Feliński Zygmunt Szczęsny / Фелинский Сигизмунд Феликс (Зигмунт Щенсный) (1822–1895), h. Farensbach, arcybiskup metropolita warszawski (1862–1883), działacz społeczny i oświatowy, profesor Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD), związany z Petersburgiem w latach 1852–1862, święty Kościoła rzymskokatolickiego.

Urodził się 20 października / 1 listopada 1822 r. we wsi Wojutyn pod Łuckiem (w gub. wołyńskiej, obecnie ukr. Воютин) w rodzinnym majątku Gerarda Felińskiego (1787 – 10 stycznia 1833), absolwenta Uniwersytetu Wileńskiego i deputata Sądu Głównego Ziemi Wołyńskiej w Żytomierzu, i Ewy z Wendorffów (26 grudnia 1793 – 20 grudnia 1859), działaczki Stowarzyszenia Ludu Polskiego, autorki wspomnień i powieści obyczajowych, jako siódme z jedenaściorga dzieci, z których pięcioro zmarło w dzieciństwie. Matkę w jej zainteresowaniach literackich wspierali m.in. szwagier Alojzy Feliński (1771–1820), pisarz i poeta, dyrektor Liceum Krzemienieckiego oraz autor słów do pieśni Boże, coś Polskę, i Józef Ignacy Kraszewski (1812–1887), z którym korespondowała na zesłaniu. W domu rodzinnym panowała religijna i patriotyczna atmosfera.

Początkowe nauki pobierał Feliński pod opieką babki Zofii z Sągajłłów i guwernerów, a następnie wraz z bratem Alojzym (1820–1878) uczył się w szkole parafialnej w Nieświczu (1829–1830). Po zajęciu majątku przez wojska rosyjskie w trakcie powstania 1831 r. Felińscy ukrywali się, a następnie zostali internowani na terenie Galicji. Po uwolnieniu, w latach 1833–1837 przyszły metropolita kontynuował naukę w gimnazjum w Łucku (przeniesionym w 1835 r. do Klewania, a w roku 1838 do Równego) oraz prywatnie u profesorów z dawnego Liceum Krzemienieckiego, osierocona przez chorego na gruźlicę ojca rodzina zamieszkała bowiem w Krzemieńcu. W 1838 r. za udział w spisku Szymona Konarskiego (1808–1839) matka została zesłana „na wieczne zamieszkanie” do Berezowa [Берёзово] nad Obem, gdzie pozostawała do roku 1841, następnie (do 1844 r.) przebywała na osiedleniu w Saratowie and Wołgą. Majątki rodzinne w Wojutynie i Zboryszowie skonfiskowano (z sekwestru zwolniono je dopiero w 1843 r.), tym samym dzieci pozostały bez środków do życia. Dzięki najstarszej siostrze Paulinie (1819–1843), której przyszły metropolita złożył hołd w książce Paulina, córka Ewy Felińskiej (Lwów, 1886), i przyjaciołom rodziny ukończyły jednak edukację.

