Wydana właśnie staraniem Wydawnictwa KUL recenzowana publikacja autorstwa pracowników naukowych tej uczelni – jej rektora ks. prof. dr. hab. Antoniego Dębińskiego i dr hab. Magdaleny Pyter – wpisuje się w cykl wydawnictw związanych z obchodzonym w grudniu 2018 roku stuleciem tego najstarszego katolickiego uniwersytetu w Polsce. Książka jest bogato ilustrowaną opowieścią o życiu pomysłodawcy, założyciela i pierwszego rektora lubelskiej uczelni Idziego Benedykta Radziszewskiego (1871–1922). Stanowi też nowe, po publikacjach historyczki i teolożki prof. Grażyny Karolewicz z lat 80. i 90. XX wieku, spojrzenie na tę postać w kontekście dziejów powołanej przezeń placówki naukowej.

Lektura książki przybliża całe spektrum zjawisk i postaci kształtujących ciekawe i prężne środowisko polskiej kolonii nad Newą w trudnych dla niej latach 1914–1918 – w czasie wojny i podczas rewolucji. Obok stałych polskich mieszkańców ówczesnej stolicy Rosji tamtejszą Polonię zasiliła bowiem w tym okresie potężna grupa wysiedleńców z Królestwa Polskiego i z tak zwanych ziem zabranych.

Omawianą pozycję wydawniczą polecamy przede wszystkim dlatego, że znaczna jej część poświęcona jest petersburskiemu okresowi życia Radziszewskiego – jednego z bohaterów encyklopedii internetowej „Polski Petersburg”. Przyszły rektor KUL został w lutym 1914 roku rektorem nadnewskiej Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD), przyczyniając się w trudnych latach pierwszej wojny światowej do reformy tej placówki, uwieńczonej w 1915 roku opublikowaniem jej nowego statutu. Rewolucja bolszewicka 1917 roku pokrzyżowała jednak plany wprowadzenia tych przepisów w życie. Ostatni metropolita mohylewski bp Edward Ropp (1851–1939) był więc zmuszony zamknąć RzAD w kwietniu 1918 roku.

W zaistniałych okolicznościach, jak to ujęła dr hab. Irena Wodzianowska: „Mając nadzieję na odrodzenie Ojczyzny, Radziszewski uważał, że będzie ona potrzebować uczelni z odwagą poszukującej prawdy i prowadzącej bezstronne badania naukowe, wychowującej i formującej przyszłe kadry inteligencji katolickiej”. W tym celu zorganizował w lutym 1918 roku w Piotrogrodzie Komitet Organizacyjny Uniwersytetu Katolickiego na czele z finansistą i filantropem Karolem Jaroszyńskim (1877–1929) jako prezesem, którego wspomagał współpracujący z nim inż. komunikacji i przedsiębiorca budowlany, a przede wszystkim działacz narodowy Franciszek Skąpski (1881–1966) – komendant Chorągwi Petersburskiej harcerstwa polskiego oraz piotrogrodzkiej Polskiej Organizacji Wojskowej i naczelnik Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Polski”. Obu połączyła najbardziej znana piotrogrodzka inicjatywa społeczno-charytatywna Jaroszyńskiego – Dom i Klub Młodzieży Polskiej „Zgoda”, który zainspirował Radziszewskiego do szukania wsparcia u hojnego darczyńcy.

Wśród Polonii petersburskiej Komitet Organizacyjny Uniwersytetu Katolickiego pozyskał też kilkunastu profesorów dla przyszłego uniwersytetu w Lublinie. W gronie tym znaleźli się m.in.: historyk literatury i archiwista Piotr Bańkowski (1885–1976), wybitny językoznawca Jan Niecisław Baudouin de Courtenay (1845–1929), historyk Konstanty Chyliński (1881–1939), historyk ks. Czesław Falkowski (1887–1969), historyk i archiwista Aleksander Kossowski (1886–1965), teolog ks. Piotr Kremer (1878–1951), historyk Stanisław Ptaszycki (1853–1933), filolog klasyczny Stefan Srebrny (1890–1962), ks. Aleksander Wóycicki (1878–1954) i teolog ks. Bronisław Żongołłowicz (1870–1944). Dzięki hojności i zaradności Jaroszyńskiego prywatne księgozbiory kilku z nich stały się zalążkiem zbiorów bibliotecznych KUL. Warto dodać, że za przystosowanie tak zwanych koszar świętokrzyskich do potrzeb powstającej uczelni odpowiadał inny były petersburżanin wybitny architekt Marian Lalewicz (1876–1944).

O wszystkich tych wydarzeniach i postaciach wspomina polecana książka, wykorzystująca między innymi materiały z Archiwum i Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, Archiwum Akt Nowych oraz Rosyjskiego Państwowego Archiwum Historycznego i Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Sankt Petersburga. Jej lekturę ułatwiają zainteresowanym bibliografia, indeksy osobowy i geograficzny oraz spis ilustracji. Niebawem ukaże się też rosyjska wersja tej publikacji.

Publikację można nabyć w księgarni internetowej Wydawnictwa KUL...