelem przy prosp. Ligowskim [Лиговский пр.] 44. Jego właścicielem był przyjaciel architekta z czasów studiów w IIC inż. cywilny Aleksander N. Piercow. Stworzony wspólnie z inż. cywilnym Józefem Moszyńskim (1860–1914) pierwotny projekt zgłoszony został w 1906 r. do konkursu, w którym zajął dopiero IV miejsce. Niemniej Piercow powierzył opracowanie ostatecznego projektu oraz jego realizację właśnie Gałęzowskiemu, który prowadził prace budowlane wspólnie z inż. cywilnym Ippolitem A. Pretro (1871–1937). Po przeróbkach projektu budowla nabrała cech północnego modernizmu. Jej nowatorska konstrukcja stała się prototypem systemu podziału sekcyjnego i blokowego, opracowanego dopiero w dobie funkcjonalizmu, w latach 30. XX w. Budynek był ponadto wyposażony w najnowsze urządzenia techniczne: własną centralę telefoniczną i windę. Gałęzowski był również autorem projektu lewego skrzydła IIK, w którym znajduje się Muzeum Transportu Kolejowego przy ul. Sadowej [Садовая ул.] 50 (1911–1912), 4-piętrowych magazynów przy ul. Diemien’skoj [Деменская ул.] 5 i magazynów przy ul. Zawodzkoj [Заводская ул.] 6 (1913).

Działał także w innych miastach Rosji. Był jednym z członków Komitetu ds. Budowy hotelu Metropol w Moskwie (1899) przy prosp. Teatralnym [Театральный пр.] 1/4, w którym odpowiadał głównie za organizację prac. Stworzył projekt pierwotnego wnętrza sali restauracyjnej hotelu. Na skutek pożaru, który wybuchł w Metropolu w 1901 r., w latach 1901–1905 Gałęzowski wspólnie z architektem Pawłem Wiśniewskim (1862–?) pracował nad nowym projektem tego hotelu. W nadmorskim Hungerburgu [Гунгербург] (obecnie Narva-Jõesuu w Estonii) zrealizował kościół rzymskokatolicki i dwie wille, w tym w 1901 r. przy ówczesnym prosp. Gubernatorskim [Губернаторский пр.] 34 spaloną w 1944 r. 20-pokojową willę-pensjonat „Iren” [Ирэнъ], w Kołomiagach [Коломяги, fin. Kolomäki] willę letniskową, w Lipawie kilka reprezentacyjnych budynków w pobliżu ówczesnego portu wojennego – Dom Spotkań Oficerów Marynarki (1898–1907, na planie litery H), budynek komendantury portu wojennego, budynki stacji radiotelegraficznej i dworca pasażerskiego twierdzy lipawskiej, w gub. kijowskiej – pałac w Krupodziernicach [Круподзeрницы]. Brał udział w konkursach na projekty: lecznicy na 200 łóżek w Carskim Siole (1916), technikum rzemieślniczego w Połtawie (po 1900 r.) – wspólnie z architektami Józefem Padlewskim (1863–1943) i Kazimierzem Skolimowskim (1862–1923), szkoły rzemieślniczej w Połtawie (1895, nagroda Pet. Tow. Architektów) oraz szkoły handlowej w Baku (1904 r., zdobyli tam I nagrodę) oraz szkoły realnej w Wiatce (obecnie Kirow) (1905 r., II nagroda). Wykonane przez Gałęzowskiego konkursowe projekty pomników nagrobnych w Moskwie, Jałcie i Paryżu także otrzymały nagrody.

W Petersburgu/Piotrogrodzie mieszkał kolejno: w kamienicy czynszowej Aleksandra M. Lemana przy prosp. Woziniesienskim [Вознесенский пр.] 43 (1899), nab. Fontanki [Фонтанки p. наб.] 216 (1900), ul. Mogilewskiej [Могилевская ул.] (obecnie prosp. Lermontowski [Лермонтовский пр.]) 20 (1901), ul. Troickiej [Троицкая ул.] (obecnie ul. Rubinsteina [Рубинштейна ул.]) 11 (1903–1911), w kamienicy czynszowej przy prosp. Zagorodnym [Загородный пр.] 9 m. 5 (1913–1917).