Przy finansowym wsparciu podolskiego ziemianina Zenona Izydora Brzozowskiego (1806–1887) Feliński przyjechał w 1839 r. do Kijowa, pragnąc wstąpić do Instytutu Korpusu Inżynierów Komunikacji w Petersburgu. Nie został jednak przyjęty, gdyż wszystkie miejsca przeznaczone dla Polaków były już zajęte. Nie powiodła się także próba wstąpienia na Wydział Matematyczny Uniwersytetu Kijowskiego, z którego wówczas usunięto Polaków. Ostatecznie zapisał się jako wolny słuchacz na Wydział Matematyczny Uniwersytetu Moskiewskiego (styczeń 1841), który ukończył ze stopniem rzeczywistego studenta w 1844 r. W trakcie nauki w okresie letnim dwukrotnie (1842, 1843) odwiedził matkę w Saratowie. Po ukończeniu studiów pracował (1844–1845) w kancelarii moskiewskiego generał gubernatora, a następnie u Z. Brzozowskiego w Sokołówce. Prowadził tam kancelarię, pomagał w administracji majątkiem, był wychowawcą synów Brzozowskiego oraz pełnił obowiązki sekretarza w Stowarzyszeniu opieki nad Sybirakami (maj 1845 – październik 1847). W celu uzupełnienia wykształcenia w listopadzie 1847 r. udał się do Francji. Po drodze zwiedzał Lwów, Kraków, Wiedeń, Pragę, Drezno, Berlin i Brukselę. W styczniu 1848 r. przybył do Paryża, gdzie studiował jako wolny słuchacz na Sorbonie i w Collège de France. Tam też poznał środowisko emigracji polskiej i zaprzyjaźnił się z poetą Juliuszem Słowackim (ur. 1809), który rok później (1849) zmarł na jego rękach. W kwietniu 1848 r. brał udział w Wiośnie Ludów w Poznaniu, walcząc z Prusakami w oddziale partyzanckim w okolicach Stęszewa i Rogalina. Po kapitulacji (9 maja) powrócił do Paryża, gdzie w latach 1848–1850 kontynuował naukę oraz był wychowawcą dzieci Brzozowskich, na krótko wyjechał też do Monachium. Myśl o kapłaństwie dojrzała w nim po upadku powstania wielkopolskiego i śmierci Słowackiego. Odtąd też „drogę do wolności [kraju] widział w duchowym odrodzeniu narodu” (T. Frącek, Zesłaniec nad brzegami Wołgi, s. 128).

Po podjęciu decyzji o wstąpieniu do stanu duchownego Feliński wrócił w 1851 r. do Rosji i rozpoczął studia w seminarium duchownym w Żytomierzu. Pod koniec 1852 r. został skierowany na studia do petersburskiej RzAD. W czerwcu 1855 r. obronił tam pracę De obligationibus Parentum erga Proles [Obowiązki rodziców wobec potomstwa]) na stopień kandydata teologii. Metropolita i rektor RzAD Ignacy Hołowiński (1807–1855) nosił się wówczas z zamiarem założenia stowarzyszenia zakonnego księży. W 1854 r. przybył do Petersburga i objął funkcję francuskiego kaznodziei przy kościele św. Katarzyny przyszły biskup sejneński Konstanty Ireneusz Łubieński (1825–1869), któremu ta myśl była równie bliska. Napisał on regułę dla nowego stowarzyszenia księży świeckich na wzór oratorianów św. Filipa Neriusza (1515–1519). Metropolita dostrzegł w Felińskim kandydata do tego zgromadzenia i przyspieszył jego święcenia, udzielając mu ich osobiście w święto Narodzenia NMP (8 września 1855 r.) w kaplicy akademickiej. Jak wspominał: „Była to ostatnia jego Msza w życiu, a ja byłem ostatnim wyświęconym przezeń kapłanem” (Z. S. Feliński, Pamiętniki, wyd. 3, Warszawa 1986, s. 435).

