Urodził się 24 czerwca 1789 r. w Pereszewie w woj. mińskim (później pow. ihumeński w gub. mińskiej) jako najmłodszy syn Benedykta i Anieli z Buczyńskich (h. Strzemię). Jego ojciec, który przed III rozbiorem (1795) piastował urząd chorążego mozyrskiego, wziął aktywny udział w insurekcji kościuszkowskiej 1794 r. W wieku ośmiu lat Bułharyn trafił wraz z rodzicami do Petersburga, korzystając z gościnności kuzyna – kompozytora Józefa Kozłowskiego (1757–1831), a niebawem wstąpił do elitarnego Lądowego Szlacheckiego Korpusu Kadetów (Korpus Kadetów), który ukończył z wyróżnieniem w 1805 r. Następnie, już jako oficer, służył w ułańskim pułku wielkiego ks. Konstantego Pawłowicza (1779–1831). Uczestniczył w kilku bitwach, w tym pod Frydlandem (14 czerwca 1807), otrzymując za udział w tej batalii Order św. Anny III kl. Za satyrę na wielkiego ks. Konstantego został przeniesiony do Kronsztadu do pułku garnizonowego, skąd 23 sierpnia 1810 r. w randze chorążego (прапорщик) trafił do Jamburskiego Pułku Dragonów (od 1812 r. był to 14. Pułk Ułanów). Usunięty ze służby 10 maja 1811 r. w stopniu podporucznika „по худой атестации в кондуитных списках” [ze względu na złe wyniki atestacji], udał się do Warszawy z zamiarem wstąpienia do służby w wojsku Księstwa Warszawskiego, jednak z braku wolnych miejsc oficerskich wstąpił ostatecznie do armii francuskiej.

Nie do końca została potwierdzona służba Bułharyna w Legii Nadwiślańskiej na przełomie lat 1811 i 1812, choć on sam z dumą opowiadał o pobycie w Hiszpanii. W 1812 r. uczestniczył w szeregach 8. Pułku Szwoleżerów-Lansjerów w wyprawie Napoleona (1769–1821) na Moskwę. Podczas odwrotu Wielkiej Armii miał podobno przeprowadzić cesarza przez bród na Berezynie (relacja gen. Józefa Załuskiego (1787–1866) i wspomnienia Nikołaja I. Griecza [1787–1867]). Brał również udział w bitwach pod Budziszynem (20–21 maja 1813) i Kulm (30 sierpnia 1813), uzyskując stopień kapitana i – wedle jego własnego świadectwa – Krzyż Legii Honorowej. W armii francuskiej pozostał aż do 1814 r., kiedy to trafił do pruskiej niewoli. W 1815 r. skorzystał z amnestii i powrócił do Królestwa Polskiego, gdzie bez powodzenia szukał szczęścia na niwie literackiej. W roku 1819 rozpoczął współpracę z wileńskim tygodnikiem satyrycznym „Wiadomości Brukowe”, którego kontynuację stanowił od 1830 r. petersburski „Bałamut”. Przez kilka miesięcy był blisko związany z działającym w Wilnie w latach 1817–1822 quasi-masońskim Towarzystwem Szubrawców, do którego został przyjęty na prawach „rustykana” z przydomkiem Derfintos. Pierwszy tekst pod własnym nazwiskiem Droga do szczęścia opublikował w związanym ze wspomnianym Towarzystwem „Tygodniku Wileńskim” (1819).

