Bohdanowicz Karol Nereusz / Богданович Карл Иванович (1864–1947), geolog, geograf i podróżnik, profesor Instytutu Górniczego w Petersburgu i geologii stosowanej Akademii Górniczej w Krakowie, jeden z najwybitniejszych badaczy Azji.

Urodził się 29 października 1864 r. (według niektórych danych w 1863, 1865, a nawet w 1867 r.) w Lucynie w gub. witebskiej (obecnie Ludza na Łotwie) w rodzinie szlacheckiej wyznania rzymskokatolickiego. Był synem Jana, sędziego powiatowego i Zofii Kononowicz. Miał starszego brata Anioła – Angela (2/14 października 1860 – 24 marca/6 kwietnia 1907), publicystę i krytyka literackiego, redaktora stołecznego czasopisma „Mir Bożij” [Мир Божий], zmarłego w Petersburgu i pochowanego na Mostkach Literackich cmentarza Wołkowskiego. Wiadomości w zakresie szkoły elementarnej wyniósł z domu rodzinnego. W 1874 r. rozpoczął naukę w średniej szkole wojskowej w Niżnym Nowogrodzie. Po jej ukończeniu w 1881 r. podjął studia w petersburskim Instytucie Górniczym [Горный институт] (IG). Już jako student IV roku wziął udział w ekspedycji geologicznej Fiedosija N. Czernyszewa (1856–1914) na Ural. Tytuł inżyniera górnika i dyplom ukończenia uczelni otrzymał w 1886 r.

Pierwszą większą wyprawę po południowej części Kraju Zakaspijskiego, celem przeprowadzenia tam badań geologicznych i hydrogeologicznych, odbył w latach 1886–1887 pod kierunkiem Iwana W. Muszkietowa (1850–1902). Wiązała się ona z budową linii kolejowej Krasnowodzk–Samarkanda, z odgałęzieniem do Kiszki przy granicy z Afganistanem. W trakcie ekspedycji rozszerzył obszar swych badań na północną Persję, penetrowaną przez Rosję. Opracował podstawy stratygrafii gór Kopet-Dag [turkm. Köpetdag], dwukrotnie przekroczył góry Elbrus, pasmo Aladağ w Taurusie Środkowym i Góry Chorosańskie. Zbadał ich przekroje i przeszłość geologiczną. Sporo miejsca poświęcił również możliwościom nawodnienia Kraju Zakaspijskiego pod kątem zwiększenia areału zasiewu na tym terytorium. Wyznaczył tereny, na których można uzyskać wodę artezyjską. Ogłoszone w 1888 r. wyniki poszukiwań przyniosły mu srebrny medal Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego i uznanie wielu autorytetów w dziedzinie geologii. W 1889 r. otrzymał propozycję wzięcia udziału w wyprawie tybetańskiej geografa i geodety Michaiła W. Piewcowa (1843–1902). Uczestniczyli w niej znani podróżnicy i uczeni: Wsiewołod I. Roborowski (1856–1910) i Piotr K. Kozłow (1863–1935). W czasie wyprawy przemierzył masyw Mustag-Ata w zachodniej części gór Kunlun (Kuen-Lun) w Pamirze, pustynię Takla-Makan w Kotlinie Kaszgarskiej, a następnie dwukrotnie samotnie ruszył do Tybetu. W drodze powrotnej, wychodząc z Kaszgarii przez góry Tien-Szan, wyprawa Piewcowa przebyła w poprzek chińską Dżungarię i została rozwiązana w Zajsanie we wschodnim Kazachstanie. Jej efektem była analiza najmłodszych osadów Kaszgarii, schematyczna mapa gór Kunlun, bogata kolekcja geologiczna, a także interesujące obserwacje natury archeologicznej i etnograficznej, odnoszące się do dawnych kultur Kaszgarii. Na masywie Mustag-Ata Bohdanowicz odkrył potężne lodowce pokrywające jego szczyty. Przedstawione w postaci publikacji wyniki eksploracji nagrodzone zostały srebrnym medalem Nikołaja M. Przewalskiego (1839–1888).