Pierwszy dom nowego zgromadzenia miał powstać przy prowadzonej przez dominikanów wielonarodowej parafii św. Katarzyny, dlatego Felińskiego skierowano tam jako wikariusza i nauczyciela w szkołach parafialnych. W nowym zgromadzeniu złożył pierwsze śluby i pomimo jego rozwiązania po śmierci metropolity oraz wyjazdu ks. Łubieńskiego z Petersburga, czuł się nimi związany do końca życia. Zamieszkał w budynku parafialnym przy prosp. Newskim [Невский пр.] 32–34, będąc od Wielkiego Postu 1856 r. spowiednikiem i kaznodzieją w jęz. polskim. Wykładał także łacinę, katechezę i matematykę w męskiej i żeńskiej szkole przy kościele św. Katarzyny. W czerwcu tego roku zdał egzamin i złożył dysertacje magisterskie pt. De perfectione legis veteris in se spectata et imperfectione ejusdem comparate ad novam Legem, de discrimine utriusque et novae Legis praestantia [Zakończenie starego prawa i niedoskonałości w porównaniu z nowym prawem, różnica oraz znaczenie nowego prawa] oraz Истoрический взгляд нa смутные врeмeнa Дмитрия Caмoзвaнцa [Historyczny pogląd na smutne czasy Dymitra Samozwańca], uzyskując stopień magistra teologii. Od jesieni był już w RzAD nadzwyczajnym spowiednikiem alumnów, a od czerwca 1857 r. mianowano go ojcem duchownym. W styczniu 1860 r. został także profesorem filozofii i logiki. Oprócz zwykłych rekolekcji organizował w RzAD prywatne konferencje i rozmowy z klerykami. Zachowały się zapisy tych spotkań, prowadzone przez jednego z kleryków, które po powstaniu styczniowym 1863 r. były kilkakrotnie wznawiane w jęz. rosyjskim (Дружественные советы. Крат. выдержки из бесед бывших у С. Фелинского, начатых в 1858 г. Февр. 25 [Przyjacielskie rady. Krótkie urywki ze spotkań u S. Felińskiego, rozpoczętych 25 lutego 1858 r.], „Oтeчecтвeнныe Зaпиcки” 1866, t. 165, s. 26–42). Wśród świeckich zyskał sławę dobrego kaznodziei i spowiednika; prowadząc nadal swoich penitentów z parafii św. Katarzyny, sporadycznie uczył katechizmu. Znane są przypadki nawróceń na katolicyzm pod jego wpływem (np. carski adiutant baron Leontij P. Nikolai [1820–1891], który wstąpił do kartuzów we Francji).

Feliński zaangażował się także w działalność filantropijną. Jesienią 1856 r. przejął pod swą opiekę założone przez ks. Łubieńskiego żeńskie zgromadzenie kontemplacyjne Rodziny Maryi. W związku z zakazem działalności katolickich zakonów i zgromadzeń na terenie Rosji było ono tajne; oficjalnie działał tylko sierociniec, gdyż siostry przyjęły pod opiekę trzy sieroty. Feliński znacznie rozszerzył działalność opiekuńczą, w wyniku czego powstały dwie wspólnoty – kontemplacyjna, która po wyjeździe Łubieńskiego (marzec 1859) zanikła, oraz czynna, dla której ułożył regułę, troszcząc się o utrzymanie w przyszłości sióstr i prowadzonego przez nie żeńskiego przytułku dla sierot i staruszek. Otworzył bowiem na Wyspie Wasiljewskiej [Васильевский остров] przy 14. Linii [14-я линия B. O.] 25–27 „Schronisko dla ubogich rzymskokatolickiego wyznania”, powierzając opiekę nad nim wspólnocie zakonnej Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, która pozostawała przez cały okres działalności w Petersburgu ukryta. Napisał zatwierdzony 27 października 1859 r. statut przytułku, podzielonego na dwa oddziały: dla starszych ubogich kobiet i sierociniec dla dziewcząt. Funkcjonowały też przy nim szkoła, mały szpital, szwalnia i kaplica, w której odprawiał nabożeństwa dla podopiecznych i okolicznej ludności. Na początku 1862 r. petersburska wspólnota sióstr Rodziny Maryi liczyła już 30 osób, które zajmowały się 80 dziewczynkami, 20 niemowlętami, 18 starszymi osobami oraz 15 chorymi. Zgromadzenie, przy pomocy którego planował otworzyć podobne instytucje w całej Rosji wspierał także po wyjeździe z Petersburga. Ponadto w latach 1859–1861 głosił rekolekcje i konferencje w Wilnie, gdzie będąc nadzwyczajnym spowiednikiem sióstr wizytek poznawał organizację życia zakonnego oraz prowadzonych przytułków.