W 2. poł. 1819 r. przeniósł się z Wilna do Petersburga, gdzie aktywnie uczestniczył w życiu kulturalno-literackim, mając nadzieję na uzyskanie poparcia, środków i prawa do wydawania w stolicy Rosji czasopisma dla kobiet w języku polskim, co spotkało się z odmową ze strony władz. Na spotkaniach w salonach literackich poznał wielu wybitnych rosyjskich pisarzy, m.in. Nikołaja M. Karamzina (1776–1826), Kondratija F. Rylejewa (1795–1826), Aleksandra A. Biestużewa (1797–1837), N. I. Griecza. Ten ostatni zaproponował mu w 1820 r. współpracę z wydawanym od roku 1812 czasopismem „Syn Otieczestwa” [Сын отчества]. W rosyjskiej prasie zadebiutował na łamach tego periodyku obszernym szkicem o literaturze, nauce i kulturze polskiej Краткое обозрение польской словесности [Krótki przegląd literatury polskiej] (1820, nr 31 i 32). Pierwsze utwory Bułharyna dotyczyły głównie spraw polskich, w tym historii i tradycji, a także jego osobistych wojennych doświadczeń. Od 1822 r. samodzielnie wydawał dwutygodnik „Siewiernyj Archiw” [Северный aрхив], w którym publikowało wielu Polaków: Joachim Lelewel (1786–1861), niedokończona krytyka Истории государства Российского [Historii państwa rosyjskiego] Karamzina z lat 1823–1824), Teodor Narbutt (1784–1864), Jan (1756–1830) i Jędrzej (1768–1838) Śniadeccy, Ignacy Onacewicz (1780/1781–1845), Tadeusz Czacki (1765–1813), Ludwik Surowiecki, a także czołowi rosyjscy pisarze, np. Aleksandr S. Puszkin (1799–1837), K. Rylejew, Iwan A. Kryłow (1769–1844). Czasopismo wyrażało postępowe poglądy i było uważane za niemalże jeden z organów prasowych przyszłych dekabrystów. Popularność periodyku zwiększał dodatek literacki „Litieraturnyje Listki” [Литературные Листки], który ukazywał się od 1823 r.

W 1825 r. wraz z Grieczem zaczął Bułharyn wydawać dziennik „Siewiernaja Pczeła” [Северная Пчела], który przez kolejnych trzydzieści lat będzie najpoczytniejszą gazetą w Rosji. Dziennik był czytany zarówno przez cara, dwór i arystokrację, jak i przez prowincjonalną szlachtę oraz potrafiącą czytać służbę. Była to pierwsza prywatna gazeta w Rosji, która otrzymała prawo do zamieszczania informacji o charakterze politycznym. Bułharyn uczestniczył także w wielu innych projektach literackich, m.in. regularnie pisał dla „Polarnoj Zwiezdy” [Полярная звездa] i kilku innych almanachów. W 1825 r. założył almanach teatralny „Russkaja Talija” [Русская Талия] – pierwszą publikacją była sztuka Mądremu biada Aleksandra S. Gribojedowa (1795–1829) – a w latach 1826–1828 wspólnie z Grieczem wydawał czasopismo dla dzieci „Dietskij Sobiesiednik” [Детский Собеседник]. Nie wziął udziału w grudniowym powstaniu dekabrystów 1825 r., przez co wiele osób oskarżało go o tchórzostwo, a nawet zdradę. Przeczy temu jednak domowa wizyta Rylejewa, który w popowstańczy wieczór przekazał mu swoje archiwum, dzięki czemu wiersze dekabrysty ocalały. Bułharyn pomagał także wtrąconemu do aresztu Gribojedowowi, który uważał go później za swego najbliższego przyjaciela. Niewykluczone, że brak reperkusji tych działań był związany z rozpoczęciem przez niego współpracy z nowo utworzonym (1826) III Oddziałem Kancelarii Osobistej Jego Cesarskiej Mości.

Współpraca Bułharyna z tą instytucją nie była tajemnicą dla petersburskich elit. Bułharyn nigdy nie był zatrudniony w III Oddziale na etacie, jednak w latach 1826–1831 czerpał z tej współpracy rozliczne profity: otrzymał stanowisko w Ministerstwie Oświaty, a jego gazeta funkcjonowała na specjalnych prawach. W zamian pisał na polecenia szefa III Oddziału, gen. Aleksandra von Benckendorffa (1783–1844), raporty dotyczące sytuacji na Litwie, petersburskiej Polonii i w świecie literackim stolicy Rosji. Prowadził również ożywioną korespondencję z kolejnymi szefami III Oddziału, a także w pewnym okresie redagował wewnętrzny organ prasowy tej instytucji „Siekrietną Gazietę” [Секретная газета]. W wielu raportach zabiegał o przyspieszenie koronacji Mikołaja I (1796–1855) na króla Polski i dawał nowemu władcy wskazówki, jak można pozyskać przychylność Polaków. Starał się również pomagać rodakom, czego najlepszym przykładem jest jego odpowiedź na zarzuty Nikołaja N. Nowosilcowa (1761–1838) pod adresem Adama Mickiewicza (1798–1855) oraz zakończona powodzeniem próba zdobycia paszportu i umożliwienie wyjazdu autorowi Konrada Wallenroda.