W 1918 r. powrócił do odrodzonej Polski i zamieszkał w Bydgoszczy przy ul. Krasińskiego 14 (1925–1933). Pracował głównie w sektorze typowej architektury przemysłowej i cywilnej. Został kierownikiem referatu w Departamencie Budownictwa w Ministerstwie Spraw Wojskowych, tworzył projekty budynków szkół resortowych, instytucji badawczych, osiedli mieszkaniowych. Był autorem ocen, korekt i projektów obiektów budowlanych dla budowanej w latach 1926–1933 magistrali węglowej Śląsk–Gdynia (od 1931 r. Francusko-Polskie Towarzystwo Kolejowe S.A. [Compagnie Franco-Polonaise de Chemins de Fer]), budynków mieszkalnych i gmachów administracyjnych dla nowojorskiego Towarzystwa „Ulen & Company”, Dyrekcji Lasów Państwowych oraz kompleksu dla straży granicznej wraz budynkami mieszkalnymi w Gdańsku.

Jego żoną była Zofia z domu Bachmińska, córka Józefa. Kierowała ona przez jakiś czas zbudowanym przez męża w 1901 r. nadmorskim pensjonatem „Iren” w Narwie. Jej bratem był inż. cywilny Władysław Bachmiński.

Zmarł w 1944 r. w Bydgoszczy. W Polsce odznaczony był złotym krzyżem za zasługi.

(przekład z ros. oryginału: Margarita Vladimirova)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru

Bibliografia:
Галэнзовский Стефан Петрович, w: Справочник Научных Обществ России, http://www.snor.ru/?an=pers_197 [dostęp: 3 XII 2019]; Зодчие Москвы времени эклектики, модерна и неоклассицизма (1830–1917 годы): иллюстрированный биографический словарь, Мocква 1998, s. 69; Архитекторы-строители Санкт-Петербурга середины XIX – начала ХХ века. Справочник, red. Б. М. Кириков, Санкт-Петербург 1996, s. 83; M. Głuszko, Polacy w Lipawie, historia znana, nieznana, zapomniana / PoĮi Liepājā – zināmā, nezināmā, aizmirstā vēsture, Warszawa 2018, s. 179, 183, 399 (nota biograficzna); С. Н. Кондаков, Юбилейный справочник Императорской Академии художеств. 1764–1914, Санкт-Петербург 1915, t. 2, s. 311; Księga pamiątkowa inżynierów cywilnych Polaków, wychowanków Instytutu Inżynierów Cywilnych w Petersburgu, Warszawa 1937, s. 21, 27–28, 35, 41, 43– 44, 53, 55, 60, 68; M. Omilanowska, Działalność polskich architektów w Cesarstwie rosyjskim w XIX i początku XX wieku, „Pinakotheke” 2005, nr 20–21, s. 81; М. В. Нащокина, Архитекторы московского модерна. Творческие портреты, Mocква 2005, s. 133–134; Т. М. Смирнова, Польские общества в Санкт-Петербурге. Конец XIX – начало ХХ века, Санкт-Петербург 2013, s. 143–144; „Architekt” [Kraków] 1909, z. 6, s. 101, z. 8, s. 147–148; Г. В. Барановский, Юбилейный сборник сведений о деятельности бывших воспитанников института гражданских инженеров (Строительного училища). 1842–1892, Санкт-Петербург 1893, s. 74–75; „Kraj” 1895, nr 23, 1/13 czerwca, s. 26; Księgi adresowe Petersburga/Piotrogrodu (1892–1917) i Bydgoszczy (1922–1936); Российский государственный исторический архив (РГИА) w Sankt Petersburgu: F. 789, op. 11 (1889 r.), spr. 137 (Личное дело Степана Петровича Галензовского); Санкт-Петербургский государственный архитектурно-строительный университет (СПбГАСУ): F. 1, op. 1, spr. 240 (А. И. Дитрих), k. 56. Autorka składa podziękowania p. I. W. Obuchowej-Zielińskiej z Warszawy za pomoc w pracy nad hasłem.