6 stycznia 1862 r. papież Pius IX (1792–1878) nominował Felińskiego arcybiskupem warszawskim. Święcenia otrzymał 14/26 stycznia w kaplicy Maltańskiej z rąk abp. Wacława Żylińskiego (1803–1863), w obecności m.in. margrabiego Aleksandra Wielopolskiego (1803–1877), który wspierał jego kandydaturę. Z tej okazji został przyjęty na audiencji przez Aleksandra II (1818–1881). Nie pozwolił narzucić sobie składu konsystorza, zapowiedział też otwarcie warszawskich kościołów sprofanowanych przez wojska rosyjskie w trakcie tłumienia patriotycznych manifestacji w październiku 1861 r. Z rosyjskiej stolicy, w której jak sam pisał, spędził „najpiękniejsze lata mego kapłaństwa i gdzie tak łaskawie Pan Bóg błogosławił mej pracy” (tenże, Pamiętniki, Warszawa 1986, s. 510) wyjechał 17/29 stycznia.

W Warszawie rozpoczął działalność od rekoncyliacji kościołów i wizytacji wspólnot parafialnych i zakonnych. Szczególną uwagę poświęcił kształceniu przyszłych kapłanów, opracował projekt podniesienia poziomu wykształcenia duchowieństwa, wprowadził nowe podręczniki, zreformował program studiów w Akademii i Seminarium Duchownym, przeniósł także oba zakłady naukowe do nowych budynków. W Akademii wprowadził specjalne wykłady dla duchownych, starał się o otwarcie domu dla księży-emerytów. Troszczył się także o systematyczną katechizację dzieci, polecał kapłanom odprawianie rekolekcji, głoszenie nauk katechizmowych dla dorosłych, zakładanie bractw wstrzemięźliwości oraz odprawianie majowych nabożeństw maryjnych. Publikował listy pasterskie, szerzył kult Najświętszego Sakramentu oraz Serca Jezusowego, zachęcał do częstej Komunii Świętej, wspierał wreszcie rodzący się ruch franciszkański. Proponował zakładanie bibliotek i szkół elementarnych przy parafiach, założył też bibliotekę arcybiskupów warszawskich. Opiekował się sierotami i biednymi, w tym celu sprowadził z Petersburga siostry Rodziny Maryi. Bronił niezależności Kościoła od państwa. Scentralizował władzę w diecezji, reformując konsystorz. Planował również zwołanie pierwszego synodu archidiecezjalnego, rozpoczynając w styczniu 1863 r. zjazdem duchowieństwa prace przygotowawcze. W trakcie powstania styczniowego 1863 r., którego nie aprobował, starał się o uwolnienie księży w aresztów, poparł świąteczne procesje religijne, zakazane w związku ze stanem wojennym. Na znak protestu wobec represji złożył dymisję z Rady Stanu Królestwa Polskiego (12 marca), której stałym członkiem był od lutego 1862 r., i 15 marca zwrócił się w liście do Aleksandra II, by położył kres represjom i zwiększył autonomię polityczną Królestwa (Письмо архиепископа З. Фелинского Александру II, w: Россия – Польша: XIX век. Пособие для учителей истории, red. В. Цабан, Л. Горизонтов, П. Глушковский, Люблин 2017, t. 2, s. 108).