Do powstania listopadowego 1830/31 r. Bułharyn często zamieszczał utwory popularyzujące Polskę i Polaków na łamach „Siewiernej Pczoły” i „Siewiernego Archiwa”. Starał się również pomóc Mickiewiczowi w uzyskaniu zgody na wydanie Konrada Wallenroda, a nawet proponował poecie wydrukowanie tego utworu w drukarni Griecza. Niemalże codziennie uczestniczył w literackich wieczorach organizowanych przez rodaków. W jego domu mieszkał Mikołaj Malinowski (1799–1865), często odwiedzali go Mickiewicz, Franciszek Malewski (1800–1870), Leopold Ordyński (1799–1852), Józef Oleszkiewicz (1777–1830), hr. Ludwik Jelski (1785–1843), Aleksander Chodźko (1804–1891) i Józef Sękowski (1800–1858). Uroczyste kolacje, które jako gospodarz starał się regularnie wydawać, stanowiły płaszczyznę wspólnych spotkań Rosjan i Polaków. Do Bułharyna zwracano się pisemnie z Królestwa i ziem litewsko-ruskich z prośbą o pomoc i wstawiennictwo w sprawach licznych przebywających w Petersburgu lub udających się do niego rodaków.

Od połowy lat 20. do lat 50. XIX w. Bułharyn był jednym z najpopularniejszych pisarzy w Rosji. Przez długi czas specjalizował się w prozie historycznej, a większość utworów była w jakiś sposób związana z Polską i Polakami. Wydana w 1829 r. w nakładzie 5 tys. egzemplarzy powieść Iwan Wyżygin [Иван Выжигин] stała się najpopularniejszą książką w Cesarstwie Rosyjskim i doczekała się tłumaczenia na kilka języków, w tym trzech przekładów na język polski. Kolejne jego powieści historyczne – Dymitr Samozwaniec [Дмитрий Самозванец] (1830), Piotr Iwanowicz Wyżygin [Пётр Иванович Выжигин] (1831) i Mazepa [Мазепа] (1834) – nie odniosły już takiego sukcesu, choć wszystkie sprzedawały się w dużych nakładach i zostały przetłumaczone na język polski. Zasługą Bułharyna było wprowadzenie do literatury rosyjskiej felietonów, szkiców fizjologicznych, np. Izwozczik-nocznik [Извозчик-ночник] (1843), oraz fantastyki, np. Prawdopodobnyje niebylicy, Ili Stranstwowanije po swietu w ХХIX wiekie [Правдоподобные небылицы, или Странствование по свету в ХХIX веке] (1824), Pis’mo żytiela komiety Bieły k żytielam Ziemli [Письмо жителя кометы Белы к жителям Земли] (1843).