W latach 1892–1894 z polecenia Ministerstwa Dóbr Państwowych Bohdanowicz kierował jedną z ekip badających złoża kopalin i warunki geologiczne na trasie Kolei Transsyberyjskiej między Tomskiem a Irkuckiem. W 1895 r. przewodził ekspedycji poszukującej złóż złota nad Morzem Ochockim, na Kamczatce i Półwyspie Laoduńskim. W 1900 r. odbył ponownie podróż na Daleki Wschód celem rozpoznania złóż złota na Półwyspie Czukockim i pobrzeżach Oceanu Lodowatego. W czasie wyprawy był na Alasce i w Kalifornii. Po powrocie w 1901 r. został wykładowcą w IG, a po habilitacji w 1902 r. profesorem nadzwyczajnym geologii. Za wybitne osiągnięcia naukowe w 1901 r. otrzymał ustanowiony w 1846 r. Złoty Medal Konstantynowski [Константиновская медаль], jedno z najwyższych odznaczeń nadawanych uczonym w Rosji. Wówczas także podjął wykłady z geologii w Instytucie Inżynierów Komunikacji [Институт инженеров путей сообщения] oraz objął stanowisko geologa stołecznego Komitetu Geologicznego. Mimo znacznych obciążeń dydaktycznych nie rezygnował z badań terenowych. W latach 1901–1903 poszukiwał złóż ropy naftowej na Kaukazie.

W 1904 r. na znak protestu wobec reakcyjnej polityki władz oświatowych zrezygnował z pracy w IG. W latach 1906–1911 z upoważnienia Komitetu Geologicznego kierował badaniami na Kubaniu, szkoląc przyszłych geologów naftowych. W 1906 r. jako profesor zwyczajny powrócił do IG, a rok później został dziekanem nowo powstałego Wydziału Geologicznego. Ukoronowaniem pisarskiej działalności Bohdanowicza jako wykładowcy był dwutomowy podręcznik Рудные месторождения [Złoża rudne] (Caнкт-Петербург 1912–1913; w 1921 r. w Polsce ukazał się t. 3). Poza własnymi badaniami sporo miejsca poświęcił w nim osiągnięciom przyjaciół, m.in. Piotra Jaworowskiego (1862–1920), Leonarda Jaczewskiego (1856–1916), F. Czernyszewa i Władimira A. Obruczewa (1863–1956). W gronie jego uczniów byli: tektonik Dmitrij I. Muszietow (1882–1938), petrograf Aleksandr N. Zawarickij (1884–1952), geolog Iwan M. Gubkin (1871–1939) oraz geolog-kartograf Dmitrij W. Naliwkin (1889–1982). Wyrazem uznania dla osiągnięć naukowych Bohdanowicza było powołanie go na funkcję prezesa Wydziału Geografii Fizycznej Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego, a w 1915 r. na wiceprezesa Société Geologique de France, którego członkiem był od 1889 r.

W Petersburgu mieszkał początkowo przy prosp. Newskim [Невский пр.] 109 (1894), potem jako wykładowca IG w pobliżu uczelni na Wyspie Wasilewskiej [Васильевский остров], najpierw przy 21-ej linii [21-я линия В.О.] 2 (1903–1914), a następnie przy 9-ej linii [9-я линия В.О.] 44 (1915–1917).

W 1917 r. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego wysunęła jego kandydaturę na stanowisko dyrektora Państwowego Instytutu Geologicznego w odrodzonej Polsce. Wydarzenia w Rosji uniemożliwiły mu jednak powrót do kraju. Granicę polsko-rosyjską przekroczył dopiero w lipcu 1919 r. Po przybyciu do Warszawy stanął na czele firmy braci Nobel (Standard-Nobel) w Małopolsce (której naftowymi przedsięwzięciami na terenach zauralskich kierował od 1912 r.), następnie za pośrednictwem starszego Stanisława Kontkiewicza (1849–1924) nawiązał kontakty z Akademią Górniczą (AG) w Krakowie. W 1920 r. został prezesem Polskiego Towarzystwa Geologicznego. W latach 1921–1935 był profesorem zwyczajnym geologii stosowanej i złóż minerałów użytecznych AG. W 1925 r., na rok, powierzono mu prezesurę Polskiego Towarzystwa Geologicznego. W 1935 r. przeszedł na emeryturę, wyróżniony tytułem doktora honoris causa AG.

W 1938 r. jako dyrektor stanął na czele Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Placówce tej nadał nowe oblicze, wprowadzając do rozpoznania badania geofizyczne. W czasie okupacji hitlerowskiej (1939–1945), pozostając w Warszawie, pracował nad obszerną, trzytomową monografią Surowce mineralne świata (praca nakładem Państwowego Instytutu Geologicznego ukazała się w latach 1952–1953). Po wyzwoleniu przystąpił do odbudowy Państwowego Instytutu Geologicznego – najpierw w Krakowie, później w Warszawie. Od 1932 r. był członkiem korespondentem, a od 1945 r. członkiem czynnym Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Polskiej Akademii Umiejętności. Pozostawił 217 prac naukowych, ponad połowę w jęz. rosyjskim; 60 z nich poświęcił kruszcom, 40 geologii ropy naftowej, 5 geologii węgla, a 112 głównie geologii stosowanej. Odznaczony został Krzyżem Komandorskim (1936) i Krzyżem Komandorskim z gwiazdą Orderu Polonia Restituta (1947).