Protesty abp. Felińskiego przeciwko represjom oraz wydrukowanie przez francuski „Journal” listu do cara spowodowały wezwanie go do Petersburga. Warszawę opuścił 14 czerwca 1863 r. pod eskortą wojskową. Internowany w pałacu w Gatczynie, udzielił wyjaśnień sekretarzowi stanu dla Królestwa Polskiego Walerianowi P. Płatonowowi (1809–1893). Odmówił, w zamian za powrót do Warszawy, zerwania bezpośrednich relacji ze Stolicą Apostolską. Po trzech tygodniach został zesłany do Jarosławia nad Wołgą, gdzie mieszkał przez 20 lat (do 1883 r.) bez prawa wyjazdu z miasta. Aleksander II odsunął go od obowiązków w diecezji warszawskiej, zabraniając kontaktować się z duchowieństwem i wiernymi w Królestwie Polskim pod groźbą zesłania do klasztoru na Wyspach Sołowieckich (1864). W encyklice Ubi Urbaniano (30 lipca 1864 r.) Pius IX wezwał jednak wiernych, by nadal traktowali arcybiskupa jako swego pasterza. W archidiecezji wprowadzono żałobę kościelną: zamilkły organy, dzwony i śpiewy. W 1871 r. zaproponowano Felińskiemu zrzeczenie się arcybiskupstwa w zamian za wyjazd za granicę i pensję w wysokości 6 tys. rub., ale odmówił. Pensję w wysokości 5 tys. rub. wypłacano mu nieregularnie, w latach 1867, 1870 i 1872 był więc zmuszony do wyprzedaży własnych mebli, a w kolejnych zaciągał pożyczki. Z tego też powodu zmieniał kilkakrotnie miejsca zamieszkania, kupując ostatecznie w 1872 r. dom, w którym urządził stałą kaplicę. Pomimo problemów finansowych część pieniędzy przeznaczał na cele dobroczynne w Warszawie, wspomagał też rodzinę, a w Jarosławiu wspierał biedne osoby w mieście oraz pomagał zesłanym Polakom. Odprawiał nabożeństwa, spowiadał, przygotowywał dzieci do pierwszej komunii świętej, nie mógł jednak głosić kazań. Obchodził ten zakaz, zapraszając po nabożeństwach wiernych do siebie na herbatę. W czwartki organizował spotkania miejscowej inteligencji. W wolnym czasie oddawał się twórczości literackiej, pisał pamiętniki (wydrukowane dopiero po jego śmierci [Pamiętniki ks. Zyg. Szczęsn. Felińskiego, arcybisk. Warsz., Kraków 1897, przedruk we Lwowie (1911)], dzieła teologiczne i filozoficzne, prowadził wreszcie obszerną korespondencję.
Feliński bezskutecznie starał się o otwarcie parafii i budowę kościoła (powołano Komitet) dla jarosławskich katolików. W 1874 r. zakupiony został dom, rozpoczęto też zbiórkę pieniędzy na jego adaptację na potrzeby świątyni. W styczniu 1875 r. otworzył w nim kaplicę, którą pod koniec 1876 r. rząd nakazał zamknąć. Urzędowe pozwolenie na jej przebudowę wspólnota katolicka otrzymała dopiero po jego wyjeździe (1884). Miejscowi katolicy uważają jednak Felińskiego za twórcę utworzonej w 1886 r. parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. W wyniku umowy między Rosją a Stolicą Apostolską w 1883 r. metropolita został zwolniony z zesłania z zakazem powrotu na teren archidiecezji. 13/25 maja opuścił Jarosław i wyjechał za granicę. Był manifestacyjnie witany we Lwowie i Krakowie (powstał m.in. wiersz Władysława Bełzy [1847–1913] Księdzu Arcybiskupowi Zygmuntowi Felińskiemu na powitanie). W tym samym roku odwiedził Rzym, gdzie spotkał się z papieżem i zrezygnował ze stanowiska arcybiskupa warszawskiego. Leon XIII (1810–1903) mianował go tytularnym arcybiskupem Tarsu. W drodze powrotnej w podziękowaniu za pomoc udzielaną na zesłaniu odwiedził szwajcarski Rapperswil, a 10 lat później został członkiem honorowym tamtejszego Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego. Osiadł w Galicji jako kapelan kaplicy dworskiej, w należącym do znajomej hr. Heleny Koziebrodzkiej (1838–1903) i jej brata Marcina Kęszyckiego (1834–1900) majątku Dźwiniaczka (obecnie ukr. Дзвинячка) na Podolu.