Na przełomie lat 20. i 30. XIX w. był najbardziej wpływowym Polakiem w Cesarstwie Rosyjskim. Dzięki opiniotwórczej i powszechnie dostępnej gazecie oraz kontaktom w III Oddziale mógł w ograniczonym zakresie wpływać nie tylko na opinię publiczną, lecz także nawet na cara Mikołaja I. Pasmo jego sukcesów zostało przerwane w 1830 r., kiedy to zbiegło się ze sobą kilka wydarzeń. Po pierwsze, w rywalizacji z Puszkinem o miano najwybitniejszego rosyjskiego twórcy został oskarżony o splagiatowanie konceptu Borysa Godunowa. Nie mogąc skutecznie odeprzeć zarzutów, zdecydował się Bułharyn na publiczne oczernienie konkurenta”. Jednocześnie prowadził polemikę z niemalże wszystkimi przedstawicielami „literackiej arystokracji”, oskarżającymi go o korzystanie z protekcji władzy i zaniżanie poziomu literatury w Rosji. Na osłabienie jego pozycji wpłynęło również powstanie listopadowe, w wyniku którego rozpoczęto w Petersburgu nagonkę na Polaków – w swych epigramach demaskowali go jako „Lacha” m.in. Piotr A. Wiaziemski (1792–1878) i Michaił J. Lermontow (1814–1841), Puszkinowi zaś zawdzięczał dodatkowo pogardliwe miano „Vidocq Figlarin”, nawiązujące do jego związków z tajną policją. W zaistniałej sytuacji jednoznacznie skrytykował powstańców i opowiedział się po stronie Cesarstwa Rosyjskiego, co nie stanowiło zaskoczenia. Większość zadomowionych w Petersburgu osób, wśród nich wielu uczestników wojen napoleońskich, było bowiem przekonanych, że powstanie nie przyniesie oczekiwanych skutków, a jego konsekwencją będą ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego oraz represje.

W 1831 r. przeprowadził się Bułharyn wraz z rodziną do Karłowa pod Dorpatem (obecnie część Tartu w Estonii). Przez siedem lat przyjeżdżał do Petersburga tylko na kilka tygodni, aby dopilnować swoich interesów wydawniczych. Z gazetą nie zerwał, gdyż średnio raz na dwa tygodnie wysyłał do redakcji swoje artykuły, najczęściej felietony. W tym okresie pracował też nad pracą historyczną Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях [Rosja pod względem historycznym, statystycznym, geograficznym i literackim], która miała się ukazać w ośmiu tomach (1837, 4 tomy). Część statystyczną książki przygotowywał Nikołaj A. Iwanow (1813–1869), utalentowany student dorpackiego uniwersytetu. Dziś w większości bibliotek praca ta niesłusznie przypisana jest wyłącznie Iwanowowi. W Rosji pierwsze jej tomy spotkały się z druzgocącymi recenzjami i mimo zaciekawienia, jakie publikacja ta wywołała na Zachodzie (tłumaczenie na niemiecki), Bułharyn nie zdecydował się na jej kontynuację. W 1838 r. porzucił też współredagowanie „Siewiernego Archiwa”, który już od kilku lat był połączony z „Synem Otieczestwa”, i skoncentrował się na utrzymaniu popularności „Siewiernej Pczoły”. W latach 1838–1857 starał się przez minimum pół roku przebywać w Petersburgu, dbając o poziom literacki gazety, i jednocześnie spędzać kilkumiesięczne wakacje w Karłowie.

Od lat 30. do lat 50. XIX w. polemizował na łamach „Siewiernej Pczoły” z literacką arystokracją i przedstawicielami „naturalnej szkoły” (nazwa wymyślona przez niego na określenie ludzi zgromadzonych wokół Nikołaja W. Gogola (1809–1852). Szczególnie ostro był krytykowany przez liberalne „Otieczestwiennyje Zapiski” [Отечественные записки] i Wissariona G. Bielińskiego (1811–1848). W tym okresie Bułharyn nie był już pupilem władzy i często musiał walczyć z urzędem cenzury. W swych artykułach starał się tłumaczyć politykę Mikołaja I, za co był krytykowany zarówno przez słowianofilów, jak i okcydentalistów. Większość dziennikarzy uważała, że „Siewiernaja Pczeła” funkcjonowała na specjalnych prawach, w czym było dużo prawdy, a jej redaktorzy wraz z Józefem Sękowskim to „triumwirat” rządzący rosyjską literaturą. W latach 50. popularność „Siewiernej Pczeły” stopniowo spadała, choć felietony Bułharyna nadal były chętnie czytane. W 1857 r. doznał paraliżu, w związku z czym przeniósł się na stałe do Karłowa i mocno ograniczył swą aktywność literacką (nie mógł pisać, wszystkie jego teksty od marca 1857 r. były dyktowane).

Zmarł 1 września 1859 r. w Karłowie. Jego grób rodzinny przetrwał zawieruchy wojenne i w nienaruszonym stanie znajduje się na głównym cmentarzu miejskim w Tartu.