Niewiele wiemy o rodzinie Bohdanowicza. W 1911 r. zmarła jego pierwsza żona Pelagia Rozanow. W 1916 r. ożenił się po raz drugi z Heleną Raube (1898 – 28 kwietnia 1975). Prawdopodobnie dzieci własnych nie miał. Wiadomo jedynie, że opiekował się czwórką dzieci zmarłego w 1907 r. brata i pisarki Tatiany Aleksandrowny (1872–1942) z domu Kril’.

Zmarł 5 czerwca 1947 r. w Warszawie. Pochowany został obok drugiej żony w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim.

Rękopiśmienna spuścizna Bohdanowicza oraz jego publikacje znajdują się m.in. w Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk oraz Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie, Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz w archiwach i bibliotekach Moskwy i Petersburga. W 1946 r. jego imię nadano przylądkowi na południu wyspy Sachalin oraz wulkanowi na wyspie Paramuszyr w grupie Wysp Kurylskich, później również lodowcowi w Górach Środkowokamczackich oraz miejscowości w zachodniej Syberii, na wschód od Jekaterynburga.


Bibliografia:
Czy wiesz, kto to jest?, red. S. Łoza, Warszawa 1938, s. 58; Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. 2, Warszawa 1963, s. 38; Богданович, Карл Иванович, w: Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Caнкт-Петербург 1905, s. 278–279 i reprint Moсквa 2007, s. 130; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 27–29 (bibliografia); Г. И. Молявко, В. П. Франчук, В. Г. Куличенко, Геологи. Географы. Биографический справочник, Kиев 1985, s. 40; W. i T. Słabczyńscy, Słownik podróżników polskich, Warszawa 1992, s. 39–43; A. Śródka, Uczeni polscy XIX–XX stulecia, Warszawa 1994, t. 1, s. 177–180; Karol Nereusz Bohdanowicz, w: Historia AGH, http://historia.agh.edu.pl/wiki/Karol_Nereusz_Bohdanowicz [dostęp: 17 XI 2016] (tu obszerna bibliografia); A. Aleksiejew, Prace Karola Bohdanowicza na Dalekim Wschodzie (tłum. Z. Wójcik), „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, seria C, 1976, z. 21, s. 53–59; А. И. Алексеев, Б. Н. Морозов, Oсвоение русского Дального Востока конец XIX в. – 1917 г., Mocквa 1989, s. 22–28; L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984, s. 382 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003; T. Grad, Wartość materiałów Karola Bohdanowicza w badaniach nad kulturą Azji Środkowej, w: Kultura i życie społeczne Azji Środkowej. Z polskich badań dawnych i współczesnych, red. Z. Jasiewicz, Poznań 1983, s. 45–59; Z. Jasiewicz, Polacy jako badacze i obserwatorzy kultury ludów Azji Środkowej i Kazachstanu, w: Historia kontaktów polsko-rosyjskich w dziedzinie etnografii, red. J. Babicz i A. Kuczyński, Wrocław 1976, s. 87–97; Księga pamiątkowa ku czci prof. Karola Bohdanowicza, „Prace Państwowego Instytutu Geologicznego”, t. 7, Warszawa 1951; A. Kuczyński, Syberyjskie szlaki, Wrocław 1972, s. 367–373; Materiały z uroczystej sesji naukowej poświęconej uczczeniu setnej rocznicy urodzin Karola Bohdanowicza, Warszawa 1969; E. H. Nieciowa, Członkowie Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Umiejętności 1872–1952, Wrocław 1973, s. 48; И. А. Рязанов, По горам и пустыням Азии. Путешествия К. И. Богдановича, Мocква, 1976; J. Róziewicz, Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1724–1918), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984, s. 202–204; J. Róziewicz, Z. Wójcik, Nowe materiały do biografii Karola Bohdanowicza, „Przegląd Geologiczny”, R. 35, 1987, nr 8–9, s. 443–446; J. Skoczylas, Karol Bohdanowicz 1864–1947, Kraków 1995; J. Waldorff (i in.), Cmentarz Powązkowski w Warszawie, Warszawa 1984, s. 98; Z. Wójcik, Karol Bohdanowicz. Szkic portretu badacza Azji, Warszawa–Wrocław 1997.