Otworzył tam pierwszą szkołę ludową (1885) i przedszkole dla dzieci, założył klasztor sióstr Rodziny Maryi (1890) z nowicjatem (1891). Zreorganizował założone przez siebie zgromadzenie i w 1888 r., w którym odbył pielgrzymkę do Rzymu, wydał nowe Reguły („Ustawy Rodziny Maryi albo Służebnic Ubogich”). Podjął też starania o jego zatwierdzenia kościelne (1891, 1895) i państwowe (1897). Pod kierownictwem sióstr otwarte zostały placówki naukowo-wychowawcze w Czerniowcach (1884), gdzie przez jakiś czas sprawował posługę duszpasterską w kaplicy, we Lwowie (1892) oraz dla niezamożnych dziewcząt w Łomnie (1895). Feliński dbał o oświatę miejscowej ludności, organizował naukę czytania i pisania dla analfabetów, wysyłał dzieci na naukę rzemiosła, organizował dożywianie biednych rodzin. W 1892 r. wybudował na własny koszt nowy budynek szkolny, gdzie odbywały się zajęcia w dwóch językach (po polsku i ukraińsku). W 1894 r. zainicjował budowę kościoła w Dźwiniaczce. Przyczynił się także do odbudowy kościoła w pobliskich Okopach św. Trójcy, gdzie dzięki jego staraniom powstał Komitet odbudowy (1894). Organizował misje ludowe, głosił kazania, szerzył cześć Najświętszej Maryi Panny, wprowadzał adoracje Najświętszego Sakramentu, nabożeństwa ku czci Męki Pańskiej, założył III Zakon św. Franciszka (1884) oraz bractwo różańcowe i inne. W różnych miejscowościach głosił rekolekcje dla kapłanów, sióstr zakonnych i uczennic. Jego pomysłem było otwarcie domu w Ołpinach niedaleko Jasła i stworzenie instytucji, która zaopiekowałaby się wracającymi z zesłania kapłanami. Niezrealizowanym projektem Felińskiego było też założenie męskiego zgromadzenia Braci ubogich, dla których napisał regułę. Nabył w tym celu nawet dom w Czerniowcach.

W czasie pobytu w Galicji Feliński ogłosił wiele prac o tematyce ascetycznej, filozoficznej i społecznej oraz poematy, poezje i drobne pisma okolicznościowe. Z jego bogatego dorobku zachowało się kilkanaście pozycji drukowanych oraz kilkaset listów i mniejszych pism. Z wcześniejszego okresu należy wymienić Wspomnienia z życia i zgonu Ignacego Hołowińskiego, spisane na prośbę kolegów z RzAD wskazówki duszpasterskie i rady udzielane przez bp. I. Hołowińskiego. Tekst ten został wydrukowany w „Dzienniku Warszawskim” (1856, nr 36, 38), a następnie przedrukowany w „Pamiętniku Religijno-Moralnym” (1856, R. 16, s. 442–445, 481–519; kolejny przedruk: Wspomnienia z życia i zgonu Ignacego Hołowińskiego, oprac. T. A. Frącek, Warszawa–Niepokalanów 2010). W okresie galicyjskim ukazały się z kolei m.in.: Wiara i niewiara w stosunku do szczęścia osobistego (Lwów, 1886), Wiedza chrześcijańska i bezbożna wobec zadań społecznych (Lwów, 1889), Konferencje o powołaniu (Lwów, 1886), Trzej wieszczowie nasi wobec Kościoła (Kraków, 1888), Wiara i niewiara w stosunku do szczęścia społecznego (Kraków, 1890), Oskar i Wanda, dwa poematy z teki Anhellego (Kraków, 1888). Wynikiem jego działalności jako ojca duchownego był druk konferencji duchownych dopracowanych w Jarosławiu (Konferencje duchowne (Lwów, 1885, t. 1–2). Wydał też Pamiętniki Xawery z Brzozowskich Grocholskiej, uporządkowane i dopełnione na podstawie własnych jej listów i współczesnych korespondencyj (Kraków, 1894). Duża część spuścizny pisarskiej Felińskiego wraz z archiwum i biblioteką została przewieziona ze Lwowa do Warszawy, gdzie spłonęła w trakcie Powstania Warszawskiego (6 sierpnia 1944). Jego dzieła kilkakrotnie wznawiano, ukazały się m.in.: Pod wodzą Opatrzności (oprac. T. Frącek, Warszawa 2010) i Nabożeństwo majowe z pieśni i rozmyślań ułożone (Warszawa 2003). Wyszły drukiem listy do matki (Listy świętego do matki Ewy z Wendorffów Felińskiej z lat 1838–1860, oprac. T. Frącek, Warszawa 2012), do zgromadzenia (Listy ascetyczne pisane z Jarosławia nad Wołgą do Sióstr Rodziny Maryi w Warszawie, Warszawa 1995) oraz wybór jego myśli (Myśli i słowa sługi Bożego Arcybiskupa Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, Warszawa 1991), a także wspomniane prywatne konferencje głoszone do kleryków RzAD w polskim tłumaczeniu (Przyjacielskie rady, oprac. M. Duma, tłum. M. Nikodemowicz, Lublin 2009).
Zmarł w Krakowie 5/17 września 1895 r. w opinii świętości, wracając z leczenia w Karlsbadzie. Jego pogrzeb 20 września stał się wielką manifestacją kościelną i narodową. Został tymczasowo pochowany na cmentarzu Rakowickim, a 10 października ciało przeniesiono do Dźwiniaczki, do grobowca hr. Kęszyckich i Koziebrodzkich. W kościele św. Krzyża w Krakowie, w kaplicy św. Zofii, wystawiono mu pomnik. W 1921 r. trumnę z doczesnymi szczątkami arcybiskupa sprowadzono do katedry pw. św. Jana Chrzciciela w Warszawie, gdzie spoczęła w podziemiach. Po beatyfikacji w 2003 r. przeniesiono ją do kaplicy Literackiej.

Ze względu na stosunek do ludzi innych narodowości i religii Feliński określany jest „apostołem zgody narodowej”. W Jarosławiu, 30 lat po jego wyjeździe, mieszkańcy zdejmowali czapki i żegnali się przed domem, w którym mieszkał (M. Tokarzewski, Straż przednia, Warszawa [1925], s. 121–122). Jego kult rozpoczął się i w samej Dźwiniaczce. Przez 25 lat jej mieszkańcy modlili się u grobu arcybiskupa i doznawali licznych łask. Do krzewienia kultu swego założyciela przyczyniły się także siostry Rodziny Maryi. W 1950 r. kard. Stefan Wyszyński (1901–1981) upoważnił Zgromadzenie Rodziny Maryi do zbierania dokumentacji potrzebnej do rozpoczęcia beatyfikacji. Proces rozpoczął się 31 maja 1965 r., a 18 sierpnia 2002 r. papież Jan Paweł II (1920–2005) beatyfikował Felińskiego, 11 października 2009 r. zaś papież Benedykt XVI (ur. 1927) ogłosił świętym.

W 2006 r. poświęcono w Dźwiniaczce kapliczkę nad „Źródełkiem abp. Felińskiego” oraz odbudowano kaplicę na miejscowym cmentarzu, w której spoczywało jego ciało (2008). W 2007 r. odsłonięto w Warszawie jego pomnik przed pałacykiem Bogusławskiego (ul. Żelazna 97), w którym mieści się Główny Dom Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi. Znajduje się w nim także multimedialne muzeum z pamiątkami po świętym. W 2013 r. na ścianie seminaryjnego kościoła pw. Jana z Dukli w Żytomierzu, odsłonięto tablicę pamiątkową, a od 2016 r. jedna z ulic w mieście nosi jego imię. Przetrwało także dzieło Felińskiego – Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, które liczy 1100 sióstr pracujących w 145 domach zakonnych (dane na 2011 r.) w Polsce, Brazylii, we Włoszech, na Białorusi, Ukrainie, w Kazachstanie i w Federacji Rosyjskiej. Siostry Rodziny Maryi wróciły także w 1997 r. do Petersburga.


Bibliografia:
R. Bender, Feliński Szczęsny, w: Encyklopedia Katolicka, t. 5, kol. 110–111 (bibliografia); Фелинский, Сигизмунд Феликс, w: Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, t. 35, Санкт Петербург 1902, s. 435–436; M. Godlewski, Feliński Zygmunt Szczęsny, w: Polski słownik biograficzny, Kraków 1948, t. 6, s. 410–412 (bibliografia); A. Kijas, Feliński Zygmunt Szczęsny, w: Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 85–86 (bibliografia); A. Szwarc, Feliński Szczęsny Feliks, w: Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, t. 1, Warszawa 1991, s. 129–131 (bibliografia); H. E. Wyczawski, Feliński Zygmunt Szczęsny, w: Słownik polskich teologów katolickich, red. H. E. Wyczawski, t. 1, Warszawa 1981, s. 461–464 (bibliografia); М. Алєкса, Слуга Божий Архієпископ Зиґмунт-Щенсний Фелінський (1822–1895). Син Волинської Землі, пер. І. Андрощук, Білий Дунаєць 1999; N. Bajorek, Człowiek wielu cnót. Święty Zygmunt Szczęsny Feliński, Krosno 2017; M. Cybulski, Zygmunt Szczęsny Feliński – pisarz i człowiek, Warszawa 2015; T. Frącek, Błogosławiony arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński. 1822–1895, Warszawa 2002; taż, Święty Zygmunt Szczęsny Feliński, t. 1: Młodość, Warszawa 2009; taż, Zesłaniec nad brzegami Wołgi. Miniatury z życia abp. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, 1822–1895, Wrocław 2011; taż, Życie i działalność Abp. Z. Felińskiego, http://zfelinski.blogspot.com/2010/10/s-dr-antonietta-fracek-zycie-i.html [dostęp: 10 V 2019]; D. Fudali, La vita di Sigismondo Felice Feliński arcivescovo di Varsavia, Roma-Niepokalanów 2009; A. Kijas, Rosja i Rosjanie w „Pamiętnikach” Zygmunta Szczęsnego Felińskiego (z perspektywy historyka), w: Obraz Rosji w literaturze polskiej, Poznań 2012, s. 181–194; E. Kluczewski, Parafia i kościół św. Katarzyny w Petersburgu, w: Charitas. Księga zbiorowa wydana na rzecz rz. kat. Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, Petersburg 1894, s. 145–146; H. E. Wyczawski, Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński, 1822–1895, Warszawa 1975; A. Zelga, Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński 1822–1895, Warszawa 2009; Muzeum św. Zygmunta Felińskiego, muzeumfelinskiego.pl, zwł. Galeria, http://muzeumfelinskiego.pl/pl/galeria/ [dostęp: 10 V 2019]; Powstanie Zgromadzenia Sióstr Rodziny Maryi, w: Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, http://siostryfranciszkanki.pl/o_nas/ [dostęp: 10 V 2019]; Rodzina Maryi. Dzieło bł. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego 1857–2007. Materiały z sympozjum, Kraków 2009; H. E. Wyczawski, Zbiór materiałów do życia i działalności arcybpa Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, “Studia Theologica Varsoviensa” 1966, t. 1, s. 167–248; M. Cwenk, Felińska, Lublin 2012; Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka [Biblioteka Wróblewskich Akademii Nauk Litwy] w Wilnie: F. 315, poszyt 251, 317–318 (prace kandydackie i magisterskie).