Bułharyn należał bez wątpienia do najaktywniejszych uczestników życia literackiego w Cesarstwie Rosyjskim od lat 20. do lat 50. XIX w. Korespondowali i spierali się z nim, a często również przyjaźnili wszyscy najwybitniejsi literaci tego okresu: Wasilij A. Żukowski (1783–1852), Puszkin (który uwiecznił go w kilku prześmiewczych wierszach), Gogol, Lermontow, Iwan S. Turgieniew (1818–1883) oraz Bieliński. Spośród osobistości polskiej kultury najściślejsze więzy łączyły go z A. Mickiewiczem, a także z Henrykiem Rzewuskim (1791–1866) i Adamem Kirkorem (1818–1886).

W 1825 r. ożenił się z Heleną z domu Ide (1808–1889), z którą miał pięcioro dzieci: Bolesława (1832–1911), absolwenta Uniwersytetu Petersburskiego i etatowego pracownika III Oddziału w latach 1855–1863, Władysława, Mieczysława, Światosława (1840–1874) i Helenę (1838–?), zamężną Aleksandrowicz.

W Petersburgu zamieszkiwał kolejno pod następującymi adresami: od 1822 do końca 1824 r. w domu Kotomina przy prosp. Newskim [Невский пр.] 18, od końca 1824 do 1827 r. w kamienicy czynszowej Strugowszczikowa przy prosp. Wozniesienskim [Вознесенский пp.] 9, następnie – w latach 1829–1830 – w kamienicy czynszowej Jakowlewa przy ul. Pocztamtskiej [Почтамтская ул.] 4, od r. 1837 zaś wynajmował mieszkanie w kamienicy czynszowej F. D. Serapina przy prosp. Carskosielskim [Царскосельский пр., obecnie prosp. Moskiewski] 22. Potwierdzony jest również fakt zamieszkiwania przezeń w domu Fominicyna przy prosp. Newskim [Невский пр.] 90–92.


Bibliografia:
Булгарин (Фаддей Венедиктович), w: Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Санкт Петербург 1891, t. IV a, s. 895; М. М. Клевенский, Булгарин, Фаддей Венедиктович, w: Литературная энциклопедия, Мocква 1929, t. 1, s. 611–613; S. Piekarek, Bułharyn Jan Tadeusz Krzysztof, w: Polski słownik biograficzny, Kraków 1937, t. 3, s. 131 (bibliografia); А. И. Рейтблат, Библиографический список книг и статьей о Ф.В. Булгарине (1958–2007), „Новое литературное обозрение” 2007, nr 88, http://az.lib.ru/b/bulgarin_f_w/text_0210.shtml [dostęp: 17 III 2015]; Н. Н. Акимова, Ф. В. Булгарин: литературная репутация и культурный миф, Хабаровск 2002; П. Глушковский, Ф. В. Булгарин в русско-польских отношениях первой половины XIX века: эволюция идентичности и политических воззрений, Санкт Петербург 2013; П. П. Каратыгин, Северная пчела 1825–1859, „Русский архив” 1882, nr 4; M. Lecke, Faddej Bulgarin: „Sprawa polska” im Russischen Reich?, „Zeitschrift für Slavische Philologie” 2009, nr 2 (66), s. 316–337; М. К. Лемке, Очерки по истории русской цензуры в журналистике XIX столетия, Санкт-Петербург 1904, s. 371–427; tenże, Николаевские жандармы и литература 1826–1855, Санкт-Петербург 1908, s. 232–338; Z. Mejszutowicz, Powieść obyczajowa Tadeusza Bułharyna, Wrocław 1978; Видок Фиглярин. Письма и агентурные записки Ф. В. Булгарина в III отделение, red. А. И. Рейтблат, Москва 1998; Ф. Булгарин, Воспоминания, red. И. Захаров, Москва 2000, http://elcocheingles.com/Memories/Texts/Bulgarin/Bulgarin.htm [dostęp: 17 III 2015], „Kurier Warszawski” 1859, nr 251 (nekrolog), http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/editions-content?id=44091  dostęp: 17 III 